«Europe’s Environment 2025»: Η μεγάλη περιβαλλοντική ακτινογραφία της Ευρώπης

Πρόκειται για την κορυφαία αναφορά που δημοσιεύεται κάθε πέντε χρόνια και αποτυπώνει, με στοιχεία από 38 χώρες και τη συμβολή περισσότερων από 600 εθνικών φορέων, την πορεία της Ευρώπης προς τη βιωσιμότητα.

Η φετινή έκδοση έρχεται σε μια εξαιρετικά κρίσιμη συγκυρία: η ήπειρος καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στην κλιματική κρίση, την ενεργειακή ασφάλεια, τις γεωπολιτικές εντάσεις και την ανάγκη για οικονομική ανταγωνιστικότητα.

Δεδομένα με ζωτική σημασία

Τα δεδομένα που παρουσιάζει η έκθεση είναι ζωτικής σημασίας για πολλούς λόγους. Πρώτον, προσφέρουν μια αξιόπιστη βάση για τη χάραξη πολιτικών: από τον καθορισμό στόχων για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως τον σχεδιασμό βιώσιμων μεταφορών. Δεύτερον, λειτουργούν ως σημείο αναφοράς για τους ερευνητές, τα πανεπιστήμια και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις που χρειάζονται τεκμηριωμένη γνώση. Τρίτον, δίνουν στους πολίτες τη δυνατότητα να ενημερωθούν για την πραγματική κατάσταση του περιβάλλοντος στη χώρα τους και στην Ευρώπη συνολικά.

Θα μπορούσαμε και καλύτερα;

Τι λέει η έκθεση; Ότι η συνολική εικόνα του περιβάλλοντος στην Ευρώπη δεν είναι καλή. Η φύση συνεχίζει να υποβαθμίζεται και να εκτίθεται σε υπερεκμετάλλευση για τις καταναλωτικές ανάγκες του ανθρώπινου είδους. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, που επιταχύνεται, αποτελούν επίσης επείγουσα πρόκληση. Η προοπτική για τις περισσότερες περιβαλλοντικές τάσεις είναι ανησυχητική και εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την οικονομική ευημερία, την ασφάλεια και την ποιότητα ζωής στην Ευρώπη.

Η επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 προϋποθέτει υπεύθυνη διαχείριση της γης, των υδάτων και των άλλων πόρων. Η προστασία της φύσης, η μείωση της ρύπανσης και η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ενισχύουν κρίσιμες λειτουργίες όπως η ασφάλεια τροφίμων, το πόσιμο νερό και η προστασία από πλημμύρες.

Η έκθεση καλεί σε εντατικοποίηση της εφαρμογής των πολιτικών που έχουν ήδη συμφωνηθεί μέσω της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, καθώς και σε μακροπρόθεσμες δράσεις που επιτρέπουν τη βιωσιμότητα.

Ανάγκη για δράση

Σύμφωνα με την έκθεση, οι οικονομικές ζημιές από ακραία κλιματικά και καιρικά φαινόμενα στην Ευρώπη ξεπέρασαν τα € 790 δισ. από το 1980 έως το 2023.

Μόνο την τριετία 2021–2023, οι απώλειες στην ΕΕ άγγιξαν τα € 162 δις.

Οι πλημμύρες και οι καταιγίδες ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος των ζημιών, ενώ τα κύματα καύσωνα συνδέονται και με σοβαρή θνησιμότητα.

Θετικά στοιχεία

Η ΕΕ είναι παγκόσμιος ηγέτης στις κλιματικές προσπάθειες: μείωσε τις εκπομπές και τη χρήση ορυκτών καυσίμων, ενώ διπλασίασε το μερίδιο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας από το 2005 έως σήμερα.

Υπάρχει πρόοδος σε «παράγοντες-κλειδιά» της μετάβασης όπως η πράσινη καινοτομία, η πράσινη απασχόληση και η βιώσιμη χρηματοδότηση.

Τι λέει επ’ αυτού η κα Leena Ylä-Mononen, εκτελεστική διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος; «Η έκθεση αποτυπώνει με επιστημονική τεκμηρίωση γιατί όσα πρέπει να κάνουμε. Δεν μπορούμε όμως να μειώσουμε τις φιλοδοξίες μας. Στην ΕΕ έχουμε πολιτικές, εργαλεία και εμπειρία – αυτό που κάνουμε σήμερα θα καθορίσει το μέλλον μας».

Η κα Leena Ylä-Mononen, εκτελεστική διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος

Η κα Teresa Ribera, Αντιπρόεδρος της Επιτροπής για την Καθαρή, Δίκαιη και Ανταγωνιστική Μετάβαση, ανέφερε: «Η προστασία της φύσης δεν είναι κόστος αλλά επένδυση στην ανταγωνιστικότητα και στην ευημερία των πολιτών».

Η κα Teresa Ribera, Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Καθαρή, Δίκαιη και Ανταγωνιστική Μετάβαση

Οι προκλήσεις

Να ποιες είναι οι προκλήσεις του αύριο, σύμφωνα με την έκθεση Europe’s Environment 2025:

• Βιοποικιλότητα: Η Ευρώπη συνεχίζει να φθίνει σε χερσαία, υδάτινα και θαλάσσια οικοσυστήματα, κυρίως λόγω μη βιώσιμων προτύπων παραγωγής/κατανάλωσης (ιδιαίτερα στο διατροφικό σύστημα).
• Ύδατα: Το 1/3 του πληθυσμού και της επικράτειας της Ευρώπης βιώνει υδατικό στρες. Η προστασία των οικοσυστημάτων γλυκού νερού και η αναπλήρωση των υπόγειων υδάτων είναι κρίσιμη.
• Κλίμα: Η Ευρώπη είναι η ταχύτερα θερμαινόμενη ήπειρος, με αυξανόμενες φυσικές καταστροφές. Ακόμα και με ισχυρή μείωση εκπομπών, η προσαρμογή είναι απολύτως αναγκαία για να μην μείνει κανείς πίσω.

Η συμβολή της Ελλάδας στους δείκτες της «Europe’s Environment 2025»

Η Ελλάδα, μέσω του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και του δικτύου Eionet, τροφοδοτεί τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος με στοιχεία που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα περιβαλλοντικών θεμάτων. Οι δείκτες αυτοί αποτελούν μέρος του «παζλ» που συγκροτεί την έκθεση Europe’s Environment 2025.

Κύριοι τομείς και δείκτες που παρέχει η Ελλάδα:

• Απόβλητα και ανακύκλωση: ποσοστά ανακύκλωσης αστικών αποβλήτων (περίπου 21–23% τα τελευταία χρόνια, κάτω από τον μέσο όρο ΕΕ), ποσοστά υγειονομικής ταφής (ακόμα υψηλά, πάνω από 70%).
• Ενέργεια και εκπομπές CO₂: μερίδιο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα (φτάνει περίπου το 44% στην ηλεκτροπαραγωγή το 2023), συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και μείωση σε σχέση με το 1990.
• Ατμοσφαιρική ρύπανση: συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων (PM10, PM2.5) και οξειδίων του αζώτου, με δεδομένα που συλλέγονται από σταθμούς σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις.
• Ύδατα: ποιότητα θαλάσσιων και εσωτερικών υδάτων, μετρήσεις για τα υπόγεια ύδατα και τις ακτές κολύμβησης (η Ελλάδα συνήθως εμφανίζει υψηλά ποσοστά «εξαιρετικής ποιότητας»).
• Βιοποικιλότητα: προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, καταγραφή ειδών και οικοτόπων, στοιχεία για την κατάσταση διατήρησης.
• Κλιματικές επιπτώσεις: δεδομένα για καύσωνες, ξηρασίες και δασικές πυρκαγιές, που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή στη Μεσόγειο.

Η σημασία αυτών των δεδομένων είναι διπλή. Από τη μία πλευρά, δείχνουν με ακρίβεια πού η Ελλάδα υστερεί — όπως στη διαχείριση αποβλήτων και στη ρύπανση του αέρα σε μεγάλες πόλεις. Από την άλλη, αναδεικνύουν τομείς προόδου, όπως η αυξανόμενη συμμετοχή των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα και η πολύ καλή ποιότητα θαλάσσιων υδάτων.

Η «Europe’s Environment 2025» δεν είναι μια έκθεση που προορίζεται να μείνει στα ράφια. Είναι μια καμπάνα προειδοποίησης αλλά και ένα εργαλείο δράσης, που έρχεται να υπενθυμίσει ότι η πράσινη μετάβαση δεν είναι θεωρία, αλλά αναγκαιότητα που απαιτεί γνώση, αποφασιστικότητα και συνεργασία.