Μπορεί η πόλη σου να γίνει κλιματικά ουδέτερη;

Ο στόχος του είναι ξεκάθαρος: να χρηματοδοτεί έργα έρευνας και καινοτομίας που θα συμβάλουν στην πράσινη μετάβαση και την κλιματική ουδετερότητα, στον ψηφιακό μετασχηματισμό, στη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής, στην ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας και βιομηχανίας, αλλά και στην αντιμετώπιση μεγάλων κοινωνικών προκλήσεων όπως οι πανδημίες, η ενεργειακή κρίση και η επισιτιστική ασφάλεια.

Στο πλαίσιο του Horizon Europe έχουν προκηρυχθεί για το 2025 αρκετές “αποστολές”, όπως λέγονται, της Ευρωπαϊκής Ένωσης (“EU Missions”). Μία από τις σημαντικότερες είναι η αποστολή για τις κλιματικά ουδέτερες και έξυπνες πόλεις (Mission on Climate - Neutral and Smart Cities), με στόχο 100 πόλεις να γίνουν κλιματικά ουδέτερες έως το 2030.

Οι πρώτες 92

Τον Μάιο του 2025, ανακοινώθηκαν οι πρώτες 92 πόλεις που έλαβαν το EU Mission Label στο πλαίσιο της αποστολής για Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυπνες Πόλεις. Οι πόλεις αυτές έχουν δεσμευτεί να επιτύχουν κλιματική ουδετερότητα έως το 2030 και ξεχώρισαν για τα φιλόδοξα σχέδιά τους και την ενεργό συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας.

Ανάμεσα στις 92 πόλεις βρίσκονται και η Αθήνα με τη Θεσσαλονίκη. Η επιλογή τους δεν βασίστηκε σε μια τωρινή αξιολόγηση της καθημερινότητας, αλλοίμονο, αλλά στη δέσμευση και στην πολιτική βούληση των δήμων τους. Για να συμπεριληφθούν, έπρεπε να υποβάλουν το λεγόμενο Climate City Contract, ένα σχέδιο που περιλαμβάνει δεσμεύσεις για την ενέργεια, τις μεταφορές, τα κτίρια και την πρόσβαση σε διαθέσιμους πόρους.

Με διαβατήριο το EU Mission Label

Για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η συμμετοχή μεγάλων πόλεων, με πολλά προβλήματα στο σήμερα, είναι μία πρόκληση και ένα κάλεσμα, ώστε οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν, αν τελικώς βρουν λύσεις, να αποτελέσουν παραδείγματα για άλλες μητροπόλεις της Ευρώπης. Ουσιαστικά το EU Mission Label αποτελεί ένα μελλοντικό διαβατήριο: δίνει πρόσβαση σε πόρους και λέει ουσιαστικά «αποδείξε τώρα στην πράξη» ότι μπορεί η πόλη σου να γίνει «ουδέτερη».

Ουδέτερη πόλη

Πόσο εφικτή είναι η κλιματική ουδετερότητα για μεγάλες πόλεις όπως η Αθήνα; Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Τι σημαίνει «κλιματικά ουδέτερη πόλη»; Σημαίνει ότι μειώνει σχεδόν στο μηδέν τις εκπομπές CO₂ από κτίρια, μεταφορές/μετακινήσεις, ενέργεια, βιομηχανία, αντισταθμίζει τις υπόλοιπες εκπομπές με πράσινες υποδομές, όπως πάρκα, άλση, πράσινες στέγες, αναπλάσεις, υιοθετεί βιώσιμη κινητικότητα, ενεργειακά αποδοτικά κτίρια και έξυπνα δίκτυα (smart grids), πράγματα δηλαδή στα οποία τόσο η Αθήνα όσο και η Θεσσαλονίκη πρέπει να διανύσουν πολύ δρόμο για να επιδείξουν κάποιο ικανοποιητικό αποτέλεσμα.

Προκλήσεις

Το κυκλοφοριακό, με την πολύ υψηλή χρήση αυτοκινήτων, οι ελάχιστοι ποδηλατόδρομοι, οι υποστελεχωμένες δημόσιες συγκοινωνίες, οι πυκνοκατοικημένες περιοχές, τα παλαιά, χωρίς ενεργειακή αναβάθμιση κτίρια, που οδηγούν σε υψηλή κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση/ψύξη και οι εξαιρετικά περιορισμένοι πράσινοι χώροι είναι μερικές από τις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας μας.

Η Αθήνα έχει την τεχνολογική δυνατότητα αλλά όχι την τρέχουσα υποδομή ή συμπεριφορά για να πετύχει πλήρη κλιματική ουδετερότητα μέχρι 2030. Το πιο πιθανό είναι να αυξήσει την ηλεκτροκίνηση στα ΙΧ και να ενισχύσει την ενεργειακή αναβάθμιση κάποιων κτιρίων.

Τι συμβαίνει στο εξωτερικό;

Η Κοπεγχάγη και η Στοκχόλμη είναι για παράδειγμα μεγάλες πόλεις που έχουν λάβει το «EU Mission Label» για κλιματική ουδετερότητα μέχρι 2030–2035, και μάλλον τελικώς θα τα καταφέρουν, συγκριτικά με τις πόλεις της χώρας μας. Τί διαφορετικό έχουν κάνει όμως; Έχουν προηγμένες υποδομές, ποδηλατοδρόμους, αποτελεσματικά και λειτουργικά Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και πολιτική βούληση.

Η ψηφιακή αδελφή της Γης

Τί θα συνέβαινε όμως αν «παντρεύονταν» προγράμματα της ευρωπαϊκής μας οικογένειας προς αρωγή των πόλεων που ναι μεν έχουν επιδείξει ενδιαφέρον, αλλά αδυνατούν στην πράξη να υλοποιήσουν όσα θα ήθελαν, παρότι υπάρχουν τα χρηματοδοτικά εργαλεία; Ο λόγος για το «Destination Earth», γνωστό και ως «DestinE» που στοχεύει στη δημιουργία υψηλής ακρίβειας ψηφιακών προσομοιώσεων (digital twins) του πλανήτη. Μπορεί να προσομοιώνει κλιματικά φαινόμενα, ατμοσφαιρική ρύπανση, πλημμύρες, θερμικά νησιά κ.ά. Χρησιμοποιεί δορυφορικά δεδομένα, μετρήσεις από επίγειους σταθμούς και μοντέλα προσομοίωσης για να δημιουργήσει μια “ψηφιακή αδελφή” της Γης. Πώς θα μπορούσε να βοηθήσει το «DestinE» πόλεις όπως η Αθήνα;

Σενάρια επιστημονικής φαντασίας ή μήπως όχι;

Η πορεία της Αθήνας προς την κλιματική ουδετερότητα θα μπορούσε να ενισχυθεί σημαντικά μέσα από την αξιοποίηση του «DestinE», το οποίο προσφέρει προηγμένες ψηφιακές προσομοιώσεις και δορυφορικά δεδομένα. Το πρώτο βήμα είναι η δημιουργία ενός ψηφιακού διδύμου της πόλης, το οποίο θα συνδυάζει δορυφορικές εικόνες, ατμοσφαιρικά μοντέλα, θερμοκρασίες και στοιχεία ποιότητας αέρα με τοπικά δεδομένα, όπως το δίκτυο οδών και την κυκλοφορία σε πραγματικό χρόνο, τα ενεργειακά χαρακτηριστικά των κτιρίων, την κατανομή του πρασίνου ανά γειτονιά και τις περιοχές υψηλού κινδύνου για πλημμύρες και καύσωνες. Ο συνδυασμός αυτών των πληροφοριών θα μπορούσε να δώσει ένα λεπτομερές μοντέλο της Αθήνας, το οποίο θα αποτυπώνει θερμικά νησιά, ρύπανση, κυκλοφοριακή συμφόρηση και εκπομπές CO₂ σε επίπεδο δρόμου και γειτονιάς.

Με βάση αυτό το μοντέλο, θα μπορούσε να γίνει προτεραιοποίηση των περιοχών δράσης με ένα «χάρτη προτεραιοτήτων» για άμεσες και επόμενες παρεμβάσεις.

Στις μετακινήσεις, με βάση το ψηφιακό δίδυμο της Αθήνας, θα μπορούσε να προταθεί η ανάπτυξη δικτύου ποδηλατοδρόμων στις πιο επιβαρυμένες περιοχές, η ηλεκτροκίνηση των ταξί, καθώς και νέες πεζοδρομήσεις στο κέντρο. Στον τομέα των κτιρίων, απαιτείται ενεργειακή αναβάθμιση των παλαιότερων κατασκευών, ενώ για το αστικό περιβάλλον, κρίσιμη είναι η δημιουργία νέων χώρων πρασίνου, πράσινων δωμάτων και δενδροστοιχιών, καθώς και η χρήση ανακλαστικών υλικών σε δρόμους και πλατείες για μείωση των θερμικών νησίδων. Τέλος, στον τομέα της ενέργειας και των απορριμμάτων, θα μπορούσαν να αναπτυχθούν τοπικά δίκτυα ανανεώσιμων πηγών και έξυπνα συστήματα ανακύκλωσης με αισθητήρες Internet of Things (IoT).

Η πλήρης κλιματική ουδετερότητα της Αθήνας μέχρι το 2030 είναι πράγματι μια πρόκληση. Ωστόσο, η χρήση εργαλείων υποστήριξης αποφάσεων μπορούν να συμβάλουν στη στοχευμένη μείωση εκπομπών και στην ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Το «DestinE» από μόνο του, για παράδειγμα, δεν θα μπορούσε να δώσει τη λύση· θα μπορούσε να προσφέρει όμως την επιστημονική βάση και τα δεδομένα πάνω στα οποία μπορούν να χτιστούν αποτελεσματικές πολιτικές.