Όλοι αγοράζουμε συσκευές που μπορεί κάποια στιγμή να παρουσιάσουν ένα τεχνικό πρόβλημα, ακόμη και να σταματήσουν να λειτουργούν. Θα μπορούσε κάποιος να τις πετάξει και να αγοράσει κάτι καινούργιο. Θα μπορούσε, όμως, και να τις επιδιορθώσει ή να τις πάει σε ένα κατάστημα που θα τις έφτιαχνε. Αυτό, εντούτοις, δεν είναι πάντα εύκολο, κοστίζει ή δεν είναι εφικτό.
Οι «υπερασπιστές» του «δικαιώματος επισκευής», όπως το ifixit, τονίζουν πως θα πρέπει να υποστηριχθούν οι κατασκευαστές που κάνουν ευκολότερη την επισκευασιμότητα των προϊόντων τους, αναφέροντας πως δεν είναι λίγοι εκείνοι που κάνουν δυσκολότερη τη διαδικασία, θέλοντας ακόμη και να τερματίσουν τη λειτουργία καταστημάτων που κάνουν επισκευές - πέρα δηλαδή από το δικό τους, επίσημο, δίκτυο.
Έτσι, το δικαίωμα επισκευής ηλεκτρονικών αναφέρεται στη θέσπιση νομοθεσίας που αποσκοπεί να επιτρέψει στους καταναλωτές τη δυνατότητα επιδιόρθωσης και τροποποίησης των ηλεκτρονικών καταναλωτικών συσκευών που κατέχουν, για τις οποίες ο κατασκευαστής απαιτεί από τον καταναλωτή να χρησιμοποιεί μόνο τις προσφερόμενες υπηρεσίες του.
Το παράδειγμα της Γαλλίας
Το 2019, η γαλλική κυβέρνηση ψήφισε νόμο που ρυθμίζει την υποχρεωτική εμφάνιση πληροφοριών σχετικά με την επισκευασιμότητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Στόχος, να ενθαρρυνθούν οι καταναλωτές να επιλέξουν προϊόντα που είναι πιο εύκολο να επισκευαστούν, οδηγώντας και τους κατασκευαστές στη βελτίωση της επισκευασιμότητας τους.
Κάπως έτσι, από τις αρχές του έτους, στις 1 Ιανουαρίου του 2021, η Γαλλία είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που εφαρμόζει έναν «δείκτη επισκευασιμότητας», για πέντε κατηγορίες ηλεκτρονικών συσκευών που είναι διαθέσιμες στα καταστήματα και στα eshop της χώρας: smartphones, laptops, τηλεοράσεις, πλυντήρια και μηχανές του γκαζόν. Η εξέλιξη, όπως είναι αναμενόμενο, θεωρείται ορόσημο.
Η κατηγοριοποίηση των συσκευών βάσει του συγκεκριμένου δείκτη, πραγματοποιείται βάσει μιας σειράς παραγόντων: τεκμηρίωση, αποσυναρμολόγηση, διαθεσιμότητα ανταλλακτικών, τιμή ανταλλακτικών, ειδικές πτυχές προϊόντος. Τα πρώτα τέσσερα κριτήρια είναι ίδια για όλες τις κατηγορίες, το πέμπτο εξετάζει συγκεκριμένες ιδιότητες. Για smartphones, laptops και τηλεοράσεις, αυτό περιλαμβάνει και το λογισμικό.
Κάθε κριτήριο βαθμολογείται σε μια κλίμακα 20 πόντων και έπειτα βγαίνει ένα συνολικό σκορ με «οροφή» το 100, το οποίο στη συνέχεια διαιρείται με το 10 και στρογγυλοποιείται σε 1 δεκαδικό ψηφίο, για να βγει η τελική βαθμολογία. Ο κατασκευαστής υπολογίζει το σκορ βάσει ενός spreadsheet που διαθέτει η κυβέρνηση και τα καταστήματα/eshop καλούνται να ενημερώνουν για την βαθμολογία του κάθε προϊόντος.
Οι γαλλικές Αρχές εποπτείας της αγοράς (MSA) είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο της συμμόρφωσης των προϊόντων με τους απαραίτητους κανονισμούς. Υπάρχουν αναφορές ότι θα προστεθούν στον δείκτη και τρεις ακόμη κατηγορίες προϊόντων, μέχρι τα τέλη του 2021, ενώ από τις 1 Ιανουαρίου του 2024 ο δείκτης επισκευασιμότητας θα αντικατασταθεί από έναν δείκτη ανθεκτικότητας. Αυτός θα συνδυάζει τόσο την επισκευή όσο και την αξιοπιστία.
Οι ευρωπαϊκές αποφάσεις
Όπως αναφέρει ο οργανισμός repair.eu, ένας συνασπισμός ευρωπαϊκών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, «τα θεσμικά όργανα της ΕΕ υποστηρίζουν όλο και περισσότερο το "δικαίωμα επισκευής" και υπάρχει ισχυρή υποστήριξη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ για έναν τέτοιο δείκτη. Η ερευνητική υπηρεσία της Κομισιόν έχει ήδη πραγματοποιήσει προπαρασκευαστικές μελέτες, αλλά έκτοτε η πρόοδος έχει σταματήσει».
Άλλωστε, στα τέλη του περασμένου Νοεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε να δοθεί στους καταναλωτές της ΕΕ το «δικαίωμα επισκευής», επιθυμώντας να ενισχύσει τη βιωσιμότητα προωθώντας την επαναχρησιμοποίηση και τις επισκευές και αντιμετωπίζοντας πρακτικές που μειώνουν τη διάρκεια ζωής των προϊόντων. Το σχετικό ψήφισμα εγκρίθηκε με 395 ψήφους υπέρ, 94 ψήφους κατά και 207 αποχές.
Οι ευρωβουλευτές ζητούν από την Κομισιόν να χορηγήσει στους καταναλωτές το «δικαίωμα στην επισκευή», καθιστώντας τις επισκευές περισσότερο ελκυστικές, συστηματικές και οικονομικά αποδοτικές. Για τον σκοπό αυτό, προτείνεται να επεκταθούν οι εγγυήσεις, να θεσπιστούν εγγυήσεις για τα ανταλλακτικά, ή ακόμη να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τις επισκευές και τη συντήρηση».
Υπογραμμίζουν, επίσης, την ανάγκη «να στηριχθούν περισσότερο οι αγορές μεταχειρισμένων αγαθών, ενθαρρύνουν τη βιώσιμη παραγωγή και ζητούν τη λήψη μέτρων για να αντιμετωπιστούν οι πρακτικές που μειώνουν τη διάρκεια ζωής των προϊόντων. Επαναλαμβάνουν το αίτημά τους σχετικά με τη θέσπιση ενός κοινού συστήματος φόρτισης φορητών συσκευών προκειμένου να μειωθούν τα ηλεκτρονικά απόβλητα, και ενθαρρύνουν την επισήμανση των προϊόντων βάσει του βαθμού ανθεκτικότητάς τους».
Οι ευρωβουλευτές τονίζουν την ανάγκη για περισσότερο βιώσιμες δημόσιες επενδύσεις, καθώς και για υπεύθυνη εμπορική προώθηση και διαφήμιση. Στο ψήφισμα ζητείται να ενισχυθεί ο ρόλος του οικολογικού σήματος της ΕΕ, ώστε να αυξηθεί η χρήση του από τη βιομηχανία και η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών. Τέλος, το κείμενο που εγκρίθηκε προτείνει νέους κανόνες για τη διαχείριση των αποβλήτων και ζητεί να αρθούν τα νομικά εμπόδια στην επισκευή, τη μεταπώληση και την επαναχρησιμοποίηση, με οφέλη επίσης για την αγορά δευτερογενών πρώτων υλών.
Το συγκεκριμένο ψήφισμα ήρθε σε συνέχεια του νέου σχεδίου δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία, στο οποίο αναφέρεται πως «η Κομισιόν θα καταβάλει προσπάθειες για την ενίσχυση της δυνατότητας επισκευής των προϊόντων. Στόχος είναι να ενσωματωθεί το "δικαίωμα επισκευής" στις πολιτικές της ΕΕ για τους καταναλωτές και τα προϊόντα έως το 2021».
Το σχέδιο προβλέπει, επίσης, δράσεις για να δοθούν στους καταναλωτές «πιο αξιόπιστες πληροφορίες» σχετικά με τα προϊόντα στο σημείο πώλησης. Η Κομισιόν ανέφερε πως θα πρότεινε οι εταιρείες να τεκμηριώνουν τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς τους χρησιμοποιώντας μεθοδολογίες περιβαλλοντικού αποτυπώματος. «Θα προταθούν αυστηρότεροι κανόνες για τη μείωση της προβολής ψευδοπράσινης ταυτότητας και πρακτικών όπως η προγραμματισμένη απαξίωση» σημειωνόταν σχετικά.
Η εικόνα στην Ελλάδα και την ΕΕ
Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, που επικαλείται το Ευρωκοινοβούλιο και που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2014, το 77% των πολιτών της ΕΕ θα προτιμούσαν να επισκευάζουν τις συσκευές τους και όχι να τις αντικαθιστούν. Το 79% των πολιτών πιστεύει ότι οι κατασκευαστές θα πρέπει να είναι υποχρεωμένοι να διευκολύνουν την επισκευή των ψηφιακών συσκευών ή την αντικατάσταση μεμονωμένων εξαρτημάτων τους.
Βάσει της συγκεκριμένης έρευνας, το 77% των Ελλήνων προσπαθεί να επισκευάσει χαλασμένες συσκευές πριν προχωρήσει στην αγορά μιας καινούργιας, ακριβώς όσο είναι και ο ευρωπαϊκό μέρος όρος (ξεχωρίζει η Πορτογαλία με 92%). Την ίδια στιγμή πάντως, το 38% των Ελλήνων πετάει πράγματα επειδή είναι δύσκολο ή ακριβό να επισκευαστούν.
Πηγές
Σχόλια