Η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα έκανε βήματα προς... τα πίσω

Η Ελλάδα βρέθηκε στην 108η θέση της σχετικής κατάταξης, από την 70η στην οποία εντοπιζόταν έναν χρόνο πριν, με τους Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα να αναφέρουν πως «η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα υπέστη σοβαρές οπισθοδρομήσεις το 2021 και το 2022, με τους δημοσιογράφους να εμποδίζονται τακτικά να καλύψουν θέματα από τη μετανάστευση μέχρι τον Covid-19. Επιπλέον, η δολοφονία του βετεράνου ρεπόρτερ Γιώργου Καραϊβάζ τον Απρίλιο του 2021 παραμένει ανεξιχνίαστη, παρά την υπόσχεση της κυβέρνησης για μια γρήγορη διερεύνηση».

Όπως σημειώνει η μελέτη, «η εμπιστοσύνη των Ελλήνων στα μέσα ενημέρωσης ήταν σταθερά μία από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη», την ώρα που μεγάλοι ιδιωτικοί οργανισμοί συνυπάρχουν με εκατοντάδες διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης, «γεγονός που συμβάλλει στον μεγάλο κατακερματισμό του τοπίου των μέσων ενημέρωσης. Η συντριπτική πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης ανήκει σε λίγα άτομα που δραστηριοποιούνται επίσης σε άλλους, υψηλά ρυθμισμένους, επιχειρηματικούς τομείς. Επιπλέον, ορισμένοι από αυτούς έχουν στενούς δεσμούς με την πολιτική ελίτ. Ο Τύπος είναι πολιτικά πολωμένος».

Σύμφωνα με τη μελέτη, «οι πρόσφατες τροποποιήσεις στον ποινικό κώδικα επιτρέπουν έναν δυσανάλογο περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου για ασταθείς νομικούς λόγους. Το αδίκημα της διάδοσης ψευδών πληροφοριών τιμωρείται με πενταετή φυλάκιση και είναι ενάντια στις διεθνείς δεσμεύσεις της Ελλάδας και τα ευρωπαϊκά νομικά πρότυπα, αποτελώντας σοβαρή απειλή για το δικαίωμα των δημοσιογράφων να δημοσιεύουν πληροφορίες για το δημόσιο συμφέρον και αυξάνει τον κίνδυνο αυτολογοκρισίας».

«Η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας σε συνδυασμό με τα χαμηλά ποσοστά αναγνωσιμότητας και τους μειωμένους διαφημιστικούς προϋπολογισμούς έχουν θέσει υπό αμφισβήτηση τη μακροπρόθεσμη επιβίωση πολλών μέσων ενημέρωσης. Αυτό τα έκανε να εξαρτώνται περισσότερο από τη δημόσια χρηματοδότηση. Ωστόσο, η διαδικασία κατανομής για αυτά τα κονδύλια στερείται διαφάνειας και φαινομενικά ευνόησε φιλοκυβερνητικά μέσα. Κοινοβουλευτική εξεταστική επιτροπή διερεύνησε τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία δόθηκαν εκατομμύρια ευρώ σε μίντια για μια σειρά κρατικών διαφημιστικών εκστρατειών, συμπεριλαμβανομένης της κυβερνητικής εκστρατείας ευαισθητοποίησης για τον Covid».

Την ίδια στιγμή, «ακροαριστεροί και ακροδεξιοί ακτιβιστές επιτίθενται τακτικά στα μέσα ενημέρωσης που θεωρούν ιδεολογικούς εχθρούς. Επιπλέον, οι γυναίκες δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν συχνά σεξισμό στο χώρο εργασίας», ενώ «η αστυνομία καταφεύγει τακτικά σε βία και αυθαίρετες απαγορεύσεις για να εμποδίσει τη δημοσιογραφική κάλυψη των διαδηλώσεων και της προσφυγικής κρίσης στα νησιά». Επιπλέον, παρά τις δεσμεύσεις τους για ταχεία έρευνα, «οι αρχές έχουν αποτύχει μέχρι στιγμής να επιλύσουν τη δολοφονία του Καραϊβάζ, ο οποίος δολοφονήθηκε έξω από το σπίτι του στην Αθήνα, υπό φως της μέρας».

Γενικότερα, η μελέτη World Press Freedom Index για το 2022, που αξιολογεί την κατάσταση της δημοσιογραφίας σε 180 χώρες και εδάφη, υπογραμμίζει «τις καταστροφικές συνέπειες του χάους των ειδήσεων και των πληροφοριών – τις επιπτώσεις ενός παγκοσμιοποιημένου και ανεξέλεγκτου διαδικτυακού χώρου πληροφοριών, που ενθαρρύνει τις ψεύτικες ειδήσεις και την προπαγάνδα». «Μέσα σε δημοκρατικές κοινωνίες, οι διχασμοί αυξάνονται ως αποτέλεσμα της διάδοσης των μέσων ενημέρωσης που ακολουθούν το "μοντέλο του Fox News" και της διάδοσης κυκλωμάτων παραπληροφόρησης που ενισχύονται από τον τρόπο λειτουργίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης».

Η εισβολή στην Ουκρανία (106η στην κατάταξη) από τη Ρωσία (155η) αντανακλά αυτή τη διαδικασία, καθώς είχε προηγηθεί «ένας πόλεμος προπαγάνδας». Η Κίνα βρέθηκε στην 175η θέση, ενώ η αντιπαράθεση μεταξύ των «μπλοκ» αυξάνεται, όπως φαίνεται μεταξύ της Ινδίας (150η) και του Πακιστάν (157η). Η έλλειψη ελευθερίας του Τύπου στη Μέση Ανατολή συνεχίζει να επηρεάζει τη σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ (86η), της Παλαιστίνης (170η) και των αραβικών χωρών.

Η πόλωση των μέσων ενημέρωσης τροφοδοτεί και ενισχύει τις εσωτερικές κοινωνικές διαιρέσεις σε δημοκρατικές κοινωνίες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες (42η). Η αύξηση της κοινωνικής και πολιτικής έντασης τροφοδοτείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά στη Γαλλία (26η). «Η καταστολή των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης συμβάλλει σε μια απότομη πόλωση σε "ανελεύθερες δημοκρατίες" όπως στην Πολωνία (66η), όπου οι αρχές έχουν εδραιώσει τον έλεγχό τους στη δημόσια ραδιοτηλεόραση και τη στρατηγική τους για "επαναπόλωση" των ιδιωτικών μέσων ενημέρωσης.

Η τριάδα των σκανδιναβικών χωρών στην κορυφή του Δείκτη -Νορβηγία, Δανία και Σουηδία- συνεχίζει να λειτουργεί ως δημοκρατικό μοντέλο όπου η ελευθερία της έκφρασης ανθεί, ενώ η Μολδαβία (40η) και η Βουλγαρία (91η) ξεχωρίζουν φέτος χάρη σε μια κυβερνητική αλλαγή και την ελπίδα που έφερε για βελτίωση της κατάστασης για τους δημοσιογράφους, ακόμα κι αν οι ολιγάρχες εξακολουθούν να κατέχουν ή να ελέγχουν τα μέσα ενημέρωσης».

Η κατάσταση κατατάσσεται ως «πολύ κακή» σε έναν αριθμό ρεκόρ 28 χωρών, ενώ 12 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Λευκορωσίας (153η) και της Ρωσίας (155η), βρίσκονται στην κόκκινη λίστα του Δείκτη (που υποδηλώνει «πολύ κακή» ελευθερία τύπου). Οι 10 χειρότερες χώρες στον κόσμο για την ελευθερία του Τύπου περιλαμβάνουν τη Μιανμάρ (176η), καθώς και την Κίνα, το Τουρκμενιστάν (177η), το Ιράν (178η), την Ερυθραία (179η) και τη Βόρεια Κορέα (180η).

Αξίζει να σημειωθεί πως στην πρώτη πεντάδα εντοπίζονται η Νορβηγία, η Δανία, η Σουηδία, η Εσθονία και η Φιλανδία, ενώ η Κύπρος βρίσκεται στην 65η θέση. Πάνω από την Ελλάδα βρίσκονται το Μπουρούντι, η Ουκρανία, η Γκαμπόν, το Τσαντ και η Αλβανία, ενώ κάτω από την κατάταξη της χώρας μας βρίσκονται οι Ζάμπια, Βραζιλία, Μάλι, Ελ Σαλβαδόρ και Μαλαισία.