NEWSFLASH...
Καινοτομία & Τεχνολογία
ανάγνωση

Κώστας Καρπούζης: Η τεχνολογική πρόοδος ήταν πάντοτε μοχλός εξέλιξης των ανθρώπων

Κώστας Καρπούζης: Η τεχνολογική πρόοδος ήταν πάντοτε μοχλός εξέλιξης των ανθρώπων

Πώς θα επηρεάσει η τεχνολογική πρόοδος την εξέλιξη της ανθρωπότητας; Τι είναι η συναισθηματική υπολογιστική και ποιες οι εφαρμογές της; Ποιοι οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι από την εξέλιξη της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης; Σε αυτά και σε πολλά ακόμα επίκαιρα ερωτήματα απαντάει σήμερα στο epixeiro.gr ο Δρ. Κώστας Καρπούζης, Διευθυντής Ερευνών στο Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (ΕΠΙΣΕΥ) του ΕΜΠ. Ξεκινώντας από την αλλαγή, «τη μοναδική σταθερά στη ζωή μας», όπως αναφέρει και η θεματολογία του φετινού TEDxAthens, στο οποίο ο κ. Καρπούζης θα είναι ομιλητής.

Το φετινό TEDxAthens εστιάζει στο ότι η μοναδική σταθερά στη ζωή μας είναι η αλλαγή. Ποια η τοποθέτηση σας επί του θέματος; Συμφωνείτε με τη συγκεκριμένη θεώρηση;

Νομίζω ότι η αλλαγή είναι αναγκαία συνθήκη για την εξέλιξη, τόσο καθενός από εμάς, όσο και της κοινωνίας συνολικά. Δεν είναι ικανή από μόνη της, γιατί οι αλλαγές είναι πράγματι πιθανό να οδηγήσουν σε χειρότερες συνθήκες, αλλά από την άλλη, αν μένουμε στάσιμοι σαν άτομα ή σαν κοινωνία, τότε το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν πρόκειται να λυθούν τα προβλήματα που μπορεί να έχουμε.

Η αλλαγή δεν είναι απαραίτητο να είναι ριζική ή επαναστατική - πολλές φορές, οι σημαντικότερες αλλαγές γίνονται προοδευτικά ή τμηματικά, ειδικά όταν από αυτές επηρεάζονται πολλοί άνθρωποι ή καλά εδραιωμένες δομές. Γι’ αυτό και πρέπει να είμαστε εξαιρετικά δύσπιστοι όταν ακούμε για «επαναστάσεις» ή «μεταρρυθμίσεις» στην εκπαίδευση ή την έρευνα, γιατί συνήθως πρόκειται για επιμέρους τμηματικές ρυθμίσεις, χωρίς να υπάρχει κάποιο γενικότερο όραμα ή μετρήσιμος στόχος.

Και η έννοια της στόχευσης είναι ιδιαίτερα σημαντική όταν επιδιώκουμε τις αλλαγές: οι αλλαγές δε μπορεί και δεν πρέπει να είναι τυχαίες, ώστε να αναλαμβάνει να τις «ξεσκαρτάρει» κάποια διαδικασία φυσικής επιλογής, αλλά πρέπει να μας οδηγούν προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, προς την επίτευξη κάποιων συγκεκριμένων στόχων. Και θα πρέπει, παράλληλα με τη διαδικασία μετάβασης, να έχουμε από πριν καθορίσει συγκεκριμένους τρόπους να μετρήσουμε τα χαρακτηριστικά της καινούριας κατάστασης, ώστε, αν χρειαστεί, να μπορούμε να αναθεωρήσουμε έγκαιρα τις μεθόδους ή ακόμα και τους ίδιους μας τους στόχους.

Αν δεν γίνει αυτό, υπάρχει ο κίνδυνος, και αυτό είναι κάτι που το βλέπουμε διαρκώς γύρω μας, να σπαταλάμε ανθρώπινους και υλικούς πόρους, χωρίς να επιτυγχάνουμε το αποτέλεσμα που προσδοκούσαμε.

Σε ατομικό επίπεδο, αν δεν προσπαθούμε να εξελισσόμαστε συνέχεια, είμαστε καταδικασμένοι να μείνουμε πίσω. Κι εδώ η εξέλιξη δεν είναι απαραίτητο να είναι (και σπάνια μπορεί να είναι) ραγδαία: μπορεί να είναι ένα καινούριο χόμπι, το εισαγωγικό επίπεδο σε μια ξένη γλώσσα, μια ψηφιακή δεξιότητα όπως ο προγραμματισμός ή το διάβασμα ενός λογοτεχνικού βιβλίου μπορούν να μας δώσουν μια καινούρια ιδέα ή προοπτική, να μας βοηθήσουν να εξελίξουμε την προσωπικότητά μας και να μας δυναμώσουν και σαν ανθρώπους και σαν εργαζόμενους.

Η ιδέα της «δια βίου μάθησης» μπορεί να ακούγεται σαν κάτι εξωτικό, σαν κάτι που απευθύνεται μόνο σε όσους έχουν άπλετο ελεύθερο χρόνο, αλλά είναι στην πραγματικότητα μια αναγκαιότητα, ειδικά για όσους άμεσα ή έμμεσα έχουν επαφή με τις ψηφιακές τεχνολογίες: από τους δασκάλους μέχρι τους καλλιτέχνες και από τους μηχανικούς μέχρι τους κοινωνικούς επιστήμονες. Μπορεί να μη μιλάμε για την εξέλιξη όπως την παρατηρούμε σε βιολογικό χρόνο, δηλαδή με πολύ αργό ρυθμό και ανεπαίσθητα βήματα, αλλά με την πρόοδο που κάνει η τεχνολογία και με την πολύ υψηλή διαθεσιμότητα που έχει η πληροφορία και η γνώση, κινδυνεύουμε αν μείνουμε στάσιμοι, να ξεπεραστούμε πολύ γρήγορα.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι γνώσεις που παίρνουμε όταν αποκτούμε ένα πτυχίο πρέπει να αποτελούν μόνο τη βάση για την εξέλιξή μας. Και δυστυχώς, το σχολείο δεν φροντίζει να καλλιεργήσει την κουλτούρα της αυτο-βελτίωσης και της συνεχούς προσπάθειας για εξέλιξη στα παιδιά, αλλά περιορίζεται συχνά στη στεγνή και επιφανειακή επανάληψη γνώσεων, χωρίς να καλλιεργεί και να αξιολογεί συγκεκριμένες δεξιότητες.

Επικεντρώνοντας στην τεχνολογία, ποιου τομέα οι αλλαγές θα λέγατε πως θα επηρεάσουν, σε σημαντικό βαθμό, τις ζωές μας; Και ποιος ο ρόλος των συγκλίσεων στις νέες τεχνολογίες;

Ένας από τους διασημότερους καθηγητές της Επιστήμης των Υπολογιστών, ο Χρίστος Παπαδημητρίου, μιλάει για την έννοια του «Αλγοριθμικου φακού», δηλαδή το πώς η Επιστήμη των Υπολογιστών δεν είναι απλά ένα εργαλείο για όλες τις άλλες επιστήμες, αλλά στην ουσία τις έχει αναδιαμορφώσει, προσφέροντάς τους μια καινούρια οπτική και βοηθώντας τες να εξελιχθούν και να μελετήσουν έννοιες που δεν γνώριζαν καν ότι υφίστανται.

Δείτε, για παράδειγμα, πώς έχει αλλάξει η κατανόησή μας στη Σωματιδιακή Φυσική, με τη χρήση των τεχνολογικών εργαλείων για την οπτικοποίηση και τη μέτρηση των συγκρούσεων ανάμεσα σε στοιχειώδη σωματίδια ή πώς καταφέραμε να επιβεβαιώσουμε τις εικασίες σημαντικών αστροφυσικών σχετικά με τις μαύρες τρύπες χάρη στις σύγχρονες δυνατότητες επεξεργασίας σήματος και εικόνων, τις οποίες συλλέγουμε από τα πολυάριθμα τηλεσκόπια στη Γη και το Διάστημα.

Αντίστοιχα, οι Κοινωνικές Επιστήμες καταφέρνουν να μελετούν με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια και αξιοπιστία το πώς διαμορφώνεται και εξελίσσεται η δυναμική σε μια ομάδα ατόμων (για παράδειγμα, σε ένα σχολείο ή σε μια επιχείρηση) ή ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες, χρησιμοποιώντας εργαλεία Τεχνητής Νοημοσύνης ή Ανάλυσης Κοινωνικών Δικτύων (social network analysis). Νομίζω ότι είμαστε σε μια καμπή στην ανθρώπινη ιστορία, όπου πλέον τα όρια ανάμεσα στα επιστημονικά πεδία είναι εξαιρετικά δυσδιάκριτα και όσοι υψώνουν στεγανά πρόκειται πολύ γρήγορα να μείνουν πίσω.

Γενικά, η τεχνολογική πρόοδος πάντοτε ήταν μοχλός εξέλιξης των ανθρώπων. Σίγουρα επηρεάζεται και θα επηρεαστεί ακόμα πιο έντονα τα επόμενα χρόνια η φύση της εργασίας και της καθημερινότητάς μας, αλλά αυτό θα το βιώσουν περισσότερο οι άνθρωποι που δεν έχουν επενδύσει στην ικανότητα προσαρμογής τους. Δεν είναι τόσο ότι θα «χαθούν» συγκεκριμένες θέσεις εργασίας, ειδικά στην Ελλάδα όπου η αντίσταση στην αλλαγή και την τεχνολογική πρόοδο είναι εξαιρετικά ισχυρή και η χρήση των νέων τεχνολογιών βρίσκεται σε νηπιακό επίπεδο - αυτό που ήδη βλέπουμε γύρω μας είναι ότι, καθώς αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο μετακινούμαστε, εργαζόμαστε, ψυχαγωγούμαστε ή καταναλώνουμε, αντίστοιχα μεταβάλλεται και ο τρόπος με τον οποίο παρέχονται οι σχετικές υπηρεσίες.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, οι εργαζόμενοι στους αντίστοιχους τομείς να αναγκάζονται να επανεκπαιδευτούν για να μπορέσουν να προσαρμοστούν στον καινούριο τους ρόλο. Όπως είπαμε και προηγουμένως όμως, η ικανότητα προσαρμογής είναι ουσιαστικά η κορυφαία δεξιότητα του αιώνα μας, ενώ οι δεξιότητες που έχουν σχέση με τις γνώσεις (αυτά που συχνά ονομάζουμε hard skills), μπορούν να ενισχυθούν ανά πάσα στιγμή.

Γενικά πάντως, μια σημαντική αλλαγή που παρατηρούμε γύρω μας έχει να κάνει με τη διαθεσιμότητα των τεχνολογικών εργαλείων. Μιλάμε συχνά για την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση και αυτή να είναι η πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία που ο όρος «επανάσταση» να συμπίπτει σαν σημασία με τον αντίστοιχο πολιτικό ή ιστορικό όρο: στις προηγούμενες Βιομηχανικές Επαναστάσεις, τα τεχνολογικά εργαλεία που ευνόησαν τη συστηματοποίηση της εργασίας και της παραγωγής ήταν συγκεντρωμένα σε λίγους, οι οποίοι ήταν και κατά βάση αυτοί που αποκόμιζαν τα ωφέλη. Εδώ, με την εξαίρεση ίσως της υψηλής τεχνολογίας στη Ρομποτική, μιλάμε για υψηλή και συνήθως δωρεάν διαθεσιμότητα των υπολογιστικών πόρων και για μοναδική ευκαιρία να γίνει κανείς συμμέτοχος αυτής της επανάστασης.

Λέμε συχνά ότι η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει να μειωθούν οι αποστάσεις ανάμεσα στους έχοντες και τους μη έχοντες, τόσο σε επίπεδο κρατών, όσο και μέσα στην ίδια την κοινωνία. Αυτό είναι αλήθεια, αρκεί τα κράτη όπως το δικό μας όντως να αδράξουν την ευκαιρία που τους δίνει αυτή η υψηλή διαθεσιμότητα τεχνολογικών εργαλείων και να μπορέσουν να εκσυγχρονίσουν το παραγωγικό τους μοντέλο, ώστε να δημιουργηθούν καινούριες και καλά αμοιβόμενες θέσεις εργασίας.

Στην αντίθετη περίπτωση, όπως άλλωστε διαμορφώνεται και το σκηνικό στην Ελλάδα, η τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει πολλαπλασιαστή των ανισοτήτων, όπου όσοι επενδύουν σε αυτήν και την ενσωματώνουν στις παραγωγικές τους διαδικασίες θα αυξήσουν την απόστασή τους από όσους αποτυγχάνουν ή επιλέγουν να μην το κάνουν.

Ένας από τους τομείς στους οποίους έχετε επικεντρώσει είναι και εκείνος της συναισθηματικής υπολογιστικής. Μιλήστε μας για αυτό το πεδίο και το σημείο στο οποίο βρίσκεται σήμερα η ανάπτυξη του.

Μπορούμε να φανταστούμε τη συναισθηματική υπολογιστική σαν έναν τρόπο να κάνουμε τους υπολογιστές να κατανοούν, να αντιδρούν και να προσαρμόζονται στη συναισθηματική κατάσταση των ανθρώπων.

Αυτός ο ορισμός περιλαμβάνει δύο έννοιες που πρέπει να συζητήσουμε και να αποσαφηνίσουμε: ο ένας αφορά στο τι είναι υπολογιστής και ο άλλος στο σε τι αναφερόμαστε όταν μιλάμε για συναισθηματική κατάσταση των χρηστών της τεχνολογίας.

Στην πρώτη περίπτωση, πλέον μιλάμε για μια τεράστια ποικιλία συσκευών, από τις προφανείς όπως είναι οι υπολογιστές ή τα κινητά τηλέφωνα, μέχρι τις πιο σύγχρονες προσθήκες, όπως τα βραχιολάκια ή τα έξυπνα ρολόγια που είναι εξοπλισμένα με αισθητήρες, μέχρι κάποιες συσκευές που δεν θα περιμέναμε ότι έχουν τη δυνατότητα να καταγράψουν ή να επεξεργαστούν δεδομένα με ευφυή τρόπο, όπως είναι τα έξυπνα ηχεία. Όλες αυτές οι συσκευές έχουν τη δυνατότητα να συλλέγουν και να επεξεργάζονται δεδομένα διαφόρων μορφών και μάλιστα με ελάχιστες πλέον απαιτήσεις σε ενέργεια και με τόσο μικρό μέγεθος που κάποιες φορές τις καθιστά σχεδόν αόρατες στον χρήστη.

Μιλώντας για την έννοια της συναισθηματικής κατάστασης, όπως τη χρησιμοποιούμε στα υπολογιστικά εργαλεία, ουσιαστικά την επεκτείνουμε ώστε να περιλαμβάνει γνωσιακές καταστάσεις, τη διάθεση ή την προσωπικότητα, ή ακόμα και έννοιες που σχετίζονται με την κούραση ενός χρήστη ή ακόμα και τις μαθησιακές δυσκολίες.

Οπότε, πρακτικά, το αντικείμενο της συναισθηματικής υπολογιστικής είναι το πώς θα καταφέρουμε να συνδυάσουμε τα δεδομένα που παίρνουμε από τους αισθητήρες (οπτικές ή θερμικές κάμερες, μικρόφωνα που καταγράφουν ήχους που μπορούν και να μεταγραφούν σε κείμενο, βιοαισθητήρες και αισθητήρες κίνησης και θέσης, αλλά και κείμενο, εικόνες και πληροφορίες τοποθεσίας από τα κοινωνικά δίκτυα) με τις πληροφορίες που έχουμε για κάποιον χρήστη (π.χ. το προφίλ του σε ένα κοινωνικό δίκτυο ή το ιστορικό αγορών του από ένα δικτυακό κατάστημα) και τις ενέργειές του εκείνη την ώρα, για να εκτιμήσουμε το πώς αισθάνεται απέναντι σε έναν άλλο άνθρωπο, ένα γεγονός, τωρινό ή παλιότερο, ή ένα αντικείμενο. Έχοντας εκτιμήσει αυτήν την πληροφορία, μπορούμε πλέον να δράσουμε με βάση το περιεχόμενό της, θεωρώντας ότι μπορούμε να έχουμε περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας, αφού εξατομικεύουμε την εμπειρία για κάθε χρήστη ξεχωριστά.

Αν και η συναισθηματική υπολογιστική είναι ένα σχετικά καινούριο πεδίο της Επιστήμης των Υπολογιστών (προτάθηκε το 1995 από την Rosalind Picard, τότε ερευνήτρια και τώρα καθηγήτρια στο MIT), πλέον έχουμε φτάσει σε σημαντικό βαθμό θεωρητικής και τεχνολογικής ωριμότητας, κυρίως χάρη στη συνεργασία ερευνητών από διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα, όπως ευφυή συστήματα, μικροηλεκτρονική και αισθητήρες, αλλά και από την ψυχολογία και την εργονομία. Έχουμε δηλαδή τεχνολογικά τη δυνατότητα να εκτιμούμε εκφράσεις προσώπου και συναίσθημα σε ομιλία σε πραγματικό χρόνο, χρησιμοποιώντας ένα συνηθισμένο κινητό τηλέφωνο ή να αναγνωρίζουμε αν ένας χρήστης έχει προβλήματα με την ποιότητα του ύπνου του ή ακόμα και αν η εκτέλεση μιας χορευτικής φιγούρας ή μιας κίνησης από έναν αθλητή είναι σωστή, χρησιμοποιώντας μια απλή κάμερα υπολογιστή.

Και το σημαντικό είναι ότι δεν απαιτείται εξωπραγματική υπολογιστική ισχύς για να γίνουν όλα αυτά τα θαυμαστά, ούτε κώδικας που να αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία των μεγάλων εταιριών του χώρου - οι περισσότερες από τις εργασίες που περιγράψαμε μπορούν να ολοκληρωθούν χρησιμοποιώντας ανοικτό κώδικα που γίνεται διαθέσιμος από τους ερευνητές που τον γράφουν και τον δοκιμάζουν.

Σε ποιους τομείς βρίσκει εφαρμογή η συναισθηματική υπολογιστική; Υπάρχουν επιχειρηματικές ευκαιρίες που προσφέρει ο συγκεκριμένος χώρος;

Αν λάβουμε υπόψη μας την πληθώρα των δεδομένων που προσφέρουμε απλόχερα για επεξεργασία όταν χρησιμοποιούμε τα κοινωνικά δίκτυα, το πόσο μικρές και αυτόνομες είναι πλέον οι συσκευές καταγραφής και επεξεργασίας και το πόσο εύκολο είναι για μια μικρή ή νεοφυή επιχείρηση να αποκτήσει υπολογιστικούς πόρους, καταλαβαίνουμε ότι ανοίγεται ένας κόσμος ευκαιριών, είτε για προϊόντα και υπηρεσίες προς τον χρήστη/καταναλωτή, είτε σε επίπεδο B2B. Πλέον είναι πολύ εύκολο να συλλέξουμε δεδομένα που αναφέρουν μια εταιρία, ένα προϊόν ή έναν πολιτικό από το Twitter ή το Instagram, να επεξεργαστούμε το κείμενο που τα συνοδεύει και από αυτό να έχουμε μια εκτίμηση της θετικής ή αρνητικής κοινής γνώμης γύρω από αυτό. Ή μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την πληροφορία GPS ή τοποθεσίας που περιέχεται στις εικόνες που εμφανίζουν το προϊόν μας, για να επιλέξουμε τον τόπο για την επόμενη διαφημιστική προώθησή του.

Φεύγοντας από τις καταναλωτικές εφαρμογές, ένας σημαντικός χώρος στον οποίο τα εργαλεία συναισθηματικής υπολογιστικής μπορούν να προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες είναι αυτός της υγείας, με την ευρεία έννοια. Ήδη έχουμε εργαλεία τα οποία μπορούν να αναλύσουν τα posts που κάνει ένας χρήστης σε ένα κοινωνικό δίκτυο, τις αλληεπιδράσεις που έχει με άλλα μέλη του κοινωνικού δικτύου, το πόσο βγαίνει από το σπίτι (χρησιμοποιώντας την πληροφορία GPS) ή το αν ο χώρος του έχει επαρκή φωτισμό τη μέρα (χρησιμοποιώντας τον αισθητήρα φωτός της κινητής του συσκευής) για να υποστηρίξουμε μια διάγνωση ή θεραπεία σχετικά με την κατάθλιψη. Αντίστοιχα, έχουν αναφερθεί περιπτώσεις όπου η αστυνομία, φιλτράροντας την χρήση κοινωνικών δικτύων από συγκεκριμένους χρήστες, έχει προλάβει απόπειρες αυτοκτονίας, κυρίως από νεαρά άτομα.

Τέλος, στο πεδίο της ψυχαγωγίας, μπορούμε να έχουμε παιχνίδια τα οποία εκτιμούν το αν ο παίκτης τα βρίσκει πολύ δύσκολα (οπότε υπάρχει ο κίνδυνος να απογοητευτεί και να σταματήσει να παίζει) ή πολύ εύκολα (οπότε μπορεί να βαρεθεί) και να παράγουν αυτόματα κατάλληλο περιεχόμενο για να βελτιώσουν την εμπειρία που παίρνει ο παίκτης από το παιχνίδι. Ή, πάλι στο πεδίο των ψηφιακών παιχνιδιών, να αναλύσουμε τη συμπεριφορά ενός παίκτη στο παιχνίδι για να πάρουμε επιχειρηματικές αποφάσεις, να προσαρμόσουμε το περιεχόμενο και τη συχνότητα των διαφημίσεων ή ακόμα και να αναγνωρίσουμε το αν ένας παίκτης κλέβει επειδή χρησιμοποιεί κάποιο bot.

Βάσει και των εξελίξεων γύρω από την ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη, υπάρχουν κίνδυνοι για τον άνθρωπο; Πρέπει να υπάρχουν δυνατότητες ελέγχου και, αν ναι, από ποιον;

Όπως και με κάθε πτυχή της τεχνολογικής προόδου, υπάρχει πάντα η περίπτωση τα αποτελέσματά της να χρησιμοποιηθούν για διαφορετικούς σκοπούς από αυτούς για τους οποίους τα αναπτύξαμε. Αυτό πάντως έχει να κάνει περισσότερο με τα σχέδια των ανθρώπων ή των οργανισμών που κατέχουν αυτές τις τεχνολογίες και, κυρίως, τα δεδομένα μας - σε αντίθεση με παλιότερες τεχνολογικές ανακαλύψεις που πήγαν στραβά, από την πυρίτιδα μέχρι την πυρηνική ενέργεια.

Η τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης μπορεί να είναι κτήμα όλων μας, λαμβάνοντας υπόψιν όσα είπαμε παραπάνω για τους υπολογιστικούς πόρους και τις βιβλιοθήκες λογισμικού που είναι ευρέως διαθέσιμες. Το ζήτημα είναι, λοιπόν, τι γίνεται με τα δεδομένα μας, ποιος τα συλλέγει και τα διατηρεί, και ποιος μπορεί να τα εκμεταλλεύεται.

Νομίζω ότι το σημαντικό σημείο είναι να εκπαιδευτούμε κι εμείς οι ίδιοι για το πώς τα δεδομένα μας δεν θα καταλήγουν εκεί που δεν θέλουμε: για παράδειγμα, όταν εγκαθιστούμε μια εφαρμογή στο κινητό μας τηλέφωνο και της εκχωρούμε το δικαίωμα να ανοίγει την κάμερα για να βγάζει φωτογραφίες, πρέπει να υπολογίζουμε ότι θα μπορεί να το κάνει αυτό χωρίς να μας ενημερώσει ή χωρίς να ακουστεί ο χαρακτηριστικός ήχος της φωτογραφίας.

Αντίστοιχα, όταν συμπληρώνουμε τα στοιχεία μας σε μια φόρμα για να λάβουμε μέρος σε έναν διαγωνισμό για την προώθηση ενός προϊόντος, θα πρέπει να ρίχνουμε μια ματιά στα ψιλά γράμματα που συνήθως αναφέρουν ότι τα δεδομένα μας συλλέγονται για διαφημιστικούς λόγους και μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε άλλες, αντίστοιχες περιπτώσεις. Τέλος, εκτός από τις υποχρεώσεις που έχουμε για την προστασία των δεδομένων μας, είναι εξίσου σημαντικό να γνωρίζουμε και τα δικαιώματά μας: ο κανονισμός GDPR που τέθηκε σε ισχύ από την Ευρωπαϊκή Ένωση αναφέρει ρητά τις συνθήκες και τους σκοπούς για τους οποίους πρέπει να τηρείται ένα αρχείο δεδομένων, όπως και τις υποχρεώσεις εκείνου που το τηρεί. Αν, λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι υπάρχει παραβίαση του κανονισμού, θα πρέπει, εκτός από το απαραίτητο unsubscribe από τη δικτυακή υπηρεσία ή το site, να προχωρούμε και σε ενημέρωση των σχετικών αρχών.

Σε κάθε περίπτωση, όταν δημοσιοποιούμε τα δεδομένα μας στο web ή σε ένα κοινωνικό δίκτυο, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι, ακόμα κι αν έχουμε λάβει όλα τα μέτρα ασφαλείας που μας προσφέρει η υπηρεσία, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πού θα καταλήξει η φωτογραφία, το βίντεο ή η κοινοποίηση τοποθεσίας που κάνουμε.

Όπως αναφέρω συχνά όταν μιλάω σε μικρούς μαθητές για το θέμα, όταν ποστάρουμε μια φωτογραφία σε ένα κοινωνικό δίκτυο είναι σαν να βγαίνουμε στο μπαλκόνι και να φωνάζουμε ότι τρώμε μια... λαχταριστή μακαρονάδα: πέρα από το προφανές, ότι δεν είναι απαραίτητο να νοιάζονται οι γείτονες, μπορεί να μας παρατηρεί κάποιος περαστικός (αναλογικά, κάποιος που χρησιμοποιεί εν αγνοία μας έναν λογαριασμό, ο οποίος έχει όντως την άδειά μας να βλέπει τις φωτογραφίες μας) ή ακόμα και να μας φωτογραφίζει και ο ίδιος ο γείτονας (τραβώντας ένα screenshot της φωτογραφίας και μοιράζοντάς την ανεξάρτητα από τις ρυθμίσεις και τους περιορισμούς που μπορεί να έχουμε θέσει).

Νομίζω ότι είναι καλό να συνειδητοποιήσουμε σύντομα ότι η ιδιωτικότητα, όπως τουλάχιστον τη γνωρίζαμε, αποτελεί μια έννοια που έχει πλέον χαθεί. Σίγουρα υπάρχουν άνθρωποι που προτιμούν και καταφέρνουν να ζουν «κάτω από το ραντάρ», χωρίς να διατηρούν λογαριασμούς σε κοινωνικά δίκτυα και χωρίς να εισάγουν τα δεδομένα τους σε φόρμες που ανήκουν σε κάποια διαφημιστική εταιρία, αλλά ο μικρός αριθμός τους ουσιαστικά επιβεβαιώνει τον κανόνα.

Ακόμα κι έτσι πάντως, επειδή τα δεδομένα μας δεν είναι ασφαλή, θα αναφέρω και πάλι τη σημασία του να γνωρίζουμε τα δικαιώματά μας, με ένα σύντομο παράδειγμα που, είμαι σίγουρος, έχει συμβεί σε πολλούς: πριν από μερικά χρόνια, όταν τα παιδιά μας ήταν σε ηλικία να ξεκινήσουν το σχολείο, άρχισαν να καταφθάνουν έντυπα διαφημιστικά φυλλάδια, αλλά και SMS από παιδικούς σταθμούς της γειτονιάς. Όταν μάλιστα κάποιος από αυτούς τους παιδικούς σταθμούς με κάλεσε στο τηλέφωνο, ρώτησα τον εκπρόσωπο από πού είχε βρει τα στοιχεία μας και πώς ήξερε ότι έχουμε παιδιά σε αυτήν την ηλικία - η αποστομωτική του απάντηση ήταν ότι έπαιρνε τυχαία σε όλα τα ονόματα που έβρισκε στον τηλεφωνικό κατάλογο! Προφανώς, τα δεδομένα δεν προήλθαν από εμάς, ούτε τα είχαμε αναρτήσει σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο, αλλά «διέρρευσαν» από κάποιο άλλο άτομο ή αρχή που τηρούσε ένα σχετικό αρχείο.

Εδώ λοιπόν, το μόνο που μπορεί να μας προστατεύσει είναι η επίγνωση των δικαιωμάτων μας, αλλά και μια σαφής και γρήγορη διαδικασία καταγγελίας και ελέγχου από μια ανεξάρτητη Αρχή, που να μπορεί να εντοπίσει τη διαρροή και να ελέγξει τον υπεύθυνο.

Λαμβάνοντας μέρος σε πρωτοβουλίες για την προώθηση του αλφαβητισμού στον προγραμματισμό, ποια θα λέγατε πως είναι η τρέχουσα εικόνα στην Ελλάδα; Προσφέρει ο προγραμματισμός σημαντικές επαγγελματικές ευκαιρίες, βάσει της υπάρχουσας προσφοράς και ζήτησης;

Ανακοινώθηκαν πριν από μερικές ημέρες οι αριθμοί των εισακτέων στις Πανεπιστημιακές σχολές για το 2019. Με μια πρόχειρη καταμέτρηση, βρήκα 41 σχολές που έχουν στον τίτλο τους «υπολογιστές», «πληροφορική» ή «ψηφιακά συστήματα», οι οποίες θα υποδεχθούν τον Σεπτέμβριο πάνω από 8.500 εισακτέους - και δεν υπολογίζουμε σε αυτούς τα παιδιά που θα φοιτήσουν σε κάποιο ΙΕΚ ή Κολέγιο.

Στην Ελλάδα, ζούμε τα τελευταία χρόνια ένα παράδοξο: από τη μία έχουμε κάθε χρόνο χιλιάδες νέους αποφοίτους από σχολές Πληροφορικής ή Επιστήμης Υπολογιστών, είτε σε επίπεδο μεταλυκειακής εκπαίδευσης, είτε πανεπιστημιακό, αλλά παράλληλα οι εταιρίες πληροφορικής ψάχνουν για προσωπικό και δεν φαίνεται να βρίσκουν αυτό που θέλουν. Ενδεικτικό είναι ότι ανθίζουν εταιρίες και εξω-πανεπιστημιακά προγράμματα που βοηθούν τους ήδη υπάρχοντες προγραμματιστές να εξειδικευτούν σε νέες τεχνολογίες ή γλώσσες προγραμματισμού ή ακόμα και πτυχιούχους άλλων πεδίων να αποκτήσουν εισαγωγικές γνώσεις στον προγραμματισμό. Παράλληλα, φαίνεται ότι ο προγραμματιστικός αλφαβητισμός (coding literacy) σε άλλα επαγγέλματα, που πάντως χρησιμοποιούν τεχνολογικά εργαλεία, όπως οι δημοσιογράφοι ή οι ερευνητές αγοράς, είναι περιορισμένος και αυτό φαίνεται από τις παρανοήσεις των ειδήσεων όπως αυτές μεταφέρονται από τα διεθνή ΜΜΕ στα ελληνικά, αλλά και από την περιορισμένη εκμετάλλευση των ανοικτών δεδομένων για να υποστηριχθεί ένα άρθρο ή ένα business case.

Βλέποντάς το από τη θετική του όψη, αυτή η κατάσταση, σε συνδυασμό με την απουσία ή τη συρρίκνωση των δραστηριοτήτων κάποιων μεγάλων εταιριών τεχνολογίας στην Ελλάδα, ανοίγει διάπλατα την πόρτα σε όποιον διαθέτει τη διάθεση προσαρμογής (όπως λέγαμε παραπάνω) να βρίσκει καλοπληρωμένες δουλειές - δεν σπανίζουν μάλιστα οι περιπτώσεις όπου developers εργάζονται στον τόπο μόνιμης διαμονής τους, προσφέροντας υπηρεσίες σε μεγάλες εταιρίες του εξωτερικού, εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες τηλε-εργασίας. Πάντως, σε έναν χώρο που οι εξελίξεις είναι συνεχείς και ραγδαίες, η κορυφαία δεξιότητα είναι η διάθεση για εξέλιξη και προσαρμογή, και όχι τόσο οι τεχνικές γνώσεις που έχει κάποιος σε μια δεδομένη στιγμή, και σίγουρα όχι ένα πτυχίο από οποιαδήποτε σχολή.

Γενικότερα, ως Διευθυντής Ερευνών του ΕΠΙΣΕΥ, ποια η γνώμη σας για την επιστήμη που αναπτύσσεται στην χώρα μας, βάσει και της διαθέσιμης χρηματοδότησης; Βρίσκουν οι νέοι επιστήμονες τον χώρο και τον τρόπο για να αναπτύξουν τη δουλειά τους ή το εξωτερικό εμφανίζεται ως βασική επιλογή;

Θα έλεγα ότι η χρηματοδότηση είναι το τελευταίο από τα προβλήματα που βασανίζουν τους ερευνητές στην Ελλάδα. Άλλωστε, όσοι είμαστε χρόνια στον χώρο γνωρίζουμε την κατάσταση, γνωρίζουμε ότι η έρευνα δεν ήταν ποτέ προτεραιότητα των ελληνικών κυβερνήσεων, αλλά ούτε και των περισσότερων από τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, οπότε κάνουμε τα σχέδιά μας προσαρμοζόμενοι στα δεδομένα της πραγματικότητας.

Νομίζω ότι το σημαντικότερο πρόβλημα, και αυτό στο οποίο πραγματικά θα μπορούσε να βοηθήσει η πολιτική ηγεσία, είναι αυτό της κατεύθυνσης και της οργάνωσης. Στα περισσότερα από τα Ελληνικά Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα προσπαθούμε να καλλιεργήσουμε όλα τα ερευνητικά αντικείμενα παράλληλα, κάτι που είναι πρακτικά αδύνατο και ασύμφορο, τόσο λόγω της συνεχούς εξέλιξης των επιστημών, όσο και λόγω των περιορισμένων ανθρώπινων και υλικών πόρων που είναι διαθέσιμοι.

Χρειάζεται, λοιπόν, να υπάρχει μια συνολική συνεννόηση από τους ακαδημαϊκούς και ερευνητικούς φορείς και να μοιραζόμαστε τα ερευνητικά πεδία, με την παράλληλη και στοχευμένη στήριξη της κεντρικής εξουσίας. Αυτό θα είχε σαν αποτέλεσμα να είναι διαθέσιμοι οι απαραίτητοι πόροι για να παραχθεί ακόμα ποιοτικότερη έρευνα, ειδικά σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και να δημιουργηθούν και να διατηρηθούν θέσεις εργασίας, κυρίως στην επαρχία.

Για παράδειγμα, στην Ξάνθη, στο Δημοκρίτειο, υπάρχει μια καταπληκτική ερευνητική ομάδα που δραστηριοποιείται στη Ρομποτική και έχει να παρουσιάσει σημαντικές διεθνείς συνεργασίες σε ερευνητικά προγράμματα Ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, αλλά και πολλές ακαδημαϊκές επιτυχίες. Θα μπορούσε να στηριχθεί αυτή η ομάδα με ενίσχυση στο συγκεκριμένο αντικείμενο και να διευκολυνθούν οι συνεργασίες της με ξένες εταιρίες, έτσι ώστε να ξέρουν τα παιδιά που τελειώνουν το Λύκειο ότι, αν θέλουν να ασχοληθούν ερευνητικά και επαγγελματικά με τη Ρομποτική, μπορούν να σπουδάσουν στην Ξάνθη και μετά να εργαστούν εκεί. Έτσι, εκτός από την ερευνητική και αναπτυξιακή δραστηριότητα, ενισχύουμε και την τοπική οικονομία και δυναμώνουμε την επαρχία με ποιοτικό ανθρώπινο δυναμικό.

Γενικά, νομίζω ότι υπάρχει μεγάλη διάθεση από επιστήμονες του εξωτερικού να επιστρέψουν στην Ελλάδα - το πρόβλημά τους δεν είναι τόσο το οικονομικό, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, αλλά το ζήτημα της οργάνωσης και της κατεύθυνσης. Αυτό σημαίνει ότι οι Έλληνες ερευνητές που διαπρέπουν στο εξωτερικό δεν περιμένουν τα προγράμματα τύπου ΕΣΠΑ για να επιστρέψουν, αλλά περιμένουν τουλάχιστον ένα σημάδι ότι θα μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους απερίσπαστοι, χωρίς να μπλέκουν με τη γραφειοκρατία, αλλά και παράλληλα κάτω από ένα σαφές θεσμικό πλαίσιο που θα ελέγχει τα αποτελέσματα της δουλειάς τους.

Τι μπορούμε να περιμένουμε από την ομιλία σας στο φετινό TEDxAthens; Και ποια η γνώμη σας για τη γενικότερη σημασία και συμβολή της διοργάνωσης;

Γενικά, νομίζω ότι εκδηλώσεις σαν το TEDx αποτελούν μια μικρή όαση στη μιζέρια και την τάση για αδράνεια που είναι διάχυτες στην ατμόσφαιρα τα τελευταία χρόνια. Στο περελθόν έχω συμμετάσχει σε παρόμοιες εκδηλώσεις σαν εθελοντής, μεταφραστής ομιλιών ή ομιλητής και μπορώ να πω ότι το συναίσθημα της ενδυνάμωσης και της αισιοδοξίας που νιώθεις φεύγοντας από ένα TEDx δεν το συναντάς σε καμιά άλλη συγκέντρωση ή εκδήλωση τύπου συνεδρίου. Αν και οι περισσότερες ομιλίες είναι διαθέσιμες στο κανάλι του TEDxAthens στο YouTube, η παρουσία στο χώρο είναι σχεδόν μια μαγική εμπειρία.

Παράλληλα με τα συνέδρια, ο οργανισμός του TED παράγει και περιεχόμενο που σχετίζεται με την μη τυπική εκπαίδευση, μέσα από το κανάλι του TED Ed, βοηθώντας τους «ανήσυχους» δασκάλους και μαθητές κάθε ηλικίας να αποκτήσουν δωρεάν πρόσβαση σε ποιοτικό και ενδιαφέρον υλικό που μπορεί να διανθίσει τους συμβατικούς τρόπους μάθησης, κάνοντάς τους περισσότερο αποτελεσματικούς.

Σε ό,τι αφορά στη δική μου ομιλία, ο στόχος είναι να κατανοήσουμε την ευθύνη που έχουμε σε σχέση με τα δεδομένα που προσφέρουμε απλόχερα στους υπολογιστές, αλλά και τη δύναμη που έχουν τα υπολογιστικά συστήματα στο να εκτιμήσουν όλα όσα δεν τους λέμε και να ανακαλύψουν συσχετίσεις ανάμεσα σε έννοιες που δεν γνωρίζαμε ότι μπορεί να επηρεάσουν η μια την άλλη.

Γιατί, όπως ανέφερε και ο Winston Churchill στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, «Where there is great power there is great responsibility»...

... σχόλια | Κάνε click για να σχολιάσεις
Επιχειρώ - epixeiro.gr
Επιχειρώ - epixeiro.gr