Ποιος θα σταματήσει τα fake news;

Τι σημαίνει ο όρος «fake news»; Πότε εμφανίστηκε ως φαινόμενο; Γιατί οι άνθρωποι καταναλώνουν ψευδείς ειδήσεις; Και, τελικά, ποιος θα τις σταματήσει; Αυτά ήταν μόλις μερικά από τα ερωτήματα στα οποία θέλησαν να δώσουν απαντήσεις οι δημοσιογράφοι και ειδικοί της επικοινωνίας που συμμετείχαν στην εσπερίδα με θέμα «Fake News. Ποιος θα τα σταματήσει;» που διοργάνωσε τη Δευτέρα 10 Ιουλίου 2017 στα Public Συντάγματος ο Τομέας Εταιρικών Υποθέσεων (ΤΕΥΠ) της ΕΕΔΕ.

Η εκδήλωση άρχισε με τους χαιρετισμούς των Βασίλη Λώλα, Πρόεδρου της Δ.Ε. του ΤΕΥΠ, Έλλης Παναγιωτοπούλου, Μέλους της Δ.Ε. του ΤΕΥΠ και Communication & Corporate Affairs Manager της Αθηναϊκής Ζυθοποιίας και Σίσσυς Ηλιοπούλου, Μέλους Ο.Ε. της εκδήλωσης και Group External Communication Manager της Coca-Cola Hellenic Bottling Company.

Ο κ Λώλας τόνισε ότι τα fakenews επηρεάζουν τη φήμη και την εικόνα των εταιρειών. Η κ Ηλιοπούλου από την πλευρά της δήλωσε ότι εκείνη και η κ. Παναγιωτοπούλου διαπίστωσαν κατά την προετοιμασία της εκδήλωσης ότι  πρόκειται για ένα ζήτημα με πολλές και σύνθετες πλευρές, το οποίο, αν και παλιό, έχει διογκωθεί λόγω της «ψηφιακής έκρηξης» που ζούμε.

Την εισαγωγή στην έρευνα και την ιστορία των fake news έκαναν αρχικά η Σόνια Χαϊμαντά, Διευθύντρια Σύνταξης Μέσων της DPG Digital Media, και ο Στάθης Χαϊκάλης, Πρόεδρος της Communication Effect. Η πρώτη μίλησε για τον ρόλο του επαγγελματία δημοσιογράφου στην επέλαση των fake news, ενώ ο δεύτερος αναφέρθηκε στις ρίζες του φαινομένου, την αγορά της επικοινωνίας και τα brands.

Η κ. Χαϊμαντά τόνισε αρχικά ότι το πρόβλημα των fakenewsδεν είναι θέμα του ψηφιακού συστήματος, αλλά ότι διογκώθηκε από το διαδίκτυο, καθώς πλέον σήμερα ζήτημα είναι η ταχύτητα, είναι δύσκολο να αναλάβει κάποιος την ευθύνη για τα όσα διαδίδονται, ενώ το κόστος των ψευδών ειδήσεων παραμένει μηδενικό. «Πρόκειται για να έναν αμαρτωλό κύκλο,» δήλωσε χαρακτηριστικά.

Σύμφωνα μάλιστα με έρευνα του Kaspersky Lab, το 12% των χρηστών στο Facebook ανεβάζει fake news, με το 14% αυτών να είναι άνδρες.

Παρουσιάζοντας το οικοσύστημα της παραπληροφόρησης, το οποίο αποτελείται από 7 τύπους παρά και αντιπληροφόρησης, η κ. Χαϊμαντά, τόνισε: «Ο όρος fakenewsδεν είναι επαρκής για να περιγράψει την πραγματικότητα. Πρόκειται για μία σκόπιμη παραχάραξη ειδήσεων που έχει ως στόχο, την ψυχαγωγία, το κέρδος, την προπαγάνδα, και την πολιτική επιρροή.»

Τι μπορούμε όμως να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε τα fake news, πριν καν αυτά δημιουργηθούν; Σύμφωνα με την ίδια, θα πρέπει οι ειδήσεις να βασίζονται σε πρωτογενές υλικό, να μην υπόκεινται στη γραμμή του μέσου, να μην έχουν τίτλο που παραπληροφορεί, το κείμενο που δημοσιεύεται να είναι υπογεγραμμένο, να ελέγχονται οι πηγές και φυσικά, να κατέβει τελικά η είδηση εάν είναι fake.

Ως καταναλωτές ειδήσεων, προτείνει να κάνουμε πρώτα ένα test, διαβάζοντας πάντα πρώτα τα σχόλια κάτω από μία είδηση και μετά να «χαρίζουμε» το click μας.

«Τα fake news σκοτώνουν τα μυαλά των ανθρώπων». Με αυτή την φράση του Tim Cook, άρχισε την ομιλία του ο κ. Χαϊκάλης, τονίζοντας και αυτός με τη σειρά του ότι τα fake news δεν είναι ένα νέο φαινόμενο.

Παρουσιάζοντας στοιχεία που προέκυψαν από την παγκόσμια έρευνα της Edelman «Τrust Barometer», έριξε φως στις αιτίες της διόγκωσης των fake news και της ολοένα και αυξημένης κατανάλωσης τους από τους πολίτες.  

Τα γεγονότα λοιπόν φαίνεται πώς πλέον έχουν λιγότερη σημασία, αφού 1 στους 2 πολίτες δηλώνει ότι θα υποστήριζε τους πολιτικούς που εμπιστεύεται για να βελτιώσει τη δική του ζωή και της οικογένειάς του, ακόμη και εάν γνώριζε ότι εκείνος διαστρέβλωνε την αλήθεια. Την ίδια στιγμή, τα πάντα φιλτράρονται μέσα από τις προκαταλήψεις, αφού το 53% των πολιτών δεν δίνει σημασία σε ανθρώπους ή οργανώσεις εάν διαφωνεί μαζί τους. Αυτό που σίγουρα προκαλεί εντύπωση είναι ότι το 52% δήλωσε πως σπάνια αλλάζει άποψη σε σημαντικά κοινωνικά ζητήματα.

«Οι άνθρωποι έχει κουραστεί από τους ειδικούς και εμπιστεύονται περισσότερο άτομα που τους μοιάζουν, σε ποσοστό 60%, σε σύγκριση με το 37% που εμπιστεύεται τους CEO των εταιρειών και 27% κυβερνητικές πηγές», τόνισε. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι πιστεύουν αυτό που θέλουν ή αυτό που ήδη πιστεύουν, επιβεβαιώνει και το βιβλίο «The Undoing Project» του Michael Lewis, το οποίο παρουσιάζει τις απόψεις επιστημόνων γιατί οι άνθρωποι τείνουν να αποδέχονται μη λογικές θέσεις.

Ωστόσο, ούτε οι εταιρείες και τα brands δεν βρίσκονται στο απυρόβλητο, τόνισε ο κ Χαϊκάλης, καθώς φαίνεται πως πλέον μεταφέρονται από τον πολιτικό στον εταιρικό τομέα, μία ανησυχία που έχει εκφράσει και ο ίδιος ο Richard Edelman. «Τα fake news υποβαθμίζουν τα μέσα που αποτελούν πλατφόρμες διαλόγου με αποτέλεσμα οι πολίτες και οι καταναλωτές να εμπιστεύονται ολοένα και λιγότερο τις ειδήσεις, τα μηνύματα και τις καμπάνιες, ενώ κάθε στιγμή μπορεί να «γεννηθεί» μια κρίση με αφετηρία κάποιες ψευδείς ειδήσεις», συμπλήρωσε.

Η εκδήλωση συνεχίστηκε με panel discussion, στο οποίο συμμετείχαν οι δημοσιογράφοι Σίσσυ Αλωνιστιώτου και Νίκος Ζαχαριάδης καθώς και οι Μαριαλένα Σπυροπούλου, Ψυχοθεραπεύτρια, συγγραφέας και Νικόλ Ιωαννίδη, Corporate Affairs Manager της Vodafone, με συντονίστρια τη δημοσιογράφο, Ξένια Κουναλάκη.

Η κ. Αλωνιστιώτου τόνισε ότι τα fake news έχουν διογκωθεί μέσα από την ελευθερία της πληροφορίας που έφερε το Ίντερνετ σε εκατομμύρια ανθρώπους, με αποτέλεσμα να υπάρχει πλέον απαξίωση του δημοσιογράφου, ο οποίος έχει να αντιμετωπίσει καταναλωτές που τον κατηγορούν για τα πάντα.

Ως επικεφαλής του Media Literacy Institute τόνισε ότι «το “fact check” είναι προϋπόθεση για την καταπολέμηση των fake news, αλλά όχι η λύση. Οδηγούμαστε στο media literacy, στο να αναπτύξουμε δηλαδή την ικανότητα της κριτικής σκέψης, της ανάλυσης και της σωστής πρόσληψης των ειδήσεων. Το κατηγορώ δεν αρκεί, θα πρέπει όλοι μας να διεκδικήσουμε ατομικά την ουσιαστική ενημέρωση.»

Η κ Ιωαννίδη μίλησε για την προσπάθεια της Vodafone να καταπολεμήσει ως εταιρεία τα fake news, παίρνοντας την απόφαση να μη βάζει καμία διαφήμιση σε site που διαδίδουν μη αξιόπιστες ειδήσεις, υποτιμούν τις γυναίκες και στοχοποιούν ευάλωτες μειονότητες.

«Πρόκειται για μία προσπάθεια που άρχισε πριν από ένα χρόνο και δουλέψαμε μαζί με το Facebook και τη Google για να το πετύχουμε. Τα fake news είναι αντίθετα με τις αξίες της εταιρείας μας» δήλωσε σχετικά.

Μιλώντας με την ιδιότητα της ψυχαναλύτριας, όπως τόνισε από την αρχή, η κ. Σπυροπούλου έθεσε το εξής ερώτημα: «Γιατί αφηνόμαστε να παραπλανηθούμε;».

«Υπάρχει ψύχωση, η οποία είναι στην ουσία το ρήγμα ανάμεσα στη λογική. Δείτε πώς μεγαλώνουμε, πώς μορφωνόμαστε, πώς ζούμε καθημερινά, πώς αντιμετωπίζουμε το διαφορετικό. Υπάρχει πλέον η αμφισβήτηση της λογικής και της επιστήμης από αυτούς που πιστεύουν στα fake news. Για εκείνους είναι όλα άσπρο-μαύρο, δεν υπάρχει μία γκρίζα ζώνη,» δήλωσε, καταλήγοντας στο ότι για εκείνους που επιλέγουν να πιστεύουν σε ψευδείς ειδήσεις «οι εχθροί είναι οι άλλοι».

Ο τέταρτος ομιλητής του πάνελ, δημοσιογράφος και δημιουργός του σατιρικού site Moufanet.gr, Νίκος Ζαχαριάδης, περιέγραψε το πώς ο καθένας από εμάς δημιουργεί πλέον τη δική του ροή πληροφοριών και ζει κάτω από τον δικό του προσωπικό θόλο της προσωπικής δημοσιογραφίας. «Δεν θέλουμε να ενημερωθούμε, θέλουμε να επιβεβαιωθούμε. Αυτοπροσδιοριζόμαστε μέσα από τους καυγάδες και καταναλώνουμε τις ειδήσεις συναισθηματικά. Θα πρέπει πλέον να σταματήσει αυτό το άλλοθι του ανήλικου για το κοινό και να αναλάβουμε όλοι τις ευθύνες μας» κατέληξε.

Στη συζήτηση που ακολούθησε αναφέρθηκαν οι πρωτοβουλίες που μπορούν να αναληφθούν από οργανισμούς, επιχειρήσεις και πρόσωπα. Να έχουμε πλάνο αντιμετώπισης ενδεχομένων  κρίσεων από fake news, να αναπτύξουμε το media literacy, ακόμη και στα σχολεία, να αναληφθούν κοινές δράσεις από τα ενδιαφερόμενα μέρη, να απαιτήσουμε από τα social media να κάνουν περισσότερα για να την αντιμετώπιση των fake news, αλλά και να ενθαρρύνουμε την κριτική σκέψη.

Χορηγοί της εκδήλωσης ήταν οι: Interamerican, Public και Wind. Υποστηρικτές οι: Αθηναϊκή Ζυθοποιία και Nescafe Frappe και Nescafe Dolce Gusto.