Από πολέμους, τρομοκρατικές επιθέσεις, επαναστάσεις, οι αντιλήψεις μας για τα μεγάλα παγκόσμια γεγονότα επηρεάζονται έντονα από το οπτικοακουστικό υλικό (εικόνες/βίντεο) που καταλήγει στις οθόνες μας.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η πρώτη μεγάλη πολεμική σύρραξη που φωτογραφήθηκε και παρουσιάστηκε σε εφημερίδες.
Kατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η τεχνική του φωτορεπορτάζ αναβαθμίστηκε, δίνοντας ακόμα πιο ζωντανές εικόνες.
Στη δεκαετία του 1990, η τηλεόραση έγινε ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής με ζωντανές ανταποκρίσεις από τα πολεμικά μέτωπα. Ο πόλεμος του Κόλπου (1990-91) ήταν ο πρώτος που μεταδόθηκε live στην τηλεόραση, ενώ, μια δεκαετία αργότερα (2001), ο πλανήτης παρακολουθούσε ζωντανά τα αεροπλάνα να χτυπούν τους Δίδυμους Πύργους στη Νέα Υόρκη.
Στη δεκαετία του 2010, σημειώθηκε η μεγάλη στροφή, με το ρόλο που έπαιξαν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης κατά την Αραβική Άνοιξη - η οποία χαρακτηρίστηκε από αναλυτές και πολίτες/χρήστες ως η «Επανάσταση στο Facebook».
Και σήμερα, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Την οποία, οι σχολιαστές άρχισαν να αποκαλούν «τον πρώτο πόλεμο TikTok», λόγω της συμμετοχής των Ουκρανών που καταγράφουν με βίντεο τις εμπειρίες τους από τα γεγονότα του πολέμου στη συγκεκριμένη πλατφόρμα. Βεβαίως, αυτή η τάση «άμεσης Δημοσιογραφίας των Πολιτών» επεκτάθηκε άμεσα στο Facebook, το Twitter, το Instagram, το Telegram και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι άμαχοι μεταδίδουν τα γεγονότα από το πεδίο, ακόμη και πριν από τα συστημικά Μέσα Ενημέρωσης - και ίσως με πολύ πιο προσωπικό, αποτελεσματικό και δραματικό τρόπο.
Οι εικόνες αυτές στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης έχουν πολύ μεγαλύτερη δύναμη από τα πλάνα των ειδήσεων. Δεν μας πληροφορούν απλώς για τα παγκόσμια γεγονότα, αλλά μας συνδέουν σε πραγματικό χρόνο με το Χρήστη που τα βιώνει. Η εμπλοκή μας με τα τραγικά περιστατικά που απεικονίζουν πολλαπλασιάζεται. Οι χρήστες μπορούν να μεταδίδουν σκηνές ακόμη και από το πεδίο της μάχης σε πραγματικό χρόνο, και οποιοσδήποτε απλός, καθημερινός άνθρωπος με smartphone μπορεί να αναλάβει το ρόλο του «πολεμικού ανταποκριτή».
Παρακολουθώντας το κύμα αλληλεγγύης προς τους πληγέντες κατά τη φρικτή εισβολή στην Ουκρανία, μπορούμε να καταλήξουμε ότι σε μια εποχή κατακόρυφης πτώσης της εμπιστοσύνης στους Θεσμούς, η συλλογική δύναμη των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά για την ενίσχυση της Δημοκρατίας και του κοινωνικού/ανθρωπιστικού έργου, όπως φάνηκε από τις αμέτρητες συγκεντρώσεις χρημάτων, τροφίμων, αντικειμένων πρώτης ανάγκης, αλλά και από τη συγκέντρωση εθελοντών κλπ.
Έχει, λοιπόν, η συμμετοχή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης στην Επικοινωνία μεταμορφώσει τον Πόλεμο όπως τον ξέραμε ως τώρα;
Αναμφισβήτητα, ναι. Ως πληροφόρηση, ως «ακρόαση» της Κοινής Γνώμης, ως κινητοποίηση κινημάτων Αλληλεγγύης, αλλά και ως καλώς ή κακώς εννοούμενη προπαγάνδα, τα Social Media είναι μεταξύ των ηχηρών πρωταγωνιστών των πολέμων της τελευταίας δεκαετίας - και ιδιαίτερα αυτού του «αλλιώτικου» πολέμου της Ουκρανίας.
Ωστόσο, από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας έως σήμερα, ήταν φυσικό ένα σημαντικό μέρος της Κοινής Γνώμης να εκδηλώσει κριτική στάση και δυσπιστία απέναντι στα ΜΚΔ, πιστεύοντας ότι λειτουργούν «χειριστικά» και έχουν διαβρωτική επίδραση στο Κοινό:
Αλγόριθμοι που καταγράφουν, εντοπίζουν τον κατάλληλο Χρήστη και προωθούν στοχευμένα μηνύματα, τα οποία μπορεί να εξυπηρετούν διαφημιστικές σκοπιμότητες, ή «μεγάλα συμφέροντα»... Εύκολο να διαμορφώσει κάποιος αρνητική άποψη.
Εν ολίγοις, οι πολέμιοι κατηγορούν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, μεταξύ άλλων, και για τη διασπορά ψευδών ή κατευθυνόμενων Ειδήσεων (fake news).
Όμως, οι ψευδείς ειδήσεις από τους εμπλεκόμενους σε ένα πόλεμο υπήρχαν -και θα υπάρχουν πάντα- καθώς αποτελούν μέρος μιας πολεμικής στρατηγικής από αρχαιοτάτων χρόνων. Απλώς τώρα μεταδίδονται και ψηφιακά.
Στο σημείο αυτό, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Η εκάστοτε στοχοποίηση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης μπορεί να αποτελέσει ταυτόχρονα και μια πολύ ασφαλή δικαιολογία για υποκρισία και «στρουθοκαμηλισμό». Ας μην ξεχνάμε τη μάστιγα της μαζικής προπαγάνδας, του λαϊκισμού, του υφέρποντος φασισμού, ως εγγενών διακριτικών Πολιτικής Επικοινωνίας πολλών κρατικών συστημάτων, διαχρονικά από γενέσεως οργανωμένων Κοινωνιών.
Και, βέβαια, πολύ πριν την εμφάνιση των Social Media...
Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης κατηγορούνται, λοιπόν, για πολλά κοινωνικά και πολιτικά δεινά. Παρά το γεγονός ότι η Ψηφιακή Τεχνολογία και τα ΜΚΔ είναι απλώς ένα Μέσο, το οποίο δεν έχει προσωπείο καλού η κακού. Ωστόσο, η ηθική τους ταυτότητα παραμένει πάντα στη «διακριτική ευχέρεια» του εκάστοτε Χρήστη. Οι Χρήστες των ΜΚΔ, είτε μεταδίδουν την Πληροφορία, είτε τη λαμβάνουν, πρέπει να επιμορφωθούν για το πως θα ξεχωρίζουν την πραγματικότητα από το ψέμα, να διασταυρώνουν τα δεδομένα τους και να μην ενστερνίζονται «αμάσητα» ότι διαβάζουν.
Εν κατακλείδι:
Το σύνολο των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, των Πληροφοριών Ανοιχτού Κώδικα, της Τεχνητής Νοημοσύνης της επόμενης γενιάς θα μπορούσε, μέσα στα αμέσως επόμενα χρόνια, να αλλάξει ακόμη περισσότερο -ίσως και θεσμικά- τον τρόπο με τον οποίο εμείς, ως Χρήστες, συλλέγουμε και επιλέγουμε την Πληροφορία. Και βέβαια, εναπόκειται στον καθένα από εμάς, ξεχωριστά, να την επεξεργάζεται, να την αναλύει, να τη διυλίζει και να την αναμεταδίδει χωρίς να τραυματίζει το μεγάλο ζητούμενο:
Την Αλήθεια.
Σχόλια