Είναι η επιχειρηματικότητα των πολλών και οι συλλογικές πρωτοβουλίες που θα βελτιώσουν τα οικονομικά και τις ζωές μας. Σε καιρό βαθιάς κρίσης, η εργασία στο δημόσιο δε μπορεί να αποτελεί όνειρο ζωής και τα επιδόματα ανεργίας δεν αρκούν: κάποιοι τα βλέπουν ως μια απλή ανακούφιση, όμως πώς θα δημιουργήσουμε νέες θέσεις εργασίας;
Για να δούμε φώς ξανά, χρειαζόμαστε αυτοαπασχόληση, επιχειρήσεις στο τοπικό επίπεδο, από ανθρώπους που τολμούν και με ιδέες που λειτουργούν. Στην Ελλάδα, η πρώτη ύλη υπάρχει. Όμως, πρέπει να ξαναδούμε τις αξίες της Κοινωνικής Οικονομίας με μεγαλύτερη σοβαρότητα.
Πιστεύουμε πως η Κοινωνική Οικονομία αποτελεί κλειδί για την ανάπτυξη. Είναι μια ιδέα που η Ευρώπη έχει ήδη αγκαλιάσει και αποδεικνύεται πως λειτουργεί: η φιλανθρωπία συμβαδίζει με την επιχειρηματικότητα. Η Κοινωνική Οικονομία στην Ευρώπη αντιπροσωπεύει περίπου το 6% της απασχόλησης, σε 2 εκατομμύρια οργανισμούς και ενώνει 150 εκατομμύρια μέλη και εταίρους.
Το ίδιο μπορεί να επιτευχθεί και στην Ελλάδα, αρκεί να κινηθούμε με τρόπο επαναστατικό. Ενισχύοντας την Κοινωνική Οικονομία, νέες θέσεις εργασίας δημιουργούνται σε τοπικό επίπεδο. Οι κοινότητες θα ξανακερδίσουν τη συνοχή και την ανθρωπιά τους. Δείτε, για παράδειγμα τους συλλόγους που εκπαιδεύουν συνανθρώπους μας με κινητικές δυσκολίες, αποκτώντας εργασιακές δεξιότητες. Στην περιφέρεια, θα βρείτε αγροτουριστικούς συνεταιρισμούς γυναικών, όπου δυναμικές γυναίκες έχουν την ευκαιρία να είναι δημιουργικές στη δική τους, κοινά ελεγχόμενη επιχείρηση. Φτιάχνουν γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδα και κεράσματα, με πολύ μεράκι, χρησιμοποιώντας οικογενειακές συνταγές και φρέσκα, τοπικά υλικά, διαφημίζοντας τον τόπο τους και ενισχύοντας την τοπική παραγωγή. Υπάρχουν οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί, όπου ψυχιατρικοί ασθενείς, γιατροί και τοπικοί επιχειρηματίες συνεταιρίζονται προσφέροντας θέσεις εργασίας στους πάσχοντες. Μαζί, υπάρχουν και πιστωτικοί συνεταιρισμοί, με δεκάδες χιλιάδες μελών, που στηρίζουν την επενδυτική πίστη στον τόπο τους, πέρα από τις αγκυλώσεις των εμπορικών τραπεζών. Πρόσφατα, δημιουργήθηκε ένας νησιωτικός ναυτιλιακός συνεταιρισμός, ένωσε τους ανθρώπους και όλοι μαζί αγόρασαν ένα πλοίο που τώρα τους συνδέει ακτοπλοϊκά με τον Πειραιά και στηρίζει την τοπική ανάπτυξη.
Τόσο οι συνεταιρισμοί όσο και τα μη-κρατικά, κοινά ταμεία σύνταξης και υγείας έχουν μεγάλη ιστορία στον τόπο μας. Και όλος ο κόσμος ξέρει πως τα κοινωφελή ιδρύματα και οι εθνικοί ευεργέτες έκτισαν σημαντικό μέρος των υποδομών αυτής της χώρας. Η αυτοοργάνωση, είτε είναι φιλανθρωπική, είτε επιχειρηματική, κάνει τη μεγάλη διαφορά. Τα πράγματα έχουν δυσκολέψει πολύ για τους Έλληνες και πρωτοβουλίες με ισχύ ετέθησαν σε κίνηση. Ένας μεγάλος τηλεοπτικός σταθμός, δίκτυα λιανικής, τα σώματα ασφαλείας και οι πολίτες προσφέρουν τροφή και αξιοπρέπεια στους πολλούς που βιώνουν βουβά την οικονομική ανέχεια, έργο που έρχεται να συμπληρώσει την καθοριστική προσφορά της Εκκλησίας και των φορέων της σε κάθε ενορία.
Η Κοινωνική Οικονομία έχει τον τρόπο της. Συχνότερα, παίρνει τη μορφή συνεταιρισμών, σωματείων, κοινών ταμείων, ιδρυμάτων και αστικών μη-κερδοσκοπικών εταιρειών. Πολίτες και φορείς αυτοοργανώνονται σε επιχειρήσεις και οργανισμούς που προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες, καλύπτοντας συλλογικές ανάγκες. Είναι βασισμένοι στην αλληλεγγύη και υποστηρίζουν αυτούς που βρίσκονται σε μεγαλύτερη ανάγκη καθώς και τις τοπικές κοινότητες που στερούνται ίσων ευκαιριών. Όλοι μπορούν να συμμετέχουν. Τα κέρδη διανέμονται στους εργάτες και τους δικαιούχους, αλλά όχι στις διοικήσεις. Καθένας έχει και μια ψήφο και η φωνή του ακούγεται άσχετα με την κατάσταση της υγείας του ή την αποδοχή του από την κοινωνία. Οι οργανισμοί της Κοινωνικής Οικονομίας διοικούνται συλλογικά και το τελικό όφελος είναι καινοτόμες δουλειές, βιώσιμα εισοδήματα και καλύτερη ποιότητα ζωής.
Στην Ελλάδα, υπάρχουν παραπάνω από 20 διαφορετικές νομοθεσίες, που όταν υιοθετήθηκαν στο Κοινοβούλιο είχαν μια καλή πρόθεση. Παρόλα αυτά, η ελληνική Κοινωνική Οικονομία κατέληξε σοβαρά δηλητηριασμένη και δεν αναπτύχθηκε όπως της έπρεπε. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι δεν εξασφαλίσαμε την ανεξαρτησία της από το κράτος και δε παρείχαμε ικανή χρηματοδότηση έξω από τη μεσολάβηση των πολιτικών μηχανισμών. Κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, η Κοινωνική Οικονομία στην Ελλάδα υπέστη πολλά πισωγυρίσματα. Στην πραγματικότητα, εικονικοί οργανισμοί-σφραγίδες εξασφάλισαν αθέμιτη πρόσβαση σε κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς κανένα πρακτικό όφελος για την ελληνική κοινωνία, διαβρώνοντας όμως την εμπιστοσύνη προς τον εθελοντισμό και τις ΜΚΟ. Ατυχώς, μη-κυβερνητικές οργανώσεις ενεπλάκησαν σε κρυφές ατζέντες πολιτικής πατρωνίας και πελατείας.
Είναι ανάγκη να οργανώσουμε θεσμικά τον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας, δημιουργώντας καινοτόμες επιχειρήσεις που θα δεσμεύονται να επαν-επενδύουν τα κέρδη τους στη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη βιωσιμότητα των τοπικών κοινοτήτων. Προτείνουμε τέσσερις άξονες δράσεων για μια συμπεριληπτική ελληνική Κοινωνική Οικονομία: (α) εκπαίδευση, ενθάρρυνση και κινητοποίηση των πολιτών για να κατανοήσουν πως η Κοινωνική Οικονομία είναι μια σοβαρή εναλλακτική, (β) δημιουργία δομών υποστήριξης για νέες κοινωνικές επιχειρήσεις, (γ) οικονομικοί θεσμοί που να αναγνωρίζουν την αξία της συλλογικότητας και (δ) νομοθετικές και συνταγματικές ρυθμίσεις που να θωρακίζουν την Κοινωνική Οικονομία.
Το πρόγραμμα πρέπει να αναπτυχθεί από τα κάτω. Η Κοινωνική Οικονομία έχει πάντα μια τοπική ρίζα. Οι άνθρωποι στις γειτονιές πρέπει να κινητοποιηθούν. Αυτοί ξέρουν τις ανάγκες τους και ξέρουν πώς να αυτοοργανωθούν, αν τους δοθούν οι ευκαιρίες. Αυτή η προσέγγιση πρέπει να υποστηριχθεί από εκπαιδευτικές δράσεις, από την παιδεία.
Οι υποστηρικτικές δομές διαφέρουν πολύ ανά την Ευρώπη. Είναι συνεπώς ουσιαστικό να αξιοποιήσουμε την ευρωπαϊκή εμπειρία, ώστε να δημιουργήσουμε τοπικούς/περιφερειακούς/εθνικούς συλλόγους και ομοσπονδίες που θα υπερασπίζονται τα δίκαια της Κοινωνικής Οικονομίας, θα οργανώνουν σώματα και πρωτοβάθμιους συνεταιρισμούς, θα φτιάχνουν τοπικές υπηρεσίες ανάπτυξης.
Απαιτούνται νέοι οικονομικοί θεσμοί. Ένα εναλλακτικό σύστημα ηθικών τραπεζών. Οι συνεταιριστικές τράπεζες να ξαναστηθούν σε μια βιώσιμη και περισσότερο αξιόπιστη βάση. Ο νόμος 2716/1999 ήταν ένα σημαντικό βήμα και ο νόμος 4019/2011 για πρώτη φορά θεσμοθετεί την Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση. Ο νόμος 4015/2011 δείχνει να αντιλαμβάνεται πως οι μεταρρυθμίσεις του '80 ατυχώς απέσυραν την Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος από τον έλεγχο επί των συνεταιριστικών ισολογισμών, οδηγώντας σε έντονα φαινόμενα κακοδιαχείρισης τους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Ατυχώς, όμως, ακόμα και σήμερα, δεν υφίσταται ένα συνολικό πλαίσιο για την ολότητα της Κοινωνικής Οικονομίας. Είναι καιρός να αναλογιστούμε την ανάγκη δημιουργίας ενός κοινού θεσμικού εδάφους για τους συνεταιρισμούς, τα κοινά ταμεία, τα σωματεία, τα ιδρύματα και τις αστικές μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις.
Η Ευρώπη θέλει να βοηθήσει. Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας σε μια νέα βάση, όπως εκφράζεται από το Social Business Initiative. Και γνωρίζουμε πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπραγματεύεται ένα μεγάλο πρόγραμμα Κοινωνικής Οικονομίας με την Ελληνική Κυβέρνηση. Η Ελληνική Κυβέρνηση πρέπει να υιοθετήσει καλές πρακτικές και να αποτρέψει πελατειακές πρακτικές. Το πρόγραμμα οφείλει να είναι διαφανές και να εφαρμοστεί σε συνεργασία με τους οργανισμούς της Κοινωνικής Οικονομίας σε ελληνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τους Jan OLSSON και Ιωάννη ΝΑΣΙΟΥΛΑ, Εμπειρογνώμονες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Σχόλια