Ιρανική οικονομία: Η διεθνής απομόνωση, η επιβολή κυρώσεων και οι μακροοικονομικές προκλήσεις

Η απομόνωση του Ιράν είναι προϊόν τόσο της ξενοφοβίας των πιο συντηρητικών πολιτικών του - οι οποίοι φοβούνται τις μετα-ιμπεριαλιστικές εμπλοκές - όσο και των κυρώσεων που επιβάλλονται από τη διεθνή κοινότητα, ιδίως τις Ηνωμένες Πολιτείες , οι οποίες κατηγορούν το Ιράν ότι υποστηρίζει τη διεθνή τρομοκρατία.

Ο νόμος περί κυρώσεων κατά του Ιράν και της Λιβύης του 1996 επέκτεινε το υφιστάμενο εμπάργκο των ΗΠΑ στην εισαγωγή ιρανικών πετρελαϊκών προϊόντων ώστε να περιλαμβάνει εκτεταμένες απαγορεύσεις επενδύσεων τόσο από αμερικανικές όσο και από μη αμερικανικές εταιρείες στο Ιράν. Αυτές οι απαγορεύσεις περιελάμβαναν απαγορεύσεις ξένων κερδοσκοπικών δραστηριοτήτων στην ανάπτυξη ιρανικού πετρελαίου, την εξαγωγή υψηλής τεχνολογίας στο Ιράν και την εισαγωγή μιας ευρείας ποικιλίας ιρανικών προϊόντων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι προσπάθειες μεταρρυθμιστών Ιρανών πολιτικών να ανοίξουν τη χώρα τους σε ξένες επενδύσεις είχαν περιορισμένη επιτυχία, αλλά στις αρχές του 21ου αιώνα οι κυρώσεις των ΗΠΑ παρέμειναν σε ισχύ.

Το εθνικό σύνταγμα διαιρεί την οικονομία σε τρεις τομείς: τον δημόσιο, που περιλαμβάνει τις μεγάλες βιομηχανίες, τις τράπεζες, τις ασφαλιστικές εταιρείες, τις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, τις επικοινωνίες, το εξωτερικό εμπόριο και τις μαζικές μεταφορές· τον συνεταιρισμό, που περιλαμβάνει την παραγωγή και διανομή αγαθών και υπηρεσιών· και τον ιδιωτικό, που αποτελείται από όλες τις δραστηριότητες που συμπληρώνουν τους δύο πρώτους τομείς. Το σύνταγμα θεσπίζει επίσης συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για τη διαχείριση των οικονομικών και χρηματοοικονομικών πόρων του έθνους και μετά την επανάσταση η κυβέρνηση κήρυξε άκυρο κάθε νόμο ή τμήμα νόμου που παραβίαζε Ισλαμικές αρχές. Αυτή η απαγόρευση περιορίζει τα άτομα ή τα ιδρύματα από την επιβολή τόκων σε δάνεια, μια ενέργεια που θεωρείται παράνομη βάσει του ισλαμικού δικαίου, και επίσης θέτει όρια σε ορισμένα είδη χρηματοοικονομικής κερδοσκοπίας. Αυτοί οι περιορισμοί έχουν καταστήσει μέχρι τώρα προβληματική τη συμμετοχή του Ιράν στη διεθνή οικονομική κοινότητα, γεγονός που έχει οδηγήσει σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες και ισχυρή εξάρτηση από τις τοπικές αγορές.

Η βαθμολογία οικονομικής ελευθερίας του Ιράν είναι 42,5, γεγονός που καθιστά την οικονομία του 169η πιο ελεύθερη στον Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας του 2025. Η βαθμολογία του παραμένει σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητη από πέρυσι και το Ιράν κατατάσσεται 14ο από τις 14 χώρες στην περιοχή της Μέσης Ανατολής / Βόρειας Αφρικής. Η βαθμολογία οικονομικής ελευθερίας της χώρας είναι χαμηλότερη από τους παγκόσμιους και περιφερειακούς μέσους όρους. Η οικονομική ελευθερία του Ιράν παραμένει «κατασταλμένη» σύμφωνα με τον Δείκτη του 2025 .

Η κρατική παρέμβαση υπονομεύει κάθε πυλώνα οικονομικής ελευθερίας που μετράται στον Δείκτη . Η διαφθορά και οι θεσμικές ελλείψεις στο νομικό πλαίσιο υπονομεύουν το κράτος δικαίου. Η κυβέρνηση υπαγορεύει την παραγωγική δραστηριότητα και αντλεί το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων της από τον πετρελαϊκό τομέα. Ο ιδιωτικός τομέας εξακολουθεί να περιορίζεται από το περιοριστικό και επαχθές κανονιστικό περιβάλλον του Ιράν. Οι κανονισμοί απασχόλησης είναι περιοριστικοί και η αγορά εργασίας παραμένει στάσιμη. Η νομισματική σταθερότητα είναι ασθενής και οι αυστηροί κυβερνητικοί έλεγχοι διαστρεβλώνουν τα επίπεδα τιμών.

Το συνολικό κράτος δικαίου είναι αδύναμο στο Ιράν. Η βαθμολογία της χώρας όσον αφορά τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, της δικαστικής αποτελεσματικότητας και της ακεραιότητας της κυβέρνησης είναι κάτω από τον παγκόσμιο μέσο όρο.

Ο ανώτατος συντελεστής φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων είναι 35% και ο ανώτατος συντελεστής φόρου επιχειρήσεων είναι 25%. Η φορολογική επιβάρυνση ισούται με 4,8% του ΑΕΠ. Οι τριετείς μέσοι όροι των κρατικών δαπανών και του ισοζυγίου του προϋπολογισμού είναι, αντίστοιχα, 14,1% και -2,9% του ΑΕΠ. Το δημόσιο χρέος ανέρχεται στο 34,0% του ΑΕΠ.

Το συνολικό κανονιστικό περιβάλλον του Ιράν είναι πολύ αναποτελεσματικό και δεν ευνοεί την επιχειρηματική δραστηριότητα. Η βαθμολογία της χώρας όσον αφορά την επιχειρηματική ελευθερία είναι πολύ κάτω από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Η βαθμολογία της όσον αφορά την εργασιακή ελευθερία είναι κάτω από τον παγκόσμιο μέσο όρο και η βαθμολογία της όσον αφορά τη νομισματική ελευθερία είναι πολύ κάτω από τον παγκόσμιο μέσο όρο.

Ο μέσος σταθμισμένος με βάση το εμπόριο δασμολογικός συντελεστής είναι 12,1%. Το κράτος συνεχίζει να εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη, υπονομεύοντας τις εμπορικές και επενδυτικές ροές. Οι κυβερνητικοί έλεγχοι περιορίζουν την πρόσβαση των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση. Οι κρατικές εμπορικές τράπεζες και τα εξειδικευμένα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αντιπροσωπεύουν την πλειονότητα των περιουσιακών στοιχείων του τραπεζικού τομέα.

Μεσοπρόθεσμα, η αύξηση του ΑΕΠ αναμένεται να είναι μέτρια εάν οι οικονομικές κυρώσεις παραμείνουν σε ισχύ. Η ασθενέστερη παγκόσμια ζήτηση και ο νέος ανταγωνισμός από τις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου με έκπτωση προς την Κίνα αναμένεται να μετριάσουν την επέκταση του πετρελαϊκού τομέα του Ιράν. Η εγχώρια ζήτηση θα επηρεαστεί επίσης από τον αρνητικό αντίκτυπο του υψηλού πληθωρισμού στην κατανάλωση και τις επενδύσεις. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών προβλέπεται να παραμείνει σε πλεόνασμα κατά την περίοδο πρόβλεψης, υποστηριζόμενο από τις υψηλότερες τιμές του πετρελαίου και τις εξαγωγές μη πετρελαϊκών προϊόντων. Ωστόσο, ένας πιο δαπανηρός λογαριασμός εισαγωγών λόγω των υψηλότερων τιμών εισαγωγών θα περιορίσει το πλεόνασμα. Το δημοσιονομικό ισοζύγιο προβλέπεται να επωφεληθεί από τη σταδιακή ανοδική τάση των εξαγωγών πετρελαίου, αλλά το έλλειμμα του προϋπολογισμού αναμένεται να παραμείνει πάνω από τα επίπεδα προ των κυρώσεων. Οι πληθωριστικές προσδοκίες, οι πιέσεις σε ξένο νόμισμα και η νομισματοποίηση του ελλείμματος αναμένεται να διατηρήσουν τον πληθωρισμό υψηλό, αν και σταδιακά μειούμενο κατά την περίοδο πρόβλεψης.

Οι κίνδυνοι για τις οικονομικές προοπτικές του Ιράν παραμένουν σημαντικοί. Οι εντεινόμενες προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως οι συχνότερες πλημμύρες, οι ξηρασίες και οι καταιγίδες σκόνης, καθώς και οι ενεργειακές ελλείψεις, θα μπορούσαν να επηρεάσουν σημαντικά τις οικονομικές προοπτικές. Αυτές οι προκλήσεις, σε συνδυασμό με τις πρόσφατες πληθωριστικές πιέσεις, θα μπορούσαν να αυξήσουν τις πιέσεις στους πιο ευάλωτους και να δημιουργήσουν πιθανό κίνδυνο κοινωνικών εντάσεων, ιδίως επειδή η μέτρια ανάπτυξη αναμένεται να δημιουργήσει περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης. Άλλοι καθοδικοί κίνδυνοι σχετίζονται με την αναζωπύρωση των κρουσμάτων COVID-19, την περαιτέρω επιβράδυνση της παγκόσμιας ζήτησης και την αύξηση των γεωπολιτικών εντάσεων σε περίπτωση αποτυχίας των συνομιλιών της Βιέννης για το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης. Από την άλλη πλευρά, οι προβλεπόμενες προοπτικές ανάπτυξης θα μπορούσαν να είναι σημαντικά ισχυρότερες εάν αρθούν οι οικονομικές κυρώσεις. Οι υψηλότερες τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν επίσης να βελτιώσουν περαιτέρω τα δημοσιονομικά και εξωτερικά ισοζύγια.