Η αέναη κίνηση του Σύμπαντος και το εύθραυστο «σπίτι» μας

Μέσα σε αυτήν την αέναη κοσμική ροή, η Γη μας μοιάζει με μια μικρή, ζωντανή κουκκίδα που αγωνίζεται να διατηρήσει την ισορροπία της. Όμως οι μεταβολές του κλίματος, οι μαγνητικές καταιγίδες και η ίδια η ανθρώπινη δραστηριότητα υπενθυμίζουν πόσο στενά συνδεδεμένοι είμαστε με τα φυσικά φαινόμενα που εκτυλίσσονται πολύ πέρα από την ατμόσφαιρά μας. Ένα τέτοιο φαινόμενο, ο κομήτης Lemmon, αλλά και η μυστηριώδης μετατόπιση του Βόρειου Μαγνητικού Πόλου προς τη Σιβηρία, μάς καλούν να ξανασκεφτούμε τη θέση μας μέσα σε ένα σύμπαν που δεν σταματά ποτέ να μετασχηματίζεται.

Ένας κομήτης στον ουρανό μας

Ο κομήτης Lemmon ανακαλύφθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2025 και έχει περιοδικότητα 1.350 έτη, μας λέει η Δρ. Φιόρη – Αναστασία Μεταλληνού, Αστροφυσικός – Επικοινωνία της Επιστήμης, Εθνική Συντονίστρια Δράσεων Ενημέρωσης (IAU), Κέντρο Επισκεπτών Θησείου, Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. «Στις 8 Νοεμβρίου 2025 θα περάσει από το περιήλιο, την πλησιέστερη απόσταση από τον Ήλιο μας. Στην κοντινότερη απόσταση από τη Γη μας βρέθηκε στις 21 Οκτώβρη 2025. Αυτήν την περίοδο αστροφωτογράφοι τον φωτογραφίζουν στο νυχτερινό ουρανό και όμορφες λήψεις έχουμε λάβει και από την χώρα μας. Για να φανεί με γυμνό μάτι απαιτούνται συνθήκες σκοτεινού ουρανού, μακριά από τα φώτα των πόλεων, όπου δεν υπάρχει φωτορρύπανση και φυσικά όταν οι ατμοσφαιρικές συνθήκες το επιτρέπουν (π.χ. όχι συννεφιά, υγρασία). Εύκολα παρατηρείται με κιάλια και μικρά τηλεσκόπια, αρκεί να κοιτάξουμε κοντά στον Αρκτούρο, το λαμπερότερο αστέρι στον αστερισμό του Βοώτη, κοντά  στη Μεγάλη Άρκτο».

Τι είναι οι κομήτες; 

Οι κομήτες είναι εντυπωσιακά ουράνια σώματα τα οποία περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο μας και καθώς τον πλησιάζουν αυξάνει η λαμπρότητά τους και δημιουργείται μια ουρά από υλικό το οποίο σκορπίζεται κατά την κίνησή τους, μας λέει η Δρ. Μεταλληνού. «Ενθουσιαζόμαστε όταν τους παρατηρούμε, καθώς δεν έχουμε την ευκαιρία να τους βλέπουμε κάθε νύχτα στον ουρανό. Τους παρατηρούμε όταν πλησιάζουν τον Ήλιο, επομένως βρίσκονται και πλησιέστερα στη Γη. Κάποιοι κομήτες έχουν παρατηρηθεί πολλές φορές στο παρελθόν, άλλους τους ανακαλύπτουμε και τους παρατηρούμε για πρώτη φορά. Αυτούς που έχουν μεγάλη περίοδο περιφοράς γύρω από τον Ήλιο, μπορεί να είμαστε τυχεροί και να τους δούμε μια φορά στη ζωή μας, κάποιους με πολύ μεγάλη περιοδικότητα μπορεί να μην τους δούμε ποτέ. Αν είναι αρκετά λαμπεροί μπορούμε και τους παρατηρούμε με γυμνό μάτι».

Όπως μας λέει η Δρ. Μεταλληνού, οι αστρονομικές κλίμακες χρόνου είναι τόσο μεγαλύτερες από τις ανθρώπινες, που πραγματικά αντιλαμβανόμαστε την μικρότητα μας όταν έχουμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε εντυπωσιακά αστρονομικά φαινόμενα, όπως είναι η διέλευση κομητών. Πόσοι άνθρωποι για παράδειγμα είχαν την τύχη να παρατηρήσουν δια γυμνού οφθαλμού εντυπωσιακούς κομήτες, ή ακόμα σπανιότερα, εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων;

Γιατί μετατοπίζεται ο Βόρειος Μαγνητικός Πόλος προς τη Σιβηρία;

«Ο πλανήτης μας είναι ένα ουράνιο σώμα που διαθέτει μαγνητικό πεδίο, το οποίο προσεγγίζει την διπολική μορφή, δηλαδή τη μορφή που έχει ένας δίπολο – ένας μαγνήτης», λέει η Δρ. Μεταλληνού. Ο χώρος στον οποίο εκτείνεται το μαγνητικό πεδίο της Γης ονομάζεται μαγνητόσφαιρα και θωρακίζει τη Γη μας, προστατεύοντας τη ζωή πάνω σε αυτήν, η οποία θα βρισκόταν σε απειλή υπό την συνεχή ροή φορτισμένων σωματιδίων και ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που καταφθάνουν στον πλανήτη μας.

«Ο Ήλιος, ο κοντινότερος αστέρας στη Γη μας διαθέτει επίσης μαγνητικό πεδίο, πολύ πιο περίπλοκο από το γήινο.  Ηλεκτρόνια, πρωτόνια και άλλα φορτισμένα σωματίδια ξεκινούν καθημερινά από τον ήλιο, φτάνοντας στη γήινη τροχιά και τις τροχιές των υπολοίπων πλανητών. Πρόκειται για τον ηλιακό άνεμο. Ουσιαστικά συντελείται σύζευξη μεταξύ Ηλίου και Γης, με το μαγνητικό πεδίο της Γης συχνά να διαταράσσεται, με τις μαγνητικές καταιγίδες να αποτελούν έναν από τους πλέον βασικούς μηχανισμούς διαταραχής».

Στη διάρκεια των περισσότερων μαγνητικών καταιγίδων παρατηρούμε το εντυπωσιακό φαινόμενο του σέλαος, τονίζει η Δρ. Μεταλληνού. Η ανάπτυξη των μαγνητικών καταιγίδων επιδρά επίσης σε πλήθος ανθρώπινων δραστηριοτήτων τόσο στο κοντινό διάστημα, όσο και στην επιφάνεια της Γης. Δυσλειτουργίες δορυφόρων, διακοπές σε τηλεπικοινωνίες,   δυσλειτουργίες σε δίκτυα ηλεκτροδότησης και διάβρωση πυλώνων υψηλής τάσης, αποτελούν κάποια από τα προβλήματα που προκαλούνται στην διάρκεια των μαγνητικών (ή ηλιακών) καταιγίδων.

«Ένα φαινόμενο που σχετίζεται άμεσα με τις σχέσεις Ηλίου – Γης , αποτελεί η γεωμαγνητική αντιστροφή. Πρόκειται για μια αλλαγή στο διπολικό μαγνητικό πεδίο της Γης, κατά την οποία οι θέσεις του μαγνητικού βορρά και του μαγνητικού νότου αντιστρέφονται. Πρόκειται για δραματικές αλλαγές οι οποίες γνωρίζουμε ότι πραγματοποιούνται στην γεωλογική ιστορία της Γης. Κατά τη διάρκεια μιας αντιστροφής πόλων, το γεωμαγνητικό πεδίο εξασθενεί, μπορεί να γίνει πιο ασταθές, αλλά δεν εξαφανίζεται εντελώς. Η μαγνητόσφαιρα, μαζί με την ατμόσφαιρα της Γης, συνεχίζουν να προστατεύουν τον πλανήτη μας». 

»Πότε θα συμβεί η επόμενη αντιστροφή των πόλων, δεν το γνωρίζουμε με ακρίβεια. Είναι ένα φαινόμενο το οποίο δεν συμβαίνει από τη μια μέρα στην άλλη, καθώς διαρκεί εκατοντάδες έως χιλιάδες χρόνια. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει ότι καθώς ο βόρειος μαγνητικός πόλος της Γης μετατοπίζεται, αυτόν τον αιώνα η μετακίνηση του επιταχύνθηκε ξαφνικά προς τη Σιβηρία. Τα ερωτήματα σχετικά με τα ακριβή αίτια αυτής της μεταβολής μελετώνται με τους επιστήμονες να συνεχίζουν να παρακολουθούν με μεγάλη προσοχή το φαινόμενο».