Φ. Μουζάκης: Μετά τη «δημιουργική καταστροφή», το real estate βρίσκεται σε αναπτυξιακή ανάκαμψη

Πώς θα περιγράφατε την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα η ελληνική αγορά ακινήτων; Πώς επηρεάστηκε από την κρίση και σε τι σημείο βρίσκεται αυτή τη στιγμή;

Σε αναπτυξιακή ανάκαμψη, μετά από τη «δημιουργική καταστροφή» της κρίσης, η οποία επέφερε τον εξορθολογισμό της αγοράς ακινήτων. Οι μεγάλες δομικές ανωμαλίες που είχαν παρατηρηθεί δείχνουν να έχουν ξεπεραστεί. Για παράδειγμα, προηγουμένως η πρωτεύουσα αποτελούσε τη μόνη γνωστή παραδοξότητα με χαμηλότερες αξίες στο κέντρο από ό,τι στην περιφέρεια, αλλά αυτό αλλάζει ταχέως. Η αναπτυξιακή φάση βρίσκεται στο σημείο εκκίνησης και αναμένει μία βελτίωση της λειτουργίας του κράτους, όπως και γόνιμο ευρύτερο αναπτυξιακό περιβάλλον για να απογειωθεί.

Ποιες είναι οι τάσεις που υπάρχουν στο real estate; Ποιοι οι παράγοντες που παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση των τιμών και ποιος ο ρόλος των μεσιτών;

Οι πρόσφατες τάσεις είναι αυξητικές για τις αγορές του κέντρου της Αθήνας και τουριστικού ενδιαφέροντος, ενώ τα «κύρια επενδυτικά» στοιχεία έχουν ήδη αποκαταστήσει υψηλές αξίες. Υπάρχει μεγάλο απόθεμα εκτός των παραπάνω που αναμένει το ενδιαφέρον των επενδυτών. Ο ρόλος των μεσιτών είναι θεμελιώδης για μία σύγχρονη αγορά και απαραίτητος στις συναλλαγές ακινήτων, όπως σε κάθε αναπτυγμένη αγορά. Από την άλλη πλευρά, ο κλάδος των μεσιτών οφείλει να στηρίζει τη συνεχή ανάπτυξη των μελών του.

Προσφέρεται η ελληνική αγορά ακινήτων για επενδύσεις; Υπάρχουν σημαντικές ευκαιρίες και ενδιαφέρον από ξένους επενδυτές, με αφορμή και την Golden Visa;

Βεβαίως, αν και για την ώρα έλκει πιο «παράτολμους» επενδυτές κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Μία αναβάθμιση της επενδυτικής αξιολόγησης κινδύνου της χώρας (πτώση του «συστημικού» επενδυτικού κινδύνου) θα επιτρέψει σε κατ’ αντιστοιχία υψηλότερης αξιολόγησης αλλά και σημαντικά μεγαλύτερης ρευστότητας επενδυτές να εμφανιστούν στην αγορά, αυξάνοντας σημαντικά τον όγκο της ζήτησης για επενδύσεις σε ακίνητα και στηρίζοντας αρχικά μία ανάκαμψη και στη συνέχεια μία διατηρήσιμη υγιή αυξητική τάση στις αξίες. Νομίζω ότι η σημασία της Golden Visa θα υποχωρήσει στο μέλλον.

Ένα σημαντικό θέμα για κάθε εταιρεία είναι η εύρεση επαγγελματικού χώρου. Ποιες οι δικές σας συμβουλές επί του θέματος, προς μικρομεσαίες ή μεγαλύτερες εταιρείες;

Η παρούσα αγορά εμπεριέχει σημαντικές ευκαιρίες, εάν κανείς εκτιμήσει σωστά την ευελιξία την οποία επιτρέπουν οι απαιτήσεις του. Ο συνδυασμός με τις υπηρεσίες διαδικτύου συμπληρώνει τον παράγοντα τοποθεσίας και στα εμπορικά και στα γραφεία. Εφόσον η ανεύρεση «κύριας» τοποθεσίας ή ακίνητου δεν είναι απαραίτητη, είναι εφικτή η οικονομική επιλογή σήμερα της κύριας τοποθεσίας του αύριο, από τη δευτερεύουσα αγορά. Συνοπτικά, να μην δεσμεύονται από τις παλαιές νόρμες, να ενημερώνονται για τις τάσεις επαγγελματικής στέγασης στο εξωτερικό και να ερευνούν την αγορά για ευκαιρίες.

Επικεντρώνοντας σε υπηρεσίες τύπου Airbnb, ποια είναι η επίδραση τους στην ελληνική αγορά; Υπάρχουν τομείς στους οποίους έχουν αρνητικό αντίκτυπο και περιοχές που έχουν «επηρεαστεί» σε σημαντικό βαθμό;

Η βραχυχρόνια μίσθωση ήρθε για να καλύψει ένα κενό αγοράς και για αυτό και μόνο το λόγο η ζήτηση την τίμησε διεθνώς. Βρήκε και πήρε τη θέση της δίπλα στα ξενοδοχεία και τους κατοίκους μίας περιοχής. Ακούστηκαν πολλές υπερβολές εναντίον της, όπως και για κάθε άλλη καινοτομία, αλλά η αλήθεια είναι ότι έφερε νέο εισόδημα, στήριξε τις αξίες ακινήτων και ώθησε τα ξενοδοχεία στην υψηλή ποιότητα υπηρεσιών. Σαφώς πρέπει να νομοθετηθούν και όρια στη διείσδυση της σε τοπικές αγορές, για την προστασία του χαρακτήρα τους, ο οποίος όμως συχνά θα άλλαζε και χωρίς αυτή, αλλά λόγω εγγενών τάσεων της αγοράς για τουριστική εξειδίκευση.

Ποιος ο ρόλος του digital transformation στο real estate; Πώς το επηρεάζει, ποιες οι αλλαγές που φέρνει;

Δίχως την ανάπτυξη των σύγχρονων υποδομών αγοράς στις οποίες αναφέρομαι στην ομιλία μου, βλέπω το digital transformation να βοηθά περισσότερο το χρήστη της ακίνητης περιουσίας για την οργάνωση της παραγωγής του, παρά τον επενδυτή. Η πολυπλοκότητα της ακίνητης περιουσίας απαιτεί ανθρώπινη ενασχόληση κατά την επιλογή της. Ακόμη και με διαθέσιμες τις σύγχρονες ψηφιακές υποδομές, αυτές υποβοηθούν τη διαδικασία επιλογής η οποία όμως πάντα θα περνάει από τα χέρια εξειδικευμένων επαγγελματιών, όπως αναλυτών, μεσιτών κλπ.

Ενόψει εθνικών εκλογών, ποιες είναι οι προτάσεις σας προς την επόμενη κυβέρνηση, για την περαιτέρω ανάπτυξη της αγοράς του real estate;

Οι αγορές είναι όπως το χωράφι του αγρότη, χρειάζονται φροντίδα και αγάπη από τις εθνικές διοικήσεις για να αποδώσουν, όχι απλά λεηλασία για φόρους και έσοδα και άτσαλες παραμορφωτικές παρεμβάσεις. Η αγορά ακινήτων είναι η μεγαλύτερη όλων σε απόθεμα αξίας, τα 2/3 του συνολικού εθνικού πλούτου. Χρειάζονται υπεύθυνες αποφάσεις πολιτικής στηριγμένες σε μελέτες ειδικών κατά τα αναπτυγμένα διεθνή πρότυπα και όχι εμπειρικές ανευθυνότητες. Χρειάζεται και θεσμική στήριξη για την ανάπτυξη επαρκών υποδομών, όπως και σταθερό και γόνιμο οικονομικό περιβάλλον.

Αναλάβατε πρόσφατα επικεφαλής της επιστημονικής επιμέλειας μιας πρωτοβουλίας του συλλόγου Μεσιτών Αθήνας Αττικής. Μιλήστε μας για αυτήν και για την εξέλιξη της.

Είμαι ενθουσιασμένος με τη συνεργασία που προέκυψε με το ΣΜΑΣΑΑ, μια και πιστεύω ότι οι κοινές μας προσπάθειες αποφέρουν σημαντικό αποτέλεσμα για το σύνολο της αγοράς. Η νέα μέτρηση αξιών, και ο δείκτης που θα προκύψει, είναι κάτι το οποίο λείπει έντονα και εκτιμώ ότι οι επαγγελματίες θα το αγκαλιάσουν. Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που συναντήσαμε την ίδια θερμή αντιμετώπιση και από την πλευρά των μεσιτών που συμμετέχουν.

Θα σας ακούσουμε, όμως, και στο πλαίσιο της AREXPO. Τι μπορούμε να περιμένουμε από την ομιλία σας; Και ποια η σημασία μιας έκθεσης όπως η AREXPO, της «πρώτης μεγάλης γιορτής του real estate»;

Όπως προαναφέρθηκε, θα μιλήσω για τη σημασία των αναλυτικών υποδομών (δεικτών αγοράς κλπ.) για τον κλάδο των ακινήτων. Πιστεύω ότι το μέγεθος μίας κλαδικής εθνικής έκθεσης έχει μεγάλη σημασία και ελπίζω να γίνει πλέον θεσμός και όλοι οι ενδιαφερόμενοι για τα ελληνικά ακίνητα διεθνώς να κλείνουν τα εισιτήρια τους κάθε έτος. Νομίζω ότι καλώς συνδυάζει διανοητικές παρουσιάσεις με πρόσβαση στην προσφορά υπηρεσιών. Είναι σημαντικό να αποκτήσουμε μία εξωστρεφή εθνική εορτή των ακινήτων, στην οποία να συναντώνται όλοι.