Ανδρέας Ζομπανάκης: Πολλαπλασιαστικές οι επιδράσεις στο εθνικό εισόδημα οι επενδύσεις Venture Capital

Συνέντευξη του Προέδρου και Διευθύνοντος Συμβούλου της ΤΑΝΕΟ Α.Ε.

O Ανδρέας Ζομπανάκης είναι Πρόεδρος και, από το Φεβρουάριο του 2014, Διευθύνων Σύμβουλος της ΤΑΝΕΟ A.E.. Έχει πάνω από 25 χρόνια εμπειρίας στον τομέα του Private Equity και της Επενδυτικής Τραπεζικής έχοντας διατελέσει Managing Director στην Deutsche Bank και εκ των ιδρυτικών μελών της DB Capital Partners, δηλαδή του τμήματος Private Equity της Deutsche Bank με πάνω από € 10 δισ. κεφάλαια υπό διαχείριση. Διετέλεσε για αρκετά χρόνια πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζιτών στο Ηνωμένο Βασίλειο και συμμετέχει σε Διοικητικά Συμβούλιο επιχειρήσεων και ΜΚΟ στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ο κ. Ζομπανάκης κατέχει BA από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, μεταπτυχιακό στην Αρχιτεκτονική από τη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Pennsylvania και MBA από το Wharton School.

Ποιά κατά τη γνώμη σας είναι η συμβολή της χρηματοδότησης μέσω venture capital στην επιχειρηματική ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα και οικονομική μεγέθυνση;

Η χρηματοδότηση μέσω venture capital αναφέρεται στη χρηματοδότηση της ίδρυσης, ανάπτυξης ή εξαγοράς μιας επιχείρησης μέσω της μετοχικής συμμετοχής του επενδυτή στην επιχείρηση.
Η venture capital χρηματοδότηση υλοποιείται με όρους αγοράς, ανταγωνιστικούς και με κριτήρια τη δυναμική της επιχείρησης, τις προοπτικές ανάπτυξης της, την καινοτομική της προστιθέμενη αξία, την εξωστρέφειά της και όχι απλά και μόνο τη βιωσιμότητα της. Άρα αναφερόμαστε στη χρηματοδότηση επιχειρήσεων ή επιχειρηματικών ιδεών με σημαντικά ποιοτικά και καινοτόμα χαρακτηριστικά. Τα οποία αφορούν τόσο την επιχειρηματική ιδέα αυτή καθαυτή αλλά και την ομάδα που λειτουργεί ή θα λειτουργεί την επιχείρηση.
Η προστιθέμενη αξία της venture capital χρηματοδότησης μπορεί να αναλυθεί στις ακόλουθες επιμέρους συνιστώσες επιχειρηματικής στήριξης:

1. Μέσω της μετοχικής συμμετοχής οι επιχειρήσεις δημιουργούν ισχυρή κεφαλαιουχική βάση, η οποία θα βοηθήσει την μελλοντική τους ανάπτυξη καθώς αποκτούν τη δυνατότητα υλοποίησης των αναγκαίων επενδύσεων τους για την ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό τους, χωρίς να αυξάνουν τη δανειακή τους έκθεση και συνεπώς το χρηματοδοτικό τους κίνδυνο, ενώ συγχρόνως διευκολύνουν την πρόσβαση σε παραδοσιακές μορφές χρηματοδότησης, όπως τραπεζικά δάνεια (όταν η ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος ομαλοποιηθεί).
2. Το venture capital fund, ως μέτοχος της επιχείρησης λειτουργεί ταυτόχρονα και ως σύμβουλος παρέχοντας την τεχνογνωσία του σε θέματα στρατηγικής, οργάνωσης χρηματοοικονομικής διοίκησης, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει στην επιχείρηση και ένα ευρύ δίκτυο επαφών σε διάφορους κλάδους της οικονομίας ώστε να έχει καλύτερη πρόσβαση σε πελάτες, προμηθευτές, στελέχη, στρατηγικούς συνεργάτες και επενδυτές.
3. Προσφέρει τη στήριξη και την έγκριση ενός εγχώριου θεσμικού επενδυτή. Η στήριξη αυτή είναι πολύ σημαντική για την ανεύρεση δανειακής χρηματοδότησης τόσο από το τραπεζικό σύστημα αλλά και πρόσθετης επενδυτικής χρηματοδότησης από επενδυτές του εξωτερικού. Αξίζει να αναφέρουμε συγκεκριμένα παραδείγματα εταιριών των funds του χαρτοφυλακίου του ΤΑΝΕΟ, όπως η Upstream ή η Advent όπου η συμμετοχή των εγχώριου θεσμικού επενδυτή αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση για την είσοδο στις επιχειρήσεις ξένου επενδυτή.
4. Αποτελούν ίσως την μοναδική μορφή επένδυσης όπου τα συμφέροντα του Επιχειρηματία και του Επενδυτή είναι πλήρως ευθυγραμμισμένα, καθώς δεν παρέχονται εγγυήσεις και τη μοναδική εξασφάλιση του επενδυτή αποτελεί η επιτυχία της επιχείρησης.

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η venture capital χρηματοδότηση επηρεάζει καθοριστικά τη δημιουργία και ανάπτυξη των πολύ μικρών, μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων, καθώς ουσιαστικά διευκολύνει τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων ενώ συγχρόνως στηρίζει τον εκσυγχρονισμό, την επέκταση και μεγέθυνση των υφισταμένων.

Ποιά νομίζετε ότι είναι τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα της επιλογής χρηματοδότησης μέσω venture capital;

Συμπληρωματικά η venture capital χρηματοδότηση έχει μια σειρά από πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις καθώς επιδρά:

1. Στη διάχυση της καινοτομίας, καθώς η venture capital χρηματοδότηση κατευθύνεται στην παραγωγή νέων προϊόντων και την υιοθέτηση νέων διαδικασιών.
2. Στην αύξηση της παραγωγικότητας, η οποία επιτυγχάνεται με την υιοθέτηση βελτιωμένων πρακτικών διαχείρισης στις χρηματοδοτούμενες επιχειρήσεις με συνέπεια την καλύτερη αξιοποίηση των επιχειρηματικών πόρων.
3. Στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας η οποία αποτελεί συνέπεια της καινοτομικής διάχυσης και της αύξησης της παραγωγικότητας καθώς και ενίσχυση της εξωστρέφειας
4. Στην ενίσχυση των δημοσίων οικονομικών, μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και της βελτίωσης της κερδοφορίας τους καθώς και μέσω της αύξησης των θέσεων εργασίας των επιχειρήσεων. H επίδραση της venture capital χρηματοδότησης στην οικονομική μεγέθυνση έχει μελετηθεί εκτενώς τόσο για τις χώρες της Ε.Ε. όσο για τις Η.Π.Α. αξίζει να αναφερθούμε καταρχήν στη μελέτη της Deutsche Bank, 2010, στην οποία ερευνήθηκε η επίδραση των επενδύσεων venture capital στην οικονομική μεγέθυνση των χωρών της Ε.Ε. και των Η.Π.Α. κατά το διάστημα 1989-2009. Οι σχετικοί υπολογισμοί έδειξαν μια αύξηση των επενδύσεων αυτών κατά 0,10% του ΑΕΠ οδηγεί σε μια αύξηση του ρυθμού μεγέθυνσης του ΑΕΠ κατά 0,30%. Επομένως € 1 εκ. αύξηση των επενδύσεων venture capital θα αυξήσει το ΑΕΠ, μέσω της βελτίωσης του ρυθμού του μεγέθυνσης, κατά περίπου € 3 εκ.. Επίσης έρευνα σε ένα δείγμα 6.815 μικρομεσαίων επιχειρήσεων για την περίοδο 1995-2009, διαπιστώσει ότι η χρηματοδότησή τους από venture capital σχήματα είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθούν τα έσοδά τους κατά 129% και ο αριθμός των θέσεων εργασίας τους κατά 257% μέσα σε μια περίοδο πέντε ετών από την ημερομηνία εισόδου του επενδυτικού σχήματος σε αυτές. Βάσει των ανωτέρω μελετών μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι venture capital επενδύσεις ύψους €85 εκ. που υλοποιήθηκαν στη χώρα κατά την περίοδο 2007 – 2012 συνέβαλαν αθροιστικά σε αύξηση του ΑΕΠ κατά € 261 εκ. Ουσιαστικά τα μεγέθη δείχνουν ότι μια αύξηση των επενδύσεων venture capital κατά € 1 εκ. θα αυξήσουν το εισόδημα της χώρας, μέσω των πολλαπλασιαστικών του επιδράσεων κατά € 3,08 εκ. Αυτό ερμηνεύεται εάν ληφθεί υπόψη η συμβολή των χρηματοδοτούμενων εταιρειών στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στα φορολογικά έσοδα του κράτους (ως αποτέλεσμα βελτίωσης της κερδοφορίας τους) οπότε γίνεται άμεσα αντιληπτή η ουσιαστική επίδραση της venture capital χρηματοδότησης στο σύνολο της οικονομίας.

Ποιά η συμβολή της ΤΑΝΕΟ Α.Ε. στην ανάπτυξη της αγοράς venture capital στη χώρα;

Η ΤΑΝΕΟ Α.Ε. αποτελεί το μοναδικό Fund of Funds της χώρας το οποίο δημιουργήθηκε το 2001 και άρχισε τη λειτουργία του τον Ιούνιο 2003, με σκοπό τη δημιουργία αγοράς venture capital στη χώρα ώστε να επιτευχθεί σύγκλιση με την αντίστοιχη αγορά της Ε.Ε. Αποτελεί ανώνυμη εταιρία λειτουργεί με καθαρά ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και συμμετέχει με ποσοστό έως 49,9% σε επενδυτικά σχήματα (νέα venture capital funds) τα οποία διαχειρίζονται φορείς του ιδιωτικού τομέα. Η συμμετοχή του στα venture capital funds διέπεται από τους ίδιους όρους που διέπουν και τη συμμετοχή των υπολοίπων επενδυτών. Για το λόγο αυτό άλλωστε και το καθεστώς ενίσχυσης της εταιρίας εγκρίθηκε από την Επιτροπή Ανταγωνισμού.
Τα προς επένδυση κεφάλαια του ΤΑΝΕΟ έχουν την ακόλουθη σύνθεση τα €46 εκ. αποτελούν μετοχική συμμετοχή (€1 εκ. κοινές μετοχές και €45 εκ. προνομιούχες) ενώ τα υπόλοιπα €105 εκ. το Ελληνικό Δημόσιο αποφάσισε να τα αντλήσει η ίδια η Εταιρεία μέσω της έκδοσης εγγυημένου ομολογιακού δανείου ύψους €105 εκ. αφού προέβη πρώτα στην αποκρατικοποίηση της εταιρίας και στη δημιουργία εμπιστεύματος με την εκχώρηση των δικαιωμάτων ψήφου των κοινών μετοχών του στον εμπιστευματοδόχο μετοχών. Έτσι επετεύχθη η χρηματοδότηση του ΤΑΝΕΟ Α.Ε. με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους για το Ελληνικό Δημόσιο, ενώ ταυτόχρονα το Ελληνικό Δημόσιο εξασφάλισε ένα ακόμη επίπεδο ελέγχου στη λειτουργία της εταιρίας, καθώς η διαχείριση όλων των λογαριασμών και πληρωμών του ΤΑΝΕΟ Α.Ε. από τρίτο ανεξάρτητο φορέα εξασφαλίζει διαφάνεια στις συναλλαγές του.

Το ΤΑΝΕΟ δέσμευσε τα προς επένδυση κεφάλαια (€140 εκ.) του σε 11 Venture Capital funds. Η δέσμευση των κεφαλαίων αυτών πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις η πρώτη φάση από 2003-2005, στη συνέχεια το ΤΑΝΕΟ μένει ανενεργό για 2 έτη και αποκτά νέα επενδυτική περίοδο 1 έτους το 2008. Από τα δεσμευμένα προς επένδυση κεφάλαια έχουν εκταμιευθεί στα funds του χαρτοφυλακίου κεφάλαια ύψους €60,5 εκ. τα οποία έως σήμερα έχουν υλοποιήσει 48 επενδύσεις σε ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις όλων των κλάδων της οικονομίας.
Ταυτόχρονα έχουν πραγματοποιηθεί 18 μερικές ή ολικές αποεπενδύσεις από επιχειρήσεις αποφέροντας ικανοποιητικές αποδόσεις για το ΤΑΝΕΟ (μέσος πολλαπλασιαστής απόδοσης των ρευστοποιημένων επενδύσεων μεγαλύτερος από 1,5 φορές). Αξίζει να σημειωθεί ότι δεδομένου του κινδύνου μιας venture capital επένδυσης και του ιδιαίτερα δύσκολου χρηματοοικονομικού περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις μόνο ένα write off (διαγραφή) υπάρχει στο χαρτοφυλάκιο μας έως σήμερα. Σε αυτό βοήθησε σημαντικά η συμμετοχή των ιδιωτών και η επιλογή των επενδύσεων με καθαρά ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια.

Ποία ήταν τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί σε επίπεδο επιχειρήσεων οι οποίες χρηματοδοτήθηκαν μέσω Fund που συμμετέχει το ΤΑΝΕΟ;

Αξίζει να αναφέρουμε ότι στα πλαίσια του δεκαετούς απολογισμού της εταιρίας που συντάχθηκε από ανεξάρτητη auditor company προκειμένου να μελετηθεί η συμβολή του ΤΑΝΕΟ στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων και την οικονομική μεγέθυνση, αναλύθηκαν οι ισολογισμοί όλων των εταιρειών που χρηματοδοτήθηκαν από τα επενδυτικά σχήματα όπου μετέχει το ΤΑΝΕΟ από το χρόνο λήψης χρηματοδότησης μέχρι το τέλος 2013. Η μελέτη έδειξε ότι ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεγέθυνσης των πωλήσεων των χρηματοδοτούμενων επιχειρήσεων από το χρόνο λήψης χρηματοδότησης μέχρι τέλος του 2013 ανήλθε στο 10,69%, ενώ σωρευτικά οι πωλήσεις τους αυξήθηκαν 114,79% κατά μέσο όρο. Ο ρυθμός αυτός είναι ιδιαίτερα υψηλός και αποκτά τεράστια σημασία αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι κατά το μεγαλύτερο υπό εξέταση διάστημα η ελληνική οικονομία βρισκόταν σε ύφεση (αρνητικός ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ κατά τα έτη 2009-2013). Να σημειωθεί ακόμα ότι μόλις 11 επιχειρήσεις (από τις 48) είχαν αρνητικό ρυθμό μεταβολής των πωλήσεών τους κατά την υπό εξέταση περίοδο.
Επιπρόσθετα είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η μελέτη ανέδειξε ότι δημιουργήθηκαν στις χρηματοδοτούμενες επιχειρήσεις συνολικά 1.335 νέες («καθαρές» = σύνολο προσλήψεων – σύνολο αποχωρήσεων) θέσεις εργασίας. Τέλος από τη ανάλυση των οικονομικών καταστάσεων καταγράφηκε ο εταιρικός φόρος κερδών που έχουν καταβάλει οι επιχειρήσεις αυτές, ενώ εκτιμήθηκαν οι εισφορές τους προς ασφαλιστικούς οργανισμούς, ο καταβληθείς Φ.Π.Α. και οι λοιποί καταβληθέντες φόροι. Οι 48 επιχειρήσεις που χρηματοδοτήθηκαν εκτιμάται ότι συνεισέφεραν συνολικά € 134,27 εκ. στα δημόσια ταμεία, ποσό πολλαπλάσιο από εκείνο που έλαβαν. Ουσιαστικά δηλαδή το ποσό που συνεισέφερε το ΤΑΝΕΟ στις χρηματοδοτούμενες επιχειρήσεις επέστρεψε ουσιαστικά «εντόκως» στα δημόσια ταμεία.
Επίσης αξίζει να αναφερθούμε στη συμβολή του ΤΑΝΕΟ στη δημιουργία του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για τη λειτουργία του venture capital. Το επενδυτικό όχημα ΑΚΕΣ (Αμοιβαίο Κεφάλαιο Επιχειρηματικών Συμμετοχών) κρίθηκε από το European Venture Capital & Private Equity Association (EVCA) πανευρωπαϊκά ως ένα από τα καλύτερα επενδυτικά οχήματα. Ακόμη το Hellenic Venture Capital Association (HVCA), δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του ΤΑΝΕΟ και τα περισσότερα μέλη του είναι funds ή ξεκίνησαν ως funds με τη συγχρηματοδότηση του ΤΑΝΕΟ.

Από τις ανακοινώσεις του Υπουργού Ανάπτυξης μετά το συμβούλιο καινοτομίας φαίνεται ότι κάτι αλλάζει στη λογική των άναρχων και αναποτελεσματικών επιδοτήσεων. Ο ρόλος μάλιστα του VC αναδεικνύεται σε πρωτεύον. Ποιά η άποψη σας για αυτή την πολιτική;

H E.E. γνωρίζοντας τα πολλαπλασιαστικά οφέλη της venture capital χρηματοδότησης προωθεί με σειρά πρωτοβουλιών (π.χ. πρωτοβουλία JEREMIE, πρόγραμμα COSME και πρόγραμμα Horizon) την ανάπτυξη της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας μέσω της venture capital χρηματοδότησης η οποία οδηγεί σε ανακύκλωση κεφαλαίων (revolving funds) έναντι της αναποτελεσματικής χρήσης των κοινοτικών πόρων μέσω επιδοτήσεων. Επίσης τα νέα state aid & risk capital guidelines που θεσπίστηκαν από την Ε.Ε. και θα τεθούν σε ισχύ από το προσεχή Ιούνιο, δημιουργούν ένα περισσότερο ευέλικτο και φιλικό καθεστώς για την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων στη δημιουργία venture capital funds.
Ταυτόχρονα το Υπουργείο Ανάπτυξης στην προσπάθεια εφαρμογής της κατάλληλης πολιτικής για την ενίσχυση των επιχειρήσεων για δράσεις καινοτομίας και έρευνας στα πλαίσια του νέου ΕΣΠΑ, ζήτησε από τον Ισραηλινό οργανισμό YOSMA να εκπονήσει μελέτη, στο πλαίσιο της συμφωνίας που υπέγραψε ο Υπουργός κατά την επίσκεψη του κλιμακίου υπό τον Πρωθυπουργό στο Ισραήλ. Ο Ισραηλινός Οργανισμός ανέλαβε την εκπόνηση εξειδικευμένης μελετης για τη διαμόρφωση της στρατηγικής καινοτομίας και χρηματοδότησης της επιχειρηματικότητας. Η μελέτη προτείνει τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων για δράσεις έρευνας και καινοτομίας με ποσό συνολικού ύψους 1,17 δις. ευρώ την προσεχή 7ετία (δηλαδή κατά την περίοδο υλοποίησης του νέου ΕΣΠΑ), κεφάλαια τα οποία με τη μόχλευση ιδιωτικών πόρων μπορούν μέχρι και να διπλασιαστούν, και περιλαμβάνει πέντε άξονες πολιτικής: α) Έμφαση στο θεσμό του venture capital με κεντρικό άξονα το Ταμείο Νέας Οικονομίας. β) Σύσταση θέσης Συντονιστή Τεχνολογίας που θα στελεχωθεί από άτομο εγνωσμένου κύρους. γ) Σύνδεση της επιστημονικής έρευνας με τις επιχειρήσεις με στόχο τη μεταφορά τεχνολογίας, με την οργάνωση γραφείων μεταφοράς τεχνολογίας στην επιχειρηματικότητα. δ) Αξιοποίηση του θεσμού των θερμοκοιτίδων επιχειρήσεων σε κλάδους της οικονομίας όπου υπάρχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα. ε) Διαμόρφωση πλαισίου λειτουργίας και παροχή κινήτρων για «επιχειρηματικούς αγγέλους» (business angels) που επενδύουν σε επιχειρήσεις με ερευνητικές δραστηριότητες.
Σχετικά με το ΤΑΝΕΟ Α.Ε. η μελέτη προτείνει και το Υπουργείο αποδέχτηκε τη δραστηριοποίηση του Ταμείου Νέας Οικονομίας (ΤΑΝΕΟ) ως «fund of funds» στον τομέα του επιχειρηματικού κεφαλαίου (venture capital) η οποία προτείνεται να γίνει με τρεις τρόπους: α) Τη συμμετοχή του ΤΑΝΕΟ σε νέες εταιρίες επιχειρηματικού κεφαλαίου σε συνδυασμό με παροχή κινήτρων σε διεθνείς αντίστοιχες εταιρίες προκειμένου να συμμετάσχουν και αυτές. Στόχος είναι η χρηματοδότηση επιχειρήσεων που κατατάσσονται στο επίπεδο του early stage β) Την επένδυση του ΤΑΝΕΟ σε υπάρχουσες ελληνικές εταιρίες επιχειρηματικού κεφαλαίου. γ) Την πιθανή δυνατότητα και συνεπενδύσεων του ΤΑΝΕΟ σε επιχειρήσεις early stage με ταυτόχρονη προσέλκυση επενδύσεων από ξένα κεφάλαια για τις ίδιες επιχειρήσεις. Η επένδυση του ΤΑΝΕΟ δεν θα μπορεί να υπερβαίνει το ύψος της αντίστοιχης του ξένου επενδυτή.