Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας: Αυτός ο άγνωστος...

Στο ξενοδοχείο της εικόνας ένας πελάτης, απογοητευμένος γιατί πρέπει να περιμένει αρκετή ώρα μέχρι να έρθει το room service που έχει παραγγείλει, προβληματίζεται να βρει μία λύση. Και τελικά συλλαμβάνει μία έξυπνη ιδέα. Οι παραγγελίες μπορούν να έρθουν με drones που έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν σχετικά ελαφρά φορτία και είναι προγραμματισμένα, ανάλογα με το δωμάτιο, να προσγειώνονται με την παραγγελία σε συγκεκριμένο σημείο και μετά να επιστρέφουν αυτόματα στο σημείο εκκίνησης. Μεγαλοφυές, διότι εξοικονομεί χρόνο, έξοδα, απασχολεί το προσωπικό σε πιο παραγωγικές εργασίες και, παράλληλα, προσφέρει μία συναρπαστική εμπειρία στους πελάτες!

Μόνο που υπάρχει ένα πρόβλημα. Όπως ο βήχας και ο έρωτας, έτσι και η εφεύρεση δεν κρύβεται. Και προφανώς, με τις κατάλληλες τεχνικές γνώσεις, η ιδέα αντιγράφεται πολύ εύκολα. Εκτός αν...

Εκτός αν ο εφευρέτης, πριν δημοσιοποιήσει την εφεύρεσή του, την κατοχυρώσει με ένα Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας, μία πατέντα. Αν καταφέρει να πάρει την πατέντα, δεν επιτρέπεται κανένας άλλος να αξιοποιήσει εμπορικά την ιδέα του. Μιλώντας με πρακτικούς όρους, ο εφευρέτης έχει αποκλειστικότητα στην εμπορική αξιοποίηση της εφεύρεσης. Και αν κάποιος τρίτος αγνοήσει αυτή την αποκλειστικότητα, τότε παρανομεί.

Αυτή είναι λοιπόν και η βασική λειτουργία του Διπλώματος Ευρεσιτεχνίας. Το οποίο συνήθως χορηγείται από μία κρατική υπηρεσία (για την Ελλάδα από τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας, ΟΒΙ) μετά από αίτηση και μόνο αν πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Από πρακτική πλευρά, η σημαντικότερη προϋπόθεση είναι να μην είναι προφανής ή τετριμμένη η εφεύρεση, δηλ. να είναι μία έξυπνη επινόηση, ιδανικά με πρακτική χρησιμότητα. Με όρους νομικούς, να εμπεριέχει εφευρετική δραστηριότητα. Για τον εφευρέτη μας, το αν η επινόησή του εμπεριέχει εφευρετική δραστηριότητα θα κριθεί συγκρίνοντας τα drones που εφηύρε με οποιαδήποτε παρεμφερή τεχνολογία, η οποία υπήρχε ήδη την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησής του.

Εξίσου σημαντική προϋπόθεση είναι να έχει κρατηθεί η εφεύρεση μυστική μέχρι την ημερομηνία κατάθεσης της Αίτησης για Κατοχύρωση. Και η αποκλειστικότητα παρέχεται, όχι μόνο για την έξυπνη ιδέα, αλλά και για την υποχρεωτική δημοσιοποίηση της εφεύρεσης 18 μήνες μετά την Αίτηση για Κατοχύρωση. Έτσι ώστε, αφ’ενός να προάγεται η τεχνολογική πρόοδος, αφ’ετέρου να τονώνεται η οικονομία. Πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα κοινωνικό συμβόλαιο, ένα είδος «δούναι και λαβείν».

Εννοείται ότι αν η αποκλειστική εμπορική αξιοποίηση των drones περιοριστεί μόνο στο ξενοδοχείο της φωτογραφίας, τότε δεν θα είναι επικερδής. Αλλά μην ανησυχείτε, η αποκλειστικότητα ισχύει σε ολόκληρη την επικράτεια της χώρας που χορήγησε το Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας. Και μπορεί να ανανεώνεται πληρώνοντας τέλη ανανέωσης για μέχρι 20 χρόνια, οπότε ο εφευρέτης μας (και στο μεταξύ ευρεσιτέχνης, ως κάτοχος διπλώματος ευρεσιτεχνίας) έχει αρκετό καιρό να σχεδιάσει και να υλοποιήσει την επιχείρησή του, χωρίς να φοβάται αντιγραφές. Δεν είναι απαραίτητο να στήσει ο ίδιος γραμμή παραγωγής και μηχανισμό προώθησης πωλήσεων. Μπορεί να δώσει άδεια εκμετάλλευσης της εφεύρεσής του ή ακόμα και να εκχωρήσει το δικαίωμα σε τρίτους.

Προσεγγιστικά μιλώντας, η Αδειοδότηση μοιάζει με την ενοικίαση ενός σπιτιού, όπου ο ιδιοκτήτης διατηρεί την ιδιοκτησία, και η Εκχώρηση μοιάζει με την πώληση του σπιτιού, όπου η ιδιοκτησία μεταβιβάζεται στον αγοραστή.

Βέβαια, η κατοχύρωση με Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας δεν είναι αυτοσκοπός. Είναι σκόπιμη για κάποιες επιχειρηματικές ιδέες και ενδεχομένως να μην είναι σκόπιμη -ή ακόμη και να μην είναι δυνατή- για κάποιες άλλες. Συνήθως το Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας ενδείκνυται για εφευρετικές τεχνικές λύσεις σε τεχνικά προβλήματα. Ιδέες που αφορούν δραστηριότητα πέρα από Τεχνολογία, για παράδειγμα μία Μέθοδος Προώθησης Πωλήσεων ή μία Μέθοδος Δημιουργίας ενός Κοινωνικού Δικτύου, συνήθως δεν κατοχυρώνονται με Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας.

Το τί ακριβώς κατοχυρώνεται και τί όχι εξαρτάται από τη νομοθεσία του κάθε κράτους και την προσέγγιση αυτής της νομοθεσίας σε θέματα Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας. Για παράδειγμα, στις Ευρωπαϊκές νομοθεσίες τα Διπλώματα κατοχυρώνουν τεχνικά επινοήματα, ενώ στην Αμερικανική νομοθεσία το επινόημα πρέπει να είναι κυρίως χρήσιμο. Και με την ευκαιρία, να αναφέρουμε ότι το Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας είναι τυπική περίπτωση Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας, όπως και τα Εμπορικά Σήματα (trade marks) και τα Εμπορικά Μυστικά (trade secrets).

Ποιο είναι λοιπόν το πρώτο βήμα για τον εφευρέτη της ιστορίας μας;

Έχει να ακολουθήσει δύο παράλληλους δρόμους ταυτόχρονα: την οδό της Επιχειρηματικότητας και, υπό προϋποθέσεις, την οδό της Κατοχύρωσης.

Ο δρόμος της Επιχειρηματικότητας αρχίζει από το στάδιο ωρίμανσης της επιχειρηματικής ιδέας - και το οικοσύστημα της Καινοτομίας έχει ήδη χαράξει τα επόμενα ορόσημα στο δρόμο αυτό. Συνοπτικά, έχουμε το εξής σενάριο:

Νεοφυής Εταιρεία με συνεκτική και αποτελεσματική ομάδα υλοποίησης και ρεαλιστικό επιχειρηματικό σχέδιο (η μοντέρνα ορολογία το ονομάζει business model canvas), διαδοχικά στάδια χρηματοδότησης, προϊόν ή υπηρεσία που ζητά η αγορά (στη σχετική ορολογία MVP, Minimum Viable Product), κατάκτηση ενός μεριδίου της αγοράς, στάδιο οικονομίας κλίμακας (scaling) και ενδεχόμενη ενσωμάτωση στο οικονομικό γίγνεσθαι με τους συνήθεις μηχανισμούς συγχώνευσης, εξαγοράς κλπ.

Ο παράλληλος δρόμος της Κατοχύρωσης ξεκινά με ορισμένα ερωτήματα:

• κατ’ αρχήν, είναι δυνατή η κατοχύρωση του προϊόντος ή της υπηρεσίας; (σε συνάρτηση πάντα με την ισχύουσα νομοθεσία), και αν ναι,
• είναι σκόπιμη η κατοχύρωση, δηλ. ταιριάζει με τους επιχειρηματικούς στόχους;
• στη θετική περίπτωση, σε ποια γεωγραφική περιοχή με ενδιαφέρει η κατοχύρωση;
• και, δεδομένου ότι υπάρχουν περισσότεροι από ένας μηχανισμοί για να ξεκινήσει η κατοχύρωση, ποιόν επιλέγω, έτσι ώστε να εξυπηρετηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι στόχοι μου και να κρατηθεί το κόστος σε ανεκτά επίπεδα;

Για τον Ελληνικό χώρο, ο οικονομικά πιο συμφέρων τρόπος να ξεκινήσει η διαδικασία κατοχύρωσης είναι η Αίτηση για Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ). Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αρχική κατάθεση στον ΟΒΙ χρησιμεύει ως εφαλτήριο για επόμενες καταθέσεις έξω από τα Ελληνικά σύνορα. Τυπικά επόμενα βήματα είναι, είτε η κατάθεση μίας Διεθνούς Αίτησης σύμφωνα με τη συνθήκη PCT (Patent Cooperation Treaty), είτε η κατάθεση Αίτησης για Ευρωπαϊκό Δίπλωμα στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (European Patent Office).

Στην περίπτωση της Διεθνούς Αίτησης PCT, η κατάθεση πρακτικά ισοδυναμεί με ταυτόχρονη κατάθεση προσωρινών αιτήσεων σε 155 χώρες-μέλη της συνθήκης. Στην περίπτωση κατάθεσης για Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας, πάλι από πρακτική άποψη, η κατάθεση ισοδυναμεί με προσωρινή αίτηση στα 38 κράτη-μέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας. Ιδιαίτερα με τις προοπτικές αυτές, σκόπιμο είναι να εξασφαλίσει ο εφευρέτης τη συνδρομή ενός Τεχνικού Συμβούλου με διεθνή εμπειρία για τη σύνταξη της αίτησης και ενός Εξουσιοδοτημένου Αντιπροσώπου για τα διαδικαστικά βήματα στους αντίστοιχους Οργανισμούς.

Στο παράδειγμά μας, όσο και αν ο εφευρέτης κατέχει την τεχνολογία των drones και μπορεί να εξελίξει την εφεύρεση, κατά κανόνα δεν διαθέτει τις εξειδικευμένες γνώσεις για τη σύνταξη της αίτησης για Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας με διεθνή προοπτική, ούτε και για τις λεπτομέρειες της κατάθεσης και παρακολούθησης της διαδικασίας μέχρι τη χορήγηση του Διπλώματος στους αρμόδιους Διεθνείς Οργανισμούς.

Πρόκειται, λοιπόν, για ένα περιπετειώδες αλλά και συναρπαστικό ταξίδι, όπως άλλωστε είναι οποιαδήποτε επιχειρηματική δραστηριότητα. Η Ελληνική πραγματικότητα έχει αναπτύξει τα τελευταία χρόνια ένα πλούσιο και δραστήριο περιβάλλον για την υποστήριξη της επιχειρηματικότητας, και η κατοχύρωση των εφευρέσεων με Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας είναι, στο μεταξύ, ένα σημαντικό εργαλείο μέσα στο οικοσύστημα της Καινοτομίας.