Ξεκινήσαμε την πρώτη αξιολόγηση προτάσεων που έχουν κατατεθεί στο πλαίσιο του προγράμματος HORIZON 2020. Όπως αναμενόταν, η συμμετοχή είναι μαζική και το επίπεδο των οργανισμών και των ειδικών που συμμετέχουν είναι εξαιρετικά υψηλό.
Αυτό δημιουργεί συνθήκες απαιτητικού ανταγωνισμού σε σχέση με τους διαθέσιμους πόρους. Ταυτόχρονα εξασφαλίζει πως προτάσεις εξαιρετικά υψηλού επιπέδου θα λάβουν χρηματοδότηση. Και βέβαια αποτελεί μια σημαντική πρόκληση για τους Αξιολογητές, που οφείλουν να κρίνουν με αντικειμενικότητα και χωρίς αυθαιρεσία, προτάσεις με υψηλή πρωτοτυπία, που πολλές φορές αγγίζουν τα όρια της επιστημονικής γνώσης, ή εισάγουν πρωτόγνωρες μεθοδολογίες. Αν οι υπηρεσίες τις Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχαν θέσει ένα σύνολο από πολύ φιλόδοξους στόχους, τώρα βλέπουμε πως είναι σχεδόν βέβαιο πως θα τους επιτύχουν και με το παραπάνω. Καλά νέα για όλους.
Εδώ, θα περιγράψω τα χαρακτηριστικά του μεγάλου προγράμματος χρηματοδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης HORIZON 2020 και θα εκθέσω τεχνικές λεπτομέρειες που ελπίζω να φανούν χρήσιμες σε όσους επιθυμούν να συμμετέχουν με μια ποιοτική πρόταση σε αυτό.
Νέος Σχεδιασμός
Από τώρα και ως το 2020, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έχει διαθέσιμα κοντά στα 80 δισεκατομμύρια ευρώ για να υποστηρίξει ένα ευρύ φάσμα πρωτοβουλιών στην έρευνα, την πειραματική ανάπτυξη, τις καινοτόμες εφαρμογές και τις προτάσεις εφαρμοσμένης πολιτικής.
Όλοι μπορούν να λάβουν μέρος στο πρόγραμμα χρηματοδοτήσεων ανάλογα με την περίπτωση: ιδιώτες, επιστήμονες, μικρές, μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, οργανισμοί και ινστιτούτα, δημόσιοι φορείς και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, κοινωνικοί εταίροι, καθώς και φορείς της κοινωνικής οικονομίας, όπως οι κοινωνικές επιχειρήσεις. Και επιβάλλεται να υπάρχει συνολική, αντιπροσωπευτική και συνδυαστική συμμετοχή, αφού ο αρχικός σχεδιασμός των προσκλήσεων ενδιαφέροντος στοχεύει στις συνέργειες ανάμεσα σε όλους τους ενεργούς διαμορφωτές της ανάπτυξης, χωρίς κανένα αποκλεισμό και με έμφαση στην ελεύθερη αγορά και τις εμπορικές εφαρμογές. Επίσης, τα πεδία στα οποία ενδιαφέρεται η Ευρωπαϊκή Ένωση να επενδύσει με χρήματα του HORIZON περιέχουν πολλές θεματικές ενότητες σε συνδυασμό. Και δίνουν την ευκαιρία να αξιοποιηθούν πολλές επιστημονικές και τεχνικές εξειδικεύσεις, με διεπιστημονικό συντελεστή, ώστε να εξασφαλιστεί πως το αποτέλεσμα θα χαρακτηρίζεται από Αριστεία, Επιδραστικότητα και Τεχνική Αρτιότητα.
Οι προσκλήσεις εστιάζουν στις προκλήσεις των καιρών, χωρίς στεγανά, ή τεχνητούς περιορισμούς, ενθαρρύνοντας την υποβολή καινοτόμων προτάσεων. Πράγματι, οι προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος δεν περιέχουν αυστηρές υποδείξεις, δεν περιγράφουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, ούτε επιβάλλουν κάποια συγκεκριμένη μεθοδολογία υλοποίησης. Επίσης, για πρώτη φορά επιδιώκεται ξεκάθαρα η επίτευξη στόχων σχετικών με την κοινωνική καινοτομία (social innovation), εξέλιξη πολύ σημαντική για την αναμόρφωση του μοντέλου ζωής των ευρωπαϊκών λαών και την αντιμετώπιση της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης.
Καινοτομία
Στο νέο πρόγραμμα, η έρευνα και η καινοτομία συνδυάζονται ισορροπημένα. Δεν επιδοτείται μόνον η ανάπτυξη νέων τεχνικών και προϊόντων, αλλά ενισχύονται και οι καινοτόμες εφαρμογές ήδη υπαρχουσών διατάξεων. Δίνεται έμφαση σε δραστηριότητες που είναι εγγύτερα στην αγορά και ενισχύεται η εμπορική διάθεση και η εξασφάλιση μεριδίου αγοράς για νέες υπηρεσίες και προϊόντα. Εγγύτερα στην αγορά σημαίνει ταυτόχρονα και εγγύτερα στους τελικούς χρήστες (end users). Έτσι, χρηματοδοτείται η επίδειξη επιχειρησιακών δυνατοτήτων (demonstration), η πιλοτική εφαρμογή ή διάθεση (piloting) και η δοκιμή στην πράξη (proof of concept).
Η κοινωνική καινοτομία είναι κεντρικός στόχος στο HORIZON 2020. Πειραματισμοί στην κοινωνική πολιτική, νέες μέθοδοι κυβερνητικότητας, δικτύωση των κοινωνικών εταίρων και εισαγωγή πρότυπων θεσμών είναι μεταξύ των πεδίων όπου η κοινωνική καινοτομία μπορεί να επιδείξει υποσχόμενα αποτελέσματα. Ταυτόχρονα ενισχύεται η πλευρά της ζήτησης (demand side): η προτυποποίηση, η καινοτομία στις διαδικασίες δημοσίων συμβάσεων και δημοσίων προκηρύξεων, μέτρα για κέντρα υποστήριξης χρηστών όπως τα one-stop shops. Όλα τα παραπάνω αναμένεται να ενισχύσουν την ενεργό ζήτηση νέων προϊόντων και υπηρεσιών στην αγορά και έρχονται ως άμεσες απαντήσεις σε κενά σχεδιασμού από τα οποία μπορεί να υποφέρουν κάποιες κατά τα άλλα πολύ σημαντικές υπηρεσίες ή αξιόλογα προϊόντα, που όμως δε βρίσκουν ένα πετυχημένο δρόμο προς την αγορά και τους τελικούς χρήστες.
Διατομεακά Ζητήματα
Οι Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες περιλαμβάνονται σε όλα τα προγράμματα, εξασφαλίζοντας πως θα υπάρχει κοινωνική ανάδραση από κάθε δράση που χρηματοδοτείται. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική εξέλιξη, που έρχεται ως απότοκο των συντονισμένων προσπαθειών όλων των εταίρων από το χώρο των κοινωνικών επιστημών, το προηγούμενο διάστημα και μπροστά στον κίνδυνο η οικονομική δυσπραγία να επηρεάσει αρνητικά τη χρηματοδότηση του κλάδου των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών. Ταυτόχρονα, στο HORIZON 2020 και σε κάθε ξεχωριστή πρόσκληση ενδιαφέροντος, υπάρχει πρόνοια σε σχέση με τις ίσες ευκαιρίες για τα δύο φύλα και την εξασφάλιση των έμφυλων δικαιωμάτων. Διεθνείς εταίροι, εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορούν αν λάβουν μέρος στο πρόγραμμα και να επωφεληθούν των χρηματοδοτήσεων του με βάση ένα πολύ συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο. Τέλος, ζητήματα επιστημονικής ηθικής και υπευθυνότητας, ανοικτής πρόσβασης στα ερευνητικά αποτελέσματα, συμβατότητα με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, τονίζονται ιδιαίτερα στο νέο πρόγραμμα.
Απλοποιημένη Υποβολή Προτάσεων
Στο HORIZON 2020 δε προβλέπεται φάση Διαπραγματεύσεως της Επιχορήγησης και χρόνος που προβλέπεται για την υποβολή της πρότασης, την αξιολόγηση και την υπογραφή του συμβολαίου χρηματοδότησης δεν προβλέπεται να υπερβαίνει τους 8 μήνες, μειώνοντας αισθητά τη σχετική γραφειοκρατία. Το ίδιο το γραφικό περιβάλλον υποβολής των προτάσεων έχει βελτιωθεί αισθητά και το σύστημα εγγραφής των φυσικών και νομικών προσώπων στην όλη διαδικασία μέσα από την κεντρική πλατφόρμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνδέεται με πλήθος άλλων εφαρμογών. Έτσι, εξασφαλίζεται μια περιεκτική εμπειρία και διασφαλίζεται η απρόσκοπτη συμμετοχή όλων σε κάθε ευκαιρία που προσφέρεται μέσα από τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια σημαντική καινοτομία είναι επίσης πως προσφέρεται στους συμμετέχοντες η δυνατότητα να αυτό-αξιολογήσουν την πρότασή τους. Έτσι, αποκτούν άποψη για τις απαιτήσεις στις οποίες οφείλουν να ανταποκριθούν και αναμένεται να μειωθεί αισθητά η υποβολή εξαιρετικά ανομοιογενών προτάσεων ή προτάσεων που εμφανίζουν ορατές ασυμβατότητες με τις σχετικές προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος, ανεβάζοντας τον ποιοτικό μέσο τους όρο.
Η Αξιολόγηση
Αυτό είναι το κρίσιμο σημείο. Οι Αξιολογητές των προτάσεων που κατατίθενται στο πλαίσιο του HORIZON 2020 είναι ειδικοί υψηλού διεθνούς κύρους και μεγάλης εμπειρίας, με άριστη γνώση του ευρωπαϊκού θεσμικού περιβάλλοντος και των θεματικών χαρακτηριστικών στους σχετικούς επιστημονικούς ή εμπορικούς κλάδους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιλέγει τους καλύτερους μεταξύ των αρίστων, ώστε να εξασφαλίσει πως θα υπάρχει η ευρύτερη δυνατή εμπιστοσύνη στη διαδικασία της Αξιολόγησης. Ταυτόχρονα, επιδιώκει να έχει Αξιολογητές που να αντιλαμβάνονται καλά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, τις οποίες και υπολαμβάνει το πνεύμα με το οποίο αρχικά σχεδιάστηκε το πρόγραμμα HORIZON 2020.
Οι Αξιολογητές καλούνται να κρίνουν με βάση το σύνολο των διαθεσίμων στοιχείων όπως έχουν κατατεθεί και δεν επιτρέπεται να εκφέρουν αυθαίρετες γνώμες με την υπόθεση του πώς θα μπορούσε ενδεχομένως να υλοποιηθεί ένα πρόγραμμα υπό άλλες συνθήκες πέρα από αυτές που περιγράφουν οι συντάκτες του. Δεν είναι δουλειά τους να υποδείξουν στους συντάκτες των προτάσεων μια ορθή πρακτική, ή να προσφέρουν αναλυτική τεχνογνωσία για ένα ζήτημα στο οποίο μπορεί η πρότασή τους να είναι αδύναμη. Οφείλουν να περιορίζονται μόνον σε καλά τεκμηριωμένες κρίσεις, αν υπάρχει μια συγκεκριμένη αδυναμία την οποία έχουν εντοπίσει με βάση τα κριτήρια. Προβλέπονται ελάχιστες βαθμολογίες για κάθε κριτήριο και ελάχιστη γενική βαθμολογία, υπό την οποία η πρόταση δε μπορεί να χρηματοδοτηθεί.
Ο Ρόλος των Αξιολογητών
Οι Αξιολογητές καλούνται να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους μόνον στο πλαίσιο συγκεκριμένης πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος. Δεν επιτρέπεται να αναθέσουν το έργο αυτό σε άλλο φυσικό ή νομικό πρόσωπο. Δεσμεύονται από συγκεκριμένη διαδικασία που λαμβάνει χώρα μέσα από ειδικά διαμορφωμένο ηλεκτρονικό σύστημα, καθώς και σε ειδικές συσκέψεις στις Βρυξέλλες. Η γνώμη τους και οι βαθμολογίες τους είναι καθοριστικές για την τελική απόφαση χρηματοδότησης.
Αξιολογούν χωρίς να εκπροσωπούν τον εργοδότη ή τη χώρα τους. Αξιολογούν με αντικειμενικότητα όλες τις προτάσεις και δεν επιδεικνύουν αθέμιτη προτίμηση με βάση αυθαίρετα ιδιωτικά ή προσωπικά τους κριτήρια.
Δεν επιτρέπεται να συζητούν ή να δημοσιοποιούν καθ οιονδήποτε τρόπο πληροφορίες σχετικές με τις προτάσεις που αξιολογούν, τις κρίσεις, τις βαθμολογίες ή τα χαρακτηριστικά τους σε οποιονδήποτε, συνάδελφο, εταίρο, άλλο Αξιολογητή ή τρίτα πρόσωπα. Απαγορεύεται αυστηρά η επικοινωνία Αξιολογητή με κάποιον από τους συμμετέχοντες στο σχήμα που υποβάλλει την πρόταση. Οι Αξιολογητές περιορίζονται από ένα ξεκάθαρο και αυστηρό κώδικα σχετικό με την Σύγκρουση Συμφερόντων, βάση του οποίου είναι πως δεν επιτρέπεται να αποκομίζουν οποιοδήποτε όφελος από την όλη διαδικασία κρίσης και αξιολόγησης συγκεκριμένων συμμετεχόντων. Τηρούν και μεταχειρίζονται με απόλυτη μυστικότητα όλα τα σχετικά έγγραφα, πράγμα το οποίο εξασφαλίζεται στο μέγιστο βαθμό από το πρότυπο, ιδιαίτερα εξελιγμένο, πληροφοριακό σύστημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Αξία για την Ελλάδα
Το πρόγραμμα HORIZON 2020 είναι κομβικής σημασίας για την Ελλάδα σήμερα. Προσφέρει ευκαιρίες ποιοτικής χρηματοδότησης για όλους, ακόμα και για αυτούς που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποκλείονταν από προηγούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα. Κανείς δε μένει απέξω. Επίσης πολύ σημαντικό είναι πως το πρόγραμμα δε προσφέρει μόνον χρήματα αλλά και υποστήριξη και σε είδος, μέσα από εξειδικευμένα πλάνα, όπως αυτό που διαλαμβάνεται στο Όργανο για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις. Εδώ, για παράδειγμα, μια μικρή επιχείρηση μπορεί να διεκδικήσει 50.000 ευρώ χωρίς να χρειάζεται να καταθέσει αποδεικτικά δαπανών οποιουδήποτε είδους. Το ποσό δίνεται για ελεύθερη χρήση στην επιχείρηση, εφόσον αποδειχθεί πως έχει στα χέρια της μια πολλά υποσχόμενη τεχνογνωσία ή ένα καλό προϊόν που θα μπορούσε να βρει το δρόμο του στην αγορά.
Άμεσο κέρδος για όλους είναι πως με το πρόγραμμα HORIZON 2020 εκπαιδεύονται να παρουσιάζουν την επιχειρηματική ή ερευνητική τους πρωτοβουλία με όρους αντικειμενικούς και με τρόπο καλά αρθρωμένο. Αυτό είναι ένα κέρδος για τους συμμετέχοντες. Ταυτόχρονα, τεχνογνωσία και σοβαρότητα διαχέεται σε κλάδους και είδη οργανισμών που υποφέρουν από χρόνια και συστημική έλλειψη επαγγελματισμού όπως οι μικρές επιχειρήσεις, οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί (σωματεία, αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες κτλ) και οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις. Η ευκαιρία που έχουν να συμμετέχουν σε κοινές προτάσεις με οργανισμούς έντασης γνώσης όπως είναι τα πανεπιστήμια αναμένεται να τους ωφελήσει σημαντικά.
Ταυτόχρονα η απαίτηση για διεθνείς δικτυώσεις εξασφαλίζει πολύτιμη τεχνογνωσία στη χώρα μας και τους εταίρους στην αγορά και την κοινωνία. Υποφέρουμε από οξύ πρόβλημα διαρροής εγκεφάλων στο εξωτερικό λόγω της οικονομικής δυσπραγίας. Τα καλύτερα μυαλά και στις νεαρότερες ηλικίες αναχωρούν για το εξωτερικό. Προσφέρουν τη συσσωρευμένη επένδυση που έχουμε κάνει σ αυτούς με τους κόπους, τις θυσίες και τη φορολογία των Ελλήνων πολιτών δωρεάν στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Οφείλουμε να αξιοποιήσουμε ευκαιρίες όπως αυτή του HORIZON 2020 για να επαναφέρουμε τους νέους αυτούς επιστήμονες στη χώρα, με αξιοπρεπείς αμοιβές και σε ένα πλαίσιο διατηρήσιμο μέσα στα χρόνια.
Άρα η πρόκληση είναι να δημιουργήσουμε το πλέγμα των κοινωνικών επενδύσεων και των πρωτοβουλιών δίπλα στις ευρωπαϊκές, που να εξασφαλίζουν τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση και επέκταση όλων των κερδών που προκύπτουν από προγράμματα σα το HORIZON 2020. Έχουμε ατζέντα κοινωνικής καινοτομίας και κοινωνικών επενδύσεων; Θα μιλήσω γι αυτά σε επόμενο άρθρο.
Μη τα παρατάτε.
Σχόλια