Ένας χαρακτηρισμός που χρησιμοποιείται αρκετά συχνά για να περιγράψει, με αρνητική χροιά, τη λειτουργία μιας χώρας, ενός κράτους, είναι η «μπανανία». Σήμερα, κάνουμε ένα σύντομο ταξίδι στην Κεντρική Αμερική, πριν επιστρέψουμε στην Ελλάδα, αναζητώντας την προέλευση του αλλά και τις πραγματικές του σχέσεις με το γνωστό φρούτο.
Αν και υπάρχουν κάποιες αντιρρήσεις, η άποψη που κυριαρχεί γύρω από την προέλευση του είναι πως χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1904 στη συλλογή μικρών ιστοριών «Cabbages and Kings» του O. Henry (το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν William Sydney Porter) και πιο συγκεκριμένα στην ιστορία «The Admiral». Σε αυτήν, ο συγγραφέας περιγράφει μια φανταστική χώρα, την Ανγκουρία, μια «Δημοκρατία της Μπανάνας» (banana republic), στην οποία και εξελίσσεται η πλοκή.
Ο συγγραφέας βρισκόταν εκείνη την εποχή στην Ονδούρα, διωκόμενος από τις Αρχές του Τέξας για υπεξαίρεση χρημάτων από μια τράπεζα. Είναι ξεκάθαρο, βάσει των ιστορικών γεγονότων και του περιβάλλοντος, πως αυτή είναι η χώρα στην οποία, στην πραγματικότητα, αναφέρεται. Ο Porter επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες, φυλακίστηκε, δημοσίευσε τις ιστορίες του και μετά έμπλεξε με το αλκοόλ, κάτι που τον οδήγησε στο να φύγει πολύ γρήγορα από την ζωή, από κίρρωση του ήπατος, το 1910. Πώς όμως προέκυψε ο αρνητικός συσχετισμός της Ονδούρας με τις μπανάνες;
Όπως διαβάζουμε στον Economist, η φράση του συγγραφέα «δίνει την εικόνα μιας τροπικής, αγροτικής χώρας. Αλλά το πραγματικό της νόημα είναι πιο έντονο: αναφέρεται στις εταιρείες φρούτων από τις Ηνωμένες Πολιτείες που πήγαν να ασκήσουν ασυνήθιστη επιρροή στην πολιτική της Ονδούρας και των γειτόνων της. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, οι Αμερικανοί είχαν κουραστεί να προσπαθούν να καλλιεργήσουν φρούτα στη δική τους, ψυχρή, χώρα. Ήταν φθηνότερο να τα εισάγουν από θερμότερα κλίματα της Κεντρικής Αμερικής, όπου οι μπανάνες και άλλα φρούτα αναπτύσσονται γρήγορα».
Στο επίκεντρο της συγκεκριμένης διαδικασίας βρισκόταν και η Cuyamel Fruit Company, η οποία ιδρύθηκε από τον Samuel Zemurray. Η εταιρεία συνδιαμόρφωσε το πως ακριβώς λειτουργεί μια «μπανανία». Η Cuyamel εξαγοράστηκε από την United Fruit Company, της οποίας ο Zemurray τέθηκε αργότερα επικεφαλής και η οποία αποτελεί τον «πρόγονο» της σημερινής Chiquita. Η δράση του Zemurray ήταν καθοριστική για την καθιέρωση του στερεότυπου της «δημοκρατίας της μπανάνας», καθώς ο ίδιος είχε αποκτήσει ισχυρούς δεσμούς με την τοπική κυβέρνηση, παίζοντας ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις, ακόμη και στην αποσταθεροποίηση κυβερνήσεων.
Για αυτό και, όπως διαβάζουμε στην Wikipedia, ο όρος «χρησιμοποιείται για να περιγράψει μικρά κράτη, πολιτικά ασταθή και συνήθως εξαρτώμενα σε περιορισμένη γεωργική παραγωγή και κυβερνώμενα από μία μικρή αυτοεκλεγμένη συνήθως πλούσια και διεφθαρμένη κλίκα. Προφανής είναι η αναφορά σε χώρες της Αφρικής ή της Λατινικής Αμερικής, που κατά τη συνήθη αντίληψη είναι μπανανοπαραγωγές χώρες». Φυσικά, όλο αυτό έχει τις ρίζες του και στις εταιρείες που ασχολούνταν με τον χώρο της μπανάνας και που δραστηριοποιούνταν, εκείνη την εποχή, σε περιοχές όπως η Ονδούρα.
Δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε και μια αναφορά στην χρήση του όρου για τη δική μας χώρα. Θα απευθυνθούμε και πάλι στην Wikipedia για να μας εξηγήσει πως ακριβώς έχει συμβεί αυτό: «Σε αρκετές περιπτώσεις, η Ελλάδα χαρακτηρίστηκε και συνεχίζει να χαρακτηρίζεται Μπανανία από τον εγχώριο τύπο καθώς και τον τύπο της αλλοδαπής. Ο χαρακτηρισμός μπανανία για την Ελλάδα ξεκίνησε σε δημοσιεύματα κυρίως του εξωτερικού κατά την περίοδο της δικτατορίας του 1967 και επεκτάθηκε έκτοτε ως επιχώριος χαρακτηρισμός για να υποδείξει την αδυναμία της Ελλάδας να κυβερνήσει τον εαυτό της και την εξάρτησή της από ξένα οικονομικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα».
Για την ιστορία, όπως διαβάζουμε για τον Zemurray, αυτός «συνέχισε να ασκεί τεράστια επιρροή, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '50». Όταν πέθανε, το 1961, οι New York Times τον αποκάλεσαν «το ψάρι που κατάπιε την φάλαινα».
Πηγές
Σχόλια