Η χαρά, η σεροτονίνη και η διάκριση της Χαράς Αφαλωνιάτη στο φετινό FameLab!

κ. Αφαλωνιάτη, μιλήστε μας για εσάς, την επαγγελματική σας πορεία και το πώς προέκυψε η συμμετοχή σας στο φετινό FameLab.

Από όσο θυμάμαι τον εαυτό μου πάντα με ενθουσίαζε η επιστήμη. Συχνά με έβρισκες να μελετώ ότι έβρισκα στον κήπο, κάτω από το παιδικό οπτικό μου μικροσκόπιο. Η αγάπη μου για την έρευνα, με οδήγησε να φοιτήσω στο Τμήμα Κτηνιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), όπου μέσα από τις ομοιότητες και τις διαφορές στην ανατομία, στη φυσιολογία, στις ασθένειες των διάφορων ζώων, μπορείς να βγάλεις πολύτιμα συμπεράσματα για παθήσεις των ανθρώπων. Πλέον, είμαι υποψήφια διδάκτορας του Εργαστηρίου Βιοχημείας και Τοξικολογίας του ίδιου Tμήματος και το αντικείμενο της διατριβής μου αφορά τη διερεύνηση μηχανισμών της καρκινογένεσης και πώς κάποια βακτήρια που αποικίζουν στο έντερο μπορούν να μας προστατεύσουν από τον καρκίνο. Ως υποψήφια διδάκτορας, το εργαστήριο γίνεται το δεύτερο σπίτι σου και έτσι, ενώ γνώριζα για το FameLab, φέτος πήρα την απόφαση να ξεκλέψω λίγο χρόνο και να δηλώσω συμμετοχή.

Σε αυτό, λοιπόν, μας μιλήσατε για την χαρά και τη σεροτονίνη. Πώς έγινε η επιλογή του θέματος, ποια η σημασία του στις μέρες μας, συνδυάζοντας το και με την τρέχουσα πανδημία;

Η πανδημία, οι δυσάρεστες ειδήσεις, η έλλειψη της κανονικότητας, πολλές φορές με οδηγούσαν να χάνω το χαμόγελό μου και αυτό το έβλεπα και στους γύρω μου. Έτσι άρχισα να αναζητώ τρόπους για να «ξυπνήσω» τη σεροτονίνη μου. Η σεροτονίνη, βρίσκεται στον εγκέφαλο και είναι ένας νευροδιαβιβαστής, ένας «ταχυδρόμος» δηλαδή, που μεταφέρει μηνύματα χαράς. Φέτος περισσότερο από κάθε άλλη χρονιά χρειάστηκε να κάνω μικρές προσθήκες στην καθημερινότητά μου για να την διατηρώ σε υψηλά επίπεδα. Σκέφτηκα ότι με τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις που έχει επιφέρει ο covid-19, ένα «εμβόλιο» χαράς θα ενδιαφέρει αρκετό κόσμο και έτσι αποφάσισα στον τελικό του FameLab να μοιραστώ μία χαρούμενη έκτακτη είδηση.

Είστε υποψήφια διδάκτορας του τμήματος κτηνιατρικής του ΑΠΘ και μέλος των Science Reactors (Θεσσαλονίκης). Πώς «συνδυάζονται» αυτά τα δύο; Και τι «αναζητά» ένας επιστήμονας από τη συμμετοχή του σε μια ομάδα όπως οι Science Reactors;

Οι Science Reactors είναι μία ομάδα που κάνει την επιστήμη διασκεδαστική, απλή και κατανοητή για το ευρύ κοινό. Δείχνει ότι οι επιστήμονες μπορούν να έχουν και χιούμορ! Πολλά μέλη της ομάδας προέρχονται από συμμετέχοντες ή νικητές του FameLab και το αντίστροφο. Έτσι, μετά τον Ερμή Ζαχαρόπουλο το 2019, ένας ακόμη Science Reactor κέρδισε στο διαγωνισμό. Θα ήθελα να ευχαριστήσω για τη στήριξη την κ. Ελένη Γραμματικοπούλου, που είναι ο δημιουργός της ομάδας των Science Reactors και μας δίνει πάντα πολύτιμες συμβουλές και τον κ. Κώστα Βρεττό που μας καθοδηγεί σκηνοθετικά. Ομάδες όπως οι Science Reactors έρχονται να συμπληρώσουν το κενό που υπάρχει στην επικοινωνία της επιστήμης, και να μεταφέρουν τη γνώση από το πανεπιστήμιο στο ευρύ κοινό.

Στην εποχή του κορονοϊού και της πανδημίας, πόσο σημαντικό είναι να μεταφέρονται στο κοινό επιστημονικά θέματα με απλό τρόπο και να βρίσκονται αυτά στην καθημερινότητα του; Υπάρχουν σημεία που χρειάζονται προσοχή;

Ανεξάρτητα από την εποχή της πανδημίας, θα ήταν ιδανικό να υπάρχουν στην τηλεόραση ψυχαγωγικές εκπομπές που θα μας ενημέρωναν καθημερινά, για τα νέα επιτεύγματα, ανακαλύψεις, διακρίσεις της «σόουμπιζ» Ελλήνων και ξένων επιστημόνων. Έτσι το ευρύ κοινό θα ήταν πιο εξοικειωμένο με την επιστήμη και θα μπορούσε εύκολα να κατανοήσει έννοιες όπως πανδημία, κορονοϊός, ανοσία, mRNA, εμβόλιο. Πρόσφατα εκτεθήκαμε σε ένα καταιγισμό πληροφοριών για τον Covid-19. Πολλές συνεντεύξεις, γνώμες, πολλοί ειδικοί, όμως λίγη η ουσιαστική βασική γνώση. Η επικοινωνία της επιστήμης χρειάζεται μεγάλη προσοχή στον τόνο, το ύφος, τις λέξεις που θα χρησιμοποιήσεις ώστε να μεταδόσεις την επιστημονική αλήθεια, χωρίς να τρομοκρατήσεις ή να δώσεις φρούδες ελπίδες στο κοινό.

Γενικότερα, ποιος ο ρόλος των επιστημών - και των επιστημόνων - στην σημερινή κοινωνία; Ενδιαφέρεται το κοινό να μάθει για το έργο τους και τη σημασία του; Και το ρωτάω αυτό με αφορμή και τα διάφορα φαινόμενα που παρατηρούμε, όπως το πόσο εύκολα εξαπλώνονται οι διάφορες θεωρίες συνωμοσίες για τον κορονοϊό και τα εμβόλια.

Το κοινό δείχνει όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την επικοινωνία της επιστήμης, τόσο για να ενημερωθεί αλλά και για να περάσει ευχάριστα το χρόνο του. Αυτό το βλέπω και από τη συμμετοχή του κόσμου στις εκδηλώσεις των Science Reactors. Ο ρόλος των επιστημών και των επιστημόνων και η αναγκαιότητα της επικοινωνίας αναδείχθηκε σημαντικά μέσα από την πανδημία. Άλλοτε μπορεί να είναι μία ανακάλυψη, εφεύρεση, άλλοτε μία επιστημονική εξήγηση, που μπορεί να αλλάξει είτε την καθημερινότητα μας, είτε να οξύνει την κριτική μας σκέψη. Όσο το κοινό έρχεται πιο κοντά στον επιστήμονα και κατανοεί το έργο του, τόσο θα μειώνεται η συνωμοσιολογία.

Προς το κλείσιμο, θα ήθελα να σας ρωτήσω και για το εάν οι νέοι επιστήμονες βρίσκουν σήμερα θέσεις απασχόλησης στην Ελλάδα. Έχουμε, άλλωστε, δει πως από τις επιστήμες υπήρχε σημαντικό brain drain τα περασμένα χρόνια.

Ένα ποτήρι γάλα παρακαλώ, να έρθει η σεροτονίνη μου στη θέση της! Με πικρία να αναφέρω ότι οι θέσεις εργασίας είναι περιορισμένες και οι χρηματοδοτήσεις που δίνονται στην έρευνα πενιχρές και λιγοστές. Ελπίζω να γίνει ακόμη πιο γνωστό το έργο μας, να αναγνωριστεί από την κοινωνία και στο μέλλον η Ελλάδα να γίνει πιο φιλόξενη στα παιδιά της και να ενδιαφερθεί πραγματικά για αυτά.

Ποια είναι τώρα τα επόμενα βήματα, μετά τη διάκριση σας στο FameLab; Θα σας δούμε και στο International FameLab; Και τι να περιμένουμε από εκεί;

Το FameLab είναι μία εμπειρία ζωής που σε ακολουθεί. Μόλις τελειώσει ο διαγωνισμός μας ανοίγεται ένας νέος κόσμος γνωριμιών και εκδηλώσεων σε όλους τους συμμετέχοντες του εθνικού τελικού, γιατί όσοι φτάνουν στον τελικό είναι σαν να είναι νικητές. Στο International FameLab θα με δείτε σίγουρα στους προημιτελικούς όπου θα συναγωνιστώ τους εθνικούς νικητές άλλων χωρών. Στη συνέχεια 10 μόνο θα προκριθούν στο διεθνή τελικό. Το FameLab ξεκίνησε το 2005 κατά το The Times Cheltenham Science Festival και σε συνεργασία με το British Council έχει εξελιχθεί σε κορυφαίο διαγωνισμό για την επικοινωνία της επιστήμης σε ολόκληρο τον κόσμο. Και με την ευκαιρία αυτή που μου δίνετε θα ήθελα να ευχαριστήσω την κριτική επιτροπή που με επέλεξε να εκπροσωπήσω την Ελλάδα και να υποσχεθώ ότι θα δώσω τον καλύτερό μου εαυτό.