Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα: Στόχοι, επιτεύγματα, μέλλον

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η δεύτερη ισχυρότερη κεντρική τράπεζα σε παγκόσμιο επίπεδο μετά τη FED (ΗΠΑ), είναι νομικό πρόσωπο και αποτελεί το κέντρο του Ευρωσυστήματος και του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών. Από την 1η Ιανουαρίου 1999, η ΕΚΤ είναι υπεύθυνη για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής στη ζώνη του Ευρώ, ενώ στόχος του Ευρωσυστήματος είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, δηλ. η διαφύλαξη της αξίας του ευρώ.

Κύριοι στόχοι της ΕΚΤ είναι:

• η διαφύλαξη της σταθερότητα των τιμών (μέσω της διατήρησης του πληθωρισμού υπό έλεγχο), ιδίως στις χώρες του ευρώ,
• η σταθερότητα του δημοσιονομικού συστήματος με την εποπτεία των κεφαλαιαγορών και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων,
• η χάραξη και η εφαρμογή της οικονομικής και νομισματικής πολιτικής της Ένωσης.

Η ΕΚΤ είναι ένας ανεξάρτητος, υπερεθνικός φορέας νομισματικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχει τη δυνατότητα να καθορίζει τα μέσα και τα χρηματοοικονομικά εργαλεία, τα οποία χρησιμοποιεί η ΕΚΤ για την εξασφάλιση της σταθερότητας των τιμών στην ευρωζώνη.

Μετά την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν σε επιπρόσθετα βήματα για την περαιτέρω προώθηση της οικονομικής και νομισματικής ολοκλήρωσης των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως:

• το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το οποίο υπογράφηκε το 1997, αποσκοπεί στη διασφάλιση ότι οι χώρες ακολουθούν υγιείς δημοσιονομικές πολιτικές,
• τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ο οποίος ιδρύθηκε το 2014 για την παροχή χρηματοδοτικής συνδρομής σε χώρες της ζώνης του ευρώ που αντιμετωπίζουν ή απειλούνται από σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης.
• τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό και το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης δημιουργήθηκαν μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 για την ενίσχυση τόσο της ασφάλειας του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος όσο και της χρηματοπιστωτικής ολοκλήρωσης και σταθερότητας.

Επιτεύγματα

H EKT εκτελεί πράξεις ανοικτής αγοράς, μέσω των εθνικών Κεντρικών Τραπεζών, οι οποίες διοχετεύουν κεφάλαια στα πιστωτικά ιδρύματα των χωρών τους. Τα δάνεια που δίνει η ΕΚΤ είναι όλα ενέγγυα, με αντίκρισμα επιλέξιμες εγγυήσεις. Κάθε δύο εβδομάδες, το Γενικό Συμβούλιο της ΕΚΤ καθορίζει το επιτόκιο των κύριων αναχρηματοδοτικών επενδύσεων προς τις επιχειρήσεις και το επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων. Επίσης, η ΕΚΤ παρέχει δανεισμό για μακροπρόθεσμες αναχρηματοδοτικές επιχειρηματικές επενδύσεις, διάρκειας τριών μηνών, καθώς οριακής χρηματοδότησης και αποδοχής καταθέσεων. Επιπλέον, προσφέρει δύο ακόμα χρηματοδοτικά εργαλεία, όπου οι αντισυμβαλλόμενοι παρέχουν εχέγγυα και λαμβάνουν σε αντάλλαγμα διευκολύνσεις μιας ημέρας.

Κατά την πρώτη περίοδο της κρίσης (2007-2010), η ΕΚΤ δεν αποφάσισε αγορές μακροπρόθεσμων χρεογράφων, παρόλο που παρείχε δάνεια τόσο σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όσο και κεφάλαια σε στρατηγικής σημασίας κεφαλαιαγορές, στοχεύοντας σε σταθεροποίηση του πληθωρισμού περί το 2% μακροπρόθεσμα.

Στις αρχές του 2008, όταν η κρίση πέρασε τον Ατλαντικό, η ΕΚΤ παρείχε ρευστότητα και αναπροσάρμοσε τον χρόνο ωρίμανσης των δάνειων της, ενώ από τον Οκτώβριο του 2008 υπήρξε περισσότερο ελαστική στα περιουσιακά στοιχεία που δεχόταν ως εγγυήσεις για την παροχή χρηματοδότησης.

Σε κάποιες χώρες με μη ανταγωνιστικές οικονομίες, και υψηλά δημοσιονομικά χρέη, κυρίως σε χώρες του Νότιας Ευρώπης, διαπιστώθηκε η ύπαρξη υψηλών μη εξυπηρετούμενων δανείων. Επίσης, τα κρατικά ομόλογα άρχισαν να χάνουν την αξία τους, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η εξεύρεση των απαραίτητων κεφαλαίων για χρηματοδότηση των εγχώριων αναγκών.

Τον Μάιο του 2010, η κρίση στην Ελλάδα άρχισε να γίνεται πλέον ορατή καθώς η ύπαρξη υψηλών και μη εύκολα εξυπηρετούμενων δημοσιονομικών ελλειμμάτων της χώρας πανικόβαλαν τις αγορές χρήματος και κεφαλαίων. Πολλοί διεθνείς χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί συνειδητοποίησαν πως τα κρατικά ομόλογα της ελληνικής κυβέρνησης, τα οποία είχαν στην κατοχή τους, θα δημιουργούσαν σημαντικά προβλήματα ρευστότητας σε αρκετές ευρωπαϊκές οικονομίες. Αργότερα διαπιστώθηκε πως, εκτός από την Ελλάδα, και άλλες χώρες κύρια της περιφέρειας της ευρωζώνης αντιμετώπιζαν τα ίδια προβλήματα.

Από τον Αύγουστο του 2011 έως το Μάιο του 2013, η οικονομική κρίση άλλαξε μορφή. Αρκετές χώρες με έντονα δημοσιονομικά προβλήματα επηρέασαν αρνητικά την πιστοληπτική ικανότητα των τραπεζών τους, αναγκάζοντας την ΕΚΤ να λειτουργήσει σαν δανειστής ύστατης ανάγκης.

Στα μέσα του 2012, η ΕΚΤ ανακοίνωσε το πρόγραμμα OMT (outright monetary transactions), με σκοπό τις αγορές των κρατικών ομολόγων. Μέσω του προγράμματος αυτού, η ΕΚΤ αγόραζε κρατικά ομόλογα στην δευτερογενή αγορά, με σκοπό να διατηρηθεί η αξία των ομολόγων σε χαμηλά επίπεδα επιτοκίου. Με την υποστήριξη της ΕΚΤ τα κρατικά ομόλογα άρχισαν να θεωρούνται πλέον ασφαλής επένδυση.

Από τον Νοέμβριο του 2014 η ΕΚΤ ανέλαβε την τραπεζική εποπτεία (Κανονισμός Συμβουλίου 1024/2013) των κρατών μελών της ευρωζώνης. Η ΕΚΤ και οι Εθνικές Εποπτικές Αρχές, αποτελούν τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό και διενεργούν ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων, με σκοπό τον έλεγχο των συστημικών πιστωτικών ιδρυμάτων για τη σταθερότητα χρηματοδότησή τους και για πηγές κεφαλαίων που μπορούν να καλύψουν απρόσμενες ανάγκες χρήσης κεφαλαίων.

Η ΕΚΤ, ως ανεξάρτητο όργανο της ΕΕ, συντονίζει πλέον την τραπεζική εποπτεία:

• θεσπίζοντας κοινή προσέγγιση σε ό,τι αφορά την καθημερινή εποπτεία,
• προβαίνοντας σε εναρμονισμένες εποπτικές ενέργειες και λαμβάνοντας διορθωτικά μέτρα,
• διασφαλίζοντας τη συνεπή εφαρμογή κανονισμών και πολιτικών εποπτείας.

Τον Ιανουάριο του 2015, η ΕΚΤ ανακοίνωσε την αγορά κρατικών ομολόγων. Τον Μάρτιο του 2015, ανακοινώθηκε το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE), ύψους 1,1 τρισεκατομμύρια ευρώ, το οποίο αποκατέστησε την εμπιστοσύνη των αγορών στην οικονομία και την αποφασιστικότητα αντιμετώπισης κρίσεων από πλευράς της ΕΚΤ. Βοήθησε στην αναδιάρθρωση των χαρτοφυλακίων σε αποσταθεροποιημένες περιφερειακές οικονομίες, όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία, παρέχοντας ασφαλέστερα χρεόγραφα. Ενίσχυσε τη ρευστότητα στην αγορά και παρείχε φθηνό χρήμα στον χρηματοπιστωτικό τομέα, έτσι ώστε να μπορεί να αυξήσει τον δανεισμό της πραγματικής οικονομίας.

Μέλλον

Σήμερα, οι αρμοδιότητες της ΕΚΤ έχουν διευρυνθεί και περιλαμβάνουν:

• τη διενέργεια εποπτικών ελέγχων, επιτόπιων επιθεωρήσεων και ερευνών,
• τη χορήγηση ή την ανάκληση αδειών λειτουργίας τραπεζών,
• την αξιολόγηση της απόκτησης και της διάθεσης ειδικών συμμετοχών από τις τράπεζες,
• τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τους κανόνες προληπτικής εποπτείας της ΕΕ, και
• τον καθορισμό αυστηρότερων κεφαλαιακών απαιτήσεων («κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας») προκειμένου να αντιμετωπίζονται τυχόν χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι.

Ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται η εφαρμογή του πλαισίου μακροπροληπτικής εποπτείας, σύμφωνα με τις προτάσεις της επιτροπής της Βασιλείας για την τραπεζική εποπτεία. Αυτό περιλαμβάνει την αντιμετώπιση προβλημάτων σχετικών με την ποσότητα και την ποιότητα της κεφαλαιακής βάσης των χρηματοπιστωτικών και μη οργανισμών καθώς και την παροχή περισσότερης διαφάνειας, μέσω της υποχρέωσης των χρηματοπιστωτικών οργανισμών παροχής στοιχείων και της υιοθέτησης συγκεκριμένων εργαλείων προληπτικής παρέμβασης.

Η ΕΚΤ εποπτεύει άμεσα 116 σημαντικές τράπεζες, οι οποίες είναι εγκατεστημένες στα κράτη μέλη της ευρωζώνης. Οι τράπεζες αυτές κατέχουν, σχεδόν, το 82% του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα στη ζώνη του ευρώ. Τέλος, η ΕΚΤ αποτελεί τον θεματοφύλακα της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης, τον κυριότερο και εν δυνάμει σημαντικότερο στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ολοκλήρωση της οποίας επηρεάζει άμεσα και καθοριστικά την τραπεζική λειτουργία στην ευρωζώνη καθώς και την εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των ευρωπαίων καταναλωτών στην εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας στην ενιαία αγορά.