Από τον πηλό στις σύγχρονες, βιοκλιματικές πόλεις

Η συζήτηση για τα «πράσινα» κατασκευαστικά υλικά και τις «πράσινες» πόλεις εξελίσσεται παράλληλα με εκείνη για την κυκλική οικονομία και την προσαρμογή στην κλιματική κρίση, μας λέει η κα Μαργαρίτα Χόνδρου Καραβασίλη, Αρχιτέκτων dplg Χωροτάκτης Πολεοδόμος MSc, μέλος ΔΣ του ECOCITY. Νέοι, αυστηρότεροι στόχοι μείωσης των εκπομπών άνθρακα, πιεστικά χρονοδιαγράμματα και κανόνες βάζουν στο κάδρο και την ανάγκη απανθρακοποίησης του κατασκευαστικού κλάδου, σ’ ολόκληρο τον κύκλο ζωής (εξόρυξη, μεταφορά, μεταποίηση, κατασκευή, κατεδάφιση), με προτεραιότητα το τσιμέντο, από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα υλικά και από τα πιο ρυπογόνα, καθώς η ετήσια παραγωγή του προκαλεί εκπομπές 2,6 δισ. τόνων διοξειδίου του άνθρακα, ποσότητα που ισοδυναμεί με το 6% των παγκόσμιων εκπομπών.

H απαναθρακοποίηση του τσιμέντου

Η απανθρακοποίηση του τσιμέντου είναι απολύτως δυνατή με μεθόδους παραγωγής που αντιμετωπίζουν τις «εκπομπές διεργασιών», με χρήση αποδοτικότερων κλιβάνων, καθαρότερων πηγών ενέργειας για θέρμανση, κατασκευή τσιμέντου με λιγότερο clinker*, κ.λπ., και ήδη έχει βγει στην αγορά «πράσινο» τσιμέντο καλής ποιότητας, αναφέρει η κα Καραβασίλη.

Η κ. Μαργαρίτα Χόνδρου Καραβασίλη, Αρχιτέκτων dplg Χωροτάκτης Πολεοδόμος MSc, μέλος ΔΣ του ECOCITY

Τα υλικά κατασκευών

Τα βιομηχανικά υλικά που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή κτιρίων και υποδομών (σίδηρος, τσιμέντο, πλαστικό, αλουμίνιο) είναι υπεύθυνα για την έκλυση άνω του 20% των συνολικών ετήσιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην Ευρώπη. Οι εκπομπές αυτές μπορούν να μειωθούν έως και 60% μέχρι το 2040, προσεγγίζοντας μηδενικές τιμές έως το 2050 με κατάλληλα εργαλεία, καινοτόμες τεχνολογίες και νέα εναρμονισμένα πρότυπα, με βάση τις νέες συμφωνίες που έχουν ήδη επιτευχθεί σε επίπεδο ΕΕ, με βάση τον πρόσφατα αναθεωρημένο κανονισμό για τα δομικά προϊόντα, κατά τρόπο που ενισχύει την ενιαία αγορά και στηρίζει την πράσινη μετάβαση.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή και βιομηχανία κατασκευαστικών υλικών

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τον αναθεωρημένο κανονισμό δομικών υλικών δίνει τις κατάλληλες κατευθύνσεις και νέες αυστηρές προδιαγραφές που αλλάζουν ολόκληρη την παραγωγική διαδικασία, μειώνουν τις ανθρακούχες εκπομπές, ενσωματώνουν πτυχές ασφάλειας και κυκλικότητας και παρέχουν πρόσβαση σε αξιόπιστα και επικαιροποιημένα πρότυπα, ώστε αρχιτέκτονες, μηχανικοί και κατασκευαστικές εταιρείες να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις για τα έργα που υλοποιούν, αλλά και να υποστηρίζουν την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιδόσεων των κτιρίων, μας λέει η κα Καραβασίλη.

Σημαντικό βήμα προς την ψηφιοποίηση του κατασκευαστικού οικοσυστήματος γίνεται με τα «ψηφιακά διαβατήρια προϊόντος», που θα περιέχουν όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για τα δομικά προϊόντα. Η τσιμεντοβιομηχανία έχει αντιδράσει θετικά προλαβαίνοντας τις εξελίξεις, αναπτύσσοντας καθαρές τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών και μεθόδους παραγωγής που αντιμετωπίζουν τις λεγόμενες εκπομπές διεργασιών, αυτές που αναπτύσσονται κατά την παραγωγή τσιμέντου. Η ελληνική τσιμεντοβιομηχανία έχει το προβάδισμα με αξιοσημείωτες επιδόσεις.

Τι συμβαίνει με τα προ του ’80 κτίρια;

Στην Ελλάδα, το 80% των κτιρίων μας έχει κτιστεί προ του 1980, ημερομηνία εφαρμογής του «Κανονισμού Θερμομόνωσης», άρα είναι απολύτως απροστάτευτα θερμικά και χρήζουν σοβαρής ενεργειακής αναβάθμισης, μεγάλη υποστήριξη και σοβαρά οικονομικά και άλλα κίνητρα, στο πλαίσιο της δράσης της ΕΕ «κύμα ανακαινίσεων», για διπλασιασμό των ποσοστών ανακαίνισης έως το 2030, αναφέρει η κα Καραβασίλη. Ταυτόχρονα, υλοποιείται με ικανοποιητικούς ρυθμούς η παραγωγή «πράσινων» κτιρίων, καθώς από το 2028 θα πρέπει να έχουν μηδενικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, εξοπλισμό με τεχνολογίες συλλογής ηλιακής ενέργειας, ενώ όταν ένα κτίριο θα πωλείται ή θα υποβάλλεται σε σημαντική ανακαίνιση ή, εάν ενοικιάζεται, θα είναι υποχρεωτική η αναβάθμιση της ενεργειακής του απόδοσης πριν την όποια συμβολαιογραφική πράξη.

Παραδείγματα από το μεσαίωνα -κι όχι μόνο

Όπως αναφέρει η κα Καραβασίλη, υπάρχουν αξιοζήλευτα παραδείγματα παραδοσιακών κατασκευών και πόλεων με βάση τον βιοκλιματικό σχεδιασμό σε Ασία, Αφρική, Κεντρική Ευρώπη και Ρωσία, που κτίστηκαν με φυσικά υλικά (άχυρο, πηλό, ξύλο, πέτρα), όπως στο Ισλάμ (11ος μ.Χ. αιώνας), κάστρα και τεμένη χτισμένα από χώμα (π.χ. Djenné & Mopti στο Μαλί), στην Υεμένη, όπου το ιστορικό κέντρο της πόλης Shibam (16ος αιώνας) αποτελείται εξ’ ολοκλήρου από πλίνθινα κτίρια συνολικού ύψους 30 μέτρων, στον μεσαίωνα (13ος -17ος αι.), όπου το χώμα χρησιμοποιήθηκε στην Ευρώπη ως υλικό πλήρωσης σε κτίρια με ξύλινο σκελετό. Από τον 15ο μέχρι τον 19ο αιώνα, εξαπλώθηκε στη Γαλλία η τεχνική του πεπιεσμένου χώματος (terre pisé), η οποία αργότερα έφτασε και στη Γερμανία. Κοντά στη Lyon υπάρχουν χωμάτινα κτίρια, άνω των 300 ετών, που κατοικούνται ακόμη.

Αριστερά το ιστορικό κέντρο της πόλης Shibam, δεξιά το Μεγάλο Τζαμί του Djenné & Mopti στο Μαλί

Σύγχρονα παραδείγματα

Ανάλογα παραδείγματα έχουμε και στην εποχή μας, όμως ακόμη η χρήση «πράσινων» κατασκευαστικών υλικών είναι περιορισμένη, καθώς δεν κυκλοφορούν ευρέως στην αγορά μεμονωμένων κτιρίων, γειτονιών και πόλεων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το δίδυμο πολυκατοικιών στο Μιλάνο, (Bosco Verticale, αρχιτέκτονας Stefano Boeri) που φέρει στα μπαλκόνια συνολικά 800 δέντρα, το νέο τοπόσημο της Λευκωσίας «tower 25» του Jean Nouvel, που αποτελείται από μεγάλα ανοίγματα και πράσινο, όπου η νότια πλευρά καλύπτεται από φυλλοβόλα δέντρα που σκιάζουν το καλοκαίρι, ενώ το χειμώνα επιτρέπουν την είσοδο της ηλιακής ακτινοβολίας στους εσωτερικούς χώρους κ.ά.

Το Tower 25 (White Walls) είναι ουρανοξύστης στη Λευκωσία σχεδιασμένος απο τον διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Jean Nouvel

Τα βιοκλιματικά κτίρια του αύριο

Η κλιματική κρίση και οι αλλεπάλληλες νομοθετικές επιταγές σε σχέση με τις εκπομπές CO2 συμβάλλουν στην εμπέδωση της αναγκαιότητας κατασκευής «πράσινων», κλιματικά ουδέτερων κτιρίων, μας λέει η κα Καραβασίλη. Από την εποχή του «Ηλιακού Χωριού» του Αλ. Τομπάζη, υπάρχει μεγάλο ιστορικό βιώσιμων έργων και βιοκλιματικών κτιρίων. Σήμερα, οι εταιρείες επενδύσεων στρέφουν το ενδιαφέρον τους στις πράσινες επενδύσεις, όπως το Moxy Athens City, πρώτο πράσινο ξενοδοχείο, η αναδιαμόρφωση του κτιρίου που φιλοξενούσε την εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" σε υπερσύγχρονο, βιοκλιματικό κτίριο γραφείων, η ανακατασκευή του ακινήτου της Αθηναϊκής Χαρτοποιίας στον Ελαιώνα κ.λπ. Σειρά επενδυτικών σχεδίων με πράσινες πιστοποιήσεις βρίσκονται σε εξέλιξη, όπως η μετατροπή εμπορικού κέντρου Athens Heart σε κτίριο γραφείων, η κατασκευή συγκροτήματος "πράσινων" κτιρίων γραφείων στο ακίνητο της πρώην Kodak στο Μαρούσι, η ανάπτυξη εμπορικών πάρκων και ακινήτων logistics στην εμπορική ζώνη του ακινήτου του Ελληνικού, κ.ά.

* ενδιάμεσο προϊόν παραγωγής τσιμέντου.