Η αρχιτεκτονική και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης

Την 1η Ιανουαρίου 2011, υπό την εποπτεία του Ευρωπαϊκού Συστήματος Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας, ιδρύθηκαν 3 ανεξάρτητες Αρχές με ευρύτερο σκοπό τη στήριξη της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, τη διαφάνεια των αγορών, των τραπεζικών προϊόντων και την εύρυθμη λειτουργία του τραπεζικού τομέα:

• Η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή (ΕΒA), ειδικότερος στόχος της οποίας είναι η εξασφάλιση αποτελεσματικού και συνεκτικού επιπέδου προληπτικής ρύθμισης και εποπτείας στο σύνολο του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα.
• Η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών (ESMA), ειδικότερος στόχος της οποίας είναι η διαφύλαξη της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την ενίσχυση της προστασίας των επενδυτών και την προώθηση σταθερών και τακτικών χρηματοπιστωτικών αγορών.
• Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (ΕΙΟPΑ), ειδικότερος στόχος της οποίας είναι η προστασία των μελών του συνταξιοδοτικού συστήματος και των δικαιούχων.

Από το 2009 ξεκίνησε η μακρόχρονη προετοιμασία θεσμοθέτησης της Τραπεζικής Ένωσης, σχεδιασμένη σε 2 ανανεώσιμες φάσεις: α) 1 Ιανουαρίου 2010 έως 31 Δεκεμβρίου 2013 και β) 1 Ιανουαρίου 2014 έως 31 Δεκεμβρίου 2020. Απώτερος στόχος είναι η δημιουργία ενός μηχανισμού ασφαλείας ενάντια στις τραπεζικές και δημοσιονομικές κρίσεις του μέλλοντος για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέλη της Τραπεζικής Ένωσης είναι όλα τα μέλη της ευρωζώνης και τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιλέγουν να ενταχθούν. Με την υιοθέτηση νέων διαδικασιών και μέσων λήψης αποφάσεων δημιουργείται μια ενοποιημένη τραπεζική αγορά που χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη διαφάνεια και ενισχυμένη ασφάλεια (ΕΚΤ).

Από 16 Ιουλίου 2013 άρχισε να ισχύει το ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων (Single Rule book), βασικός κορμός της Τραπεζικής Ένωσης, το οποίο αποτελείται από νομικές πράξεις προς τις οποίες οφείλουν να συμμορφώνονται όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στα οποία περιλαμβάνονται περίπου 8.300 τράπεζες (Κανονισμός 575/2013). Στο ευρωπαϊκό Ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων α) ορίζονται οι κεφαλαιακές απαιτήσεις για τις τράπεζες, β) προβλέπεται βελτιωμένη προστασία για τους καταθέτες και ρυθμίζεται η πρόληψη και η διαχείριση της χρεωκοπίας τραπεζών. Σήμερα, το ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων έχει μέχρι κάποιου σημείου εναρμονίσει το εθνικό δίκαιο των κρατών μελών και προβλέπει κοινά εργαλεία και εξουσίες εξυγίανσης για τις εθνικές αρχές.

Δομικά στοιχεία Τραπεζικής Ένωσης

Πηγή: European Banking Federation

Σήμερα, οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης εξυπηρετούνται από 3 πυλώνες και υποστηρίζονται από τα δύο πρώτα Ευρωπαϊκά Όργανα και θα ολοκληρωθεί από το τρίτο, το οποίο ακόμα δεν έχει αρχίσει να λειτουργεί, ως ακολούθως:

1. Τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (SSM), σκοπός του οποίου είναι η συμβολή στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των τραπεζών. Η τραπεζική εποπτεία αναλαμβάνεται από τη Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και τις Εποπτικές Αρχές των κρατών μελών (Συμβούλιο, Κανονισμός 9044/13), αναπροσαρμόζοντας τις δικαιοδοσίες της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Αρχής (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο/Συμβούλιο, Κανονισμός 22/13). Η ΕΚΤ εποπτεύει άμεσα τις 117 ‘σημαντικές’ (μεγάλες) τράπεζες που είναι εγκατεστημένες στις συμμετέχουσες χώρες. Οι τράπεζες αυτές κατέχουν σχεδόν 82% του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα στη ζώνη του ευρώ. Για τα λιγότερο ‘σημαντικά’ ιδρύματα υπεύθυνες για την εποπτεία τους παραμένουν οι Εθνικές Εποπτικές Αρχές, οι οποίες συνεργάζονται στενά με την ΕΚΤ.
2. Τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης (SRM), σκοπός του οποίου είναι η εξασφάλιση της εύτακτης εξυγίανσης των προβληματικών τραπεζών, με το ελάχιστο δυνατό κόστος για τους φορολογουμένους και την πραγματική οικονομία (Κανονισμός 806/2014 & 81/2015). Ειδικότερα, αποφασίζει για τα προγράμματα εξυγίανσης για τις προβληματικές τράπεζες, για τις φάσεις σχεδιασμού και εξυγίανσης των διασυνοριακών και των μεγάλων τραπεζών της τραπεζικής ένωσης, ενώ φέρει την τελική ευθύνη για όλες τις τράπεζες της Τραπεζικής Ένωσης. Προς τούτο συστήνεται ένα Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης, το οποίο λειτουργεί σε υπερεθνικό επίπεδο, και χρηματοδοτείται από συνεισφορές του τραπεζικού τομέα. Σκοπός του Ταμείου είναι η εξυγίανση των προβληματικών τραπεζών, αφού εξαντληθούν άλλες επιλογές, όπως το εργαλείο διάσωσης με ίδια μέσα.
3. Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εγγύησης Καταθέσεων (Οδηγία 2014/49/ΕΕ), σκοπός του οποίου είναι η εγγύηση των καταθετών και η διασφάλιση εναρμονισμένου ύψους, ανά καταθέτη, σε σταθερό επίπεδο κάλυψης που ανέρχεται σε 100.000 ευρώ και ενός Ταμείου Ασφάλισης Καταθέσεων. Απώτερος στόχος του συστήματος εγγύησης καταθέσεων είναι η προστασία των καταθετών και των καταθέσεών τους, σε όποια χώρα κράτους μέλους είναι αυτοί εγκατεστημένοι. Σήμερα, τα περισσότερα συστήματα ασφάλισης καταθέσεων στα κράτη μέλη παραμένουν οργανωμένα σε εθνικό επίπεδο. Απώτερος στόχος του συστήματος εγγύησης καταθέσεων είναι η προστασία των καταθετών και των καταθέσεών τους, σε όποια χώρα κράτους μέλους είναι αυτοί εγκατεστημένοι. Στις 24 Νοεμβρίου 2015 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την εισαγωγή ενός Ευρωπαϊκού Συστήματος Εγγύησης Καταθέσεων κατά φάσεις, χωρίς ακόμα να έχουν ολοκληρωθεί οι σχετικές διαπραγματεύσεις για τη δημιουργία Κανονισμού.

Συμπέρασμα

Η ευρωζώνη είναι μια ατελής ευρωπαϊκή νομισματική ένωση που σημαίνει ότι τα προβλήματα που προκαλούνται από τους στενούς δεσμούς μεταξύ των δημόσιων οικονομικών και του τραπεζικού τομέα μπορούν εύκολα να υπερβούν τα εθνικά σύνορα και να προκαλέσουν οικονομική αναταραχή σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για το λόγο αυτό, μια ολοκληρωμένη Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση θα πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όχι μόνο τα μέλη της Ευρωζώνης. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην αρχιτεκτονική της Τραπεζική Ένωσης καθώς αυτή μπορεί να λύσει πολλά προβλήματα, αλλά μπορεί να δημιουργήσει νέες πηγές συστημικού κινδύνου. Παρά τις μακρόχρονες και επίπονα συνεχιζόμενες διαβουλεύσεις σε επίπεδο τεχνικών επιτροπών σε όλα τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης η πρόοδος παραμένει στάσιμη.

Η ανάληψη της διοίκησης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας την 1 Νοεμβρίου 2019, και για οκτώ έτη, από την Γαλλίδα πολιτικό Κριστίν Λαγκάρντ, παλαιάς υποστηρίκτριας της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης, δίνει μια υπόσχεση να πείσει τους αρνητές του εγχειρήματος να άρουν τις αντιρρήσεις τους, μεθοδεύοντας περισσότερο την αναγκαία εσωτερική οργάνωση της Τράπεζας, από τεχνικής άποψης. Το θέμα, όμως, της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης παραμένει πάντα πολιτικό και η πολιτικός Κριστίν Λαγκάρντ θα ήθελε να αφήσει τη σφραγίδα της στην Ευρωπαϊκή εσωτερική τραπεζική αγορά και γενικότερα στην Οικονομική και Νομισματική Οικονομική Ένωση.