"ΑΜΑΖΟΝΙΑ" COP 30: Μία κρίσιμη συνάντηση ή ένα “πανηγύρι”;

Εκεί θα πραγματοποιηθεί η COP30, η 30ή «Διάσκεψη των Μερών της Σύμβασης-Πλαισίου του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή», ένα γεγονός που αναμένεται να καθορίσει την επόμενη φάση της παγκόσμιας δράσης για το κλίμα.

Τότε Vs τώρα

Η Βραζιλία είχε ξαναφιλοξενήσει μια αντίστοιχη σύνοδο: την COP2 το 1996, στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Ωστόσο, η επιστροφή της COP στο βραζιλιάνικο έδαφος, σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά, έχει ιδιαίτερο συμβολισμό. Σηματοδοτεί την αναγνώριση του ρόλου της χώρας ως κομβικού παράγοντα στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής, λόγω της αδιαμφισβήτητης σημασίας του Αμαζονίου στην απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα και στη ρύθμιση του παγκόσμιου κλίματος. Ας μην ξεχνάμε ότι η διαρκής αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου θέτει σε κίνδυνο όχι μόνο τη βιοποικιλότητα, αλλά και την ικανότητα του ίδιου του πλανήτη «να αναπνεύσει».

Οι μεγάλες θεματικές της COP30

Στόχος της Βραζιλίας για την COP30 είναι να αποτελέσει τη “διάσκεψη της εφαρμογής”. Μετά από χρόνια δεσμεύσεων και στόχων, η διεθνής κοινότητα καλείται πλέον να δείξει χειροπιαστά αποτελέσματα. Το «Global Stocktake», δηλαδή η συνολική αξιολόγηση της προόδου των κρατών βάσει της «Συμφωνίας του Παρισιού», θα είναι στο επίκεντρο. Οι χώρες θα πρέπει να αποδείξουν εάν και κατά πόσο οι πολιτικές τους ευθυγραμμίζονται με τον στόχο συγκράτησης της ανόδου της θερμοκρασίας στον +1,5°C, ο οποίος ούτως ή άλλως, δεν έχει επιτευχθεί.

Εξίσου σημαντικό είναι το ζήτημα της κλιματικής χρηματοδότησης. Οι αναπτυσσόμενες χώρες ζητούν περισσότερους πόρους για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και να επενδύσουν σε καθαρές τεχνολογίες.

Δυσκολίες

Η διοργάνωση στο Belém συνοδεύεται από δυσκολίες. Οι περιορισμένες υποδομές φιλοξενίας και το αυξημένο κόστος καταλυμάτων έχουν ήδη προκαλέσει ανησυχία, καθώς ενδέχεται να αποκλείσουν φωνές από τις φτωχότερες χώρες και από την κοινωνία των πολιτών. Ο ΟΗΕ ανακοίνωσε πρόσφατα μέτρα στήριξης για να διευκολύνει τη συμμετοχή εκπροσώπων από αναπτυσσόμενα κράτη. Παράλληλα, περιβαλλοντικές οργανώσεις προειδοποιούν ότι η κατασκευή νέων υποδομών δεν πρέπει να οδηγήσει σε νέες πιέσεις στο ευαίσθητο οικοσύστημα της περιοχής.

Τι γίνεται με τους στόχους των COP του παρελθόντος;

Ο στόχος των $300 δισ. ως ετήσια χρηματοδότηση προς τις αναπτυσσόμενες χώρες που συμφωνήθηκε πέρσι στο Μπακού, στην COP 29, αλλά ακόμα δεν έχει ξεκινήσει η απόδοση χρημάτων προς τα πιο ευάλωτα κράτη. Να σημειωθεί ότι ο στόχος αυτός είναι μελλοντικός και θα πρέπει να υλοποιηθεί ως το 2035.

Παράλληλα, στο πεδίο της διαφάνειας, αν και έχει σημειωθεί πρόοδος, δεν έχει επιτευχθεί ακόμη πλήρης και ομοιόμορφη παρακολούθηση: οι αναφορές που υποβάλλουν τα κράτη διαφέρουν σε ποιότητα και λεπτομέρεια.

Όταν μιλάμε για “αναφορές” στο πλαίσιο των COP, εννοούμε τις επίσημες εκθέσεις που κάθε κράτος-μέλος της «Σύμβασης-Πλαισίου του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή» οφείλει να καταθέτει. Μέσα από αυτές παρουσιάζονται οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, τα μέτρα που λαμβάνονται για τη μείωσή τους, η πρόοδος ως προς την εφαρμογή των εθνικών δεσμεύσεων (γνωστών ως NDCs), καθώς και η χρηματοδότηση που έχει διατεθεί ή ληφθεί για δράσεις σχετικές με την κλιματική αλλαγή.

Οι βασικές κατηγορίες τέτοιων αναφορών είναι οι Εθνικές Εκθέσεις (National Communications – NCs), οι οποίες περιγράφουν τις πολιτικές και τα μέτρα που υλοποιούνται σε εθνικό επίπεδο, οι Διετείς Εκθέσεις Διαφάνειας(Biennial Transparency Reports – BTRs), που παρέχουν ανά δύο χρόνια πιο λεπτομερή στοιχεία για τις εκπομπές και την πρόοδο και οι Εθνικές Εκθέσεις Απογραφής (National Inventory Reports – NIRs), οι οποίες είναι πιο τεχνικές και περιλαμβάνουν αναλυτικά δεδομένα ανά τομέα, όπως ενέργεια, γεωργία και διαχείριση αποβλήτων.

Η Ελλάδα, ως μέλος της UNFCCC και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καταθέτει τακτικά εθνικές εκθέσεις, διετείς εκθέσεις διαφάνειας και ετήσιες απογραφές εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, είτε αυτόνομα είτε στο πλαίσιο των συλλογικών αναφορών της ΕΕ.

Ποια είναι η μεγαλύτερη επιτυχία των μέχρι σήμερα COP;

Η μεγαλύτερη επιτυχία του κύκλου των COP είναι η Συμφωνία του Παρισιού (COP21, 2015). Για πρώτη φορά σχεδόν όλες οι χώρες του πλανήτη δεσμεύτηκαν νομικά να υποβάλλουν εθνικά σχέδια μείωσης εκπομπών (NDCs). Αυτό θεωρείται ιστορικό ορόσημο γιατί έσπασε το “δίπολο” ανεπτυγμένων/αναπτυσσόμενων χωρών και έφερε σχεδόν καθολική συμμετοχή.

Μια επίσης σημαντική επιτυχία ήταν το Πρωτόκολλο του Κιότο (1997, COP3). Ήταν η πρώτη διεθνής συμφωνία με δεσμευτικούς στόχους μείωσης εκπομπών για ανεπτυγμένες χώρες. Σε αυτή την COP τέθηκαν τα θεμέλια για αγορές άνθρακα και τους μηχανισμούς συνεργασίας.

Άλλο σημαντικό αποτέλεσμα των COP του παρελθόντος ήταν η χρηματοδότηση και οι μηχανισμοί στήριξης, μέσω των οποίων δημιουργήθηκαν θεσμοί όπως το Green Climate Fund (GCF) που να βοηθούν τις αναπτυσσόμενες χώρες. Δεν έχουν τηρηθεί πάντα στο ακέραιο οι χρηματικοί στόχοι, αλλά χωρίς τις COP δεν θα υπήρχε ούτε αυτή η βάση.

Τι δεν έχουν πετύχει οι COP;

Παρά τις δεσμεύσεις, οι παγκόσμιες εκπομπές συνεχίζουν να αυξάνονται. Ο πλανήτης βαδίζει σήμερα προς 2,5–2,9°C υπερθέρμανση ως το 2100, αν μείνουμε στις σημερινές πολιτικές. Άρα ο στόχος του 1,5°C δεν φαίνεται εφικτός.

Ένα άλλο θέμα είναι η τεράστια απόσταση ανάμεσα στις αποφάσεις και στην εφαρμογή τους. Για παράδειγμα, οι μηχανισμοί του Πρωτοκόλλου του Κιότο χρειάστηκαν σχεδόν 10 χρόνια να λειτουργήσουν. Το ίδιο τώρα με το «Άρθρο 6» (από τη Συμφωνία του Παρισιού), για τις αγορές άνθρακα, που άργησε δραματικά να μπει σε εφαρμογή. Επίσης, ο στόχος των 100 δισ. $ ετησίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες (που τέθηκε το 2009 στην Κοπεγχάγη) δεν επιτεύχθηκε ποτέ πλήρως. Αυτό έχει υπονομεύσει την εμπιστοσύνη μεταξύ Βορρά και Νότου, και δημιουργεί αμφιβολίες για την τελική απόδοση των 300 δις. της COP 29.

Επικοινωνιακό “πανηγύρι”

Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές οι COP φαίνονται σαν “φεστιβάλ” διεθνών συναντήσεων, όπου το επικοινωνιακό υπερτερεί του πρακτικού. Όμως, αν δούμε μακροπρόθεσμα, οι COP ήταν αυτές που γέννησαν το Κιότο, το Παρίσι, τους μηχανισμούς χρηματοδότησης, την παγκόσμια διαφάνεια. Χωρίς αυτές, δεν θα υπήρχε καν κοινή γλώσσα ή πλαίσιο συνεργασίας. Το πρόβλημα είναι ότι η κλιματική κρίση προχωρά πολύ πιο γρήγορα από την πολιτική και διπλωματική ταχύτητα. Άρα, οι COP έχουν φέρει πρόοδο, αλλά όχι στον βαθμό και τον ρυθμό που χρειάζεται.

Η αργή υλοποίηση και οι ανεκπλήρωτοι στόχοι τροφοδοτούν την εντύπωση ότι οι COP “γίνονται για να γίνονται”. Το αν θα μείνουν στην ιστορία ως ουσιαστικό εργαλείο ή ως χαμένες ευκαιρίες, θα κριθεί στα επόμενα χρόνια — ξεκινώντας από την COP30 στον Αμαζόνιο.