Το ρεύμα του Ατλαντικού και ένας πλανήτης σε «AMOC»

Κι έτσι αρχίζει μια προσπάθεια να καταλάβω τι ακριβώς είναι αυτό το σύστημα που «κινεί» τη θερμότητα του πλανήτη και γιατί η αποδυνάμωσή του θεωρείται παγκόσμιος κίνδυνος.

Τι είναι το AMOC;

Το AMOC είναι ένα σύστημα που μεταφέρει ζεστό, αλμυρό νερό από τις τροπικές περιοχές προς το Βόρειο Ατλαντικό, λειτουργώντας σαν μια γιγάντια θερμική αντλία. Αυτή η μεταφορά θερμότητας εξηγεί γιατί η Ευρώπη έχει ήπιους χειμώνες. Χωρίς το AMOC, η βόρεια Ευρώπη θα ήταν πολύ πιο ψυχρή και πιο ασταθής κλιματικά.

Ο τρόπος λειτουργίας του AMOC είναι σχετικά απλός αλλά εξαιρετικά ευαίσθητος. Το θερμό νερό ταξιδεύει προς τον βορρά, ψύχεται και γίνεται πιο αλμυρό λόγω εξάτμισης. Η υψηλή αλατότητα αυξάνει την πυκνότητά του — το νερό γίνεται «βαρύτερο» και βυθίζεται στα βαθύτερα στρώματα του ωκεανού. Εκεί, ένα άλλο ρεύμα το μεταφέρει προς τα νότια, ενώ λιγότερο πυκνά νερά ανεβαίνουν στην επιφάνεια. Αυτός ο κυκλικός μηχανισμός ανανεώνει συνεχώς το AMOC.

Πώς το επηρεάζει η κλιματική αλλαγή;

Η σταθερότητα αυτού του συστήματος εξαρτάται από την ισορροπία ανάμεσα στη θερμοκρασία και στην αλατότητα. Η κλιματική αλλαγή διαταράσσει και τους δύο αυτούς παράγοντες. Η επιταχυνόμενη τήξη των παγετώνων της Γροιλανδίας ρίχνει τεράστιες ποσότητες γλυκού νερού στον Ατλαντικό. Το γλυκό νερό είναι λιγότερο αλμυρό, άρα λιγότερο πυκνό. Αυτό σημαίνει ότι εμποδίζει την καθοδική κίνηση των βαρύτερων υδάτων και ο κυκλοφοριακός μηχανισμός επιβραδύνεται.

Αυτό που κάποτε θεωρούνταν μακρινό σενάριο, σήμερα απασχολεί σοβαρά τους επιστήμονες, σύμφωνα με τους οποίους το AMOC ίσως ήδη βρίσκεται σε διαδικασία αποδυνάμωσης. Αν η πτώση της πυκνότητας συνεχιστεί, το σύστημα μπορεί να φτάσει σε «σημείο καμπής» — μια κατάσταση που δεν αντιστρέφεται εύκολα. Και μια τέτοια ανατροπή δεν θα επηρεάσει μόνο τον Ατλαντικό, αλλά ολόκληρο τον πλανήτη.

Παγκόσμιες επιπτώσεις 

Η πιο γνωστή συνέπεια μιας πιθανής κατάρρευσης του AMOC είναι η ψύξη της Βόρειας Ευρώπης. Η περιοχή στηρίζεται στη θερμότητα που μεταφέρει το ρεύμα. Αν αυτή σταματήσει, η Ευρώπη μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπη με ψυχρούς και παρατεταμένους χειμώνες, μεγάλης διάρκειας χιονοπτώσεις και συνθήκες που θυμίζουν έναν μικρό παγετώνα.

Όμως οι συνέπειες δεν σταματούν εκεί. Το AMOC αποτελεί μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου παγκόσμιου συστήματος ρευμάτων που ρυθμίζουν την κατανομή θερμότητας και υγρασίας του πλανήτη. Αν η κατάρρευσή του διαταράξει αυτή την παγκόσμια «κυκλοφορία», τότε μεταβάλλονται οι ζώνες βροχοπτώσεων, τα συστήματα πίεσης και οι ατμοσφαιρικές ροές. 

Η Αφρική, η Ινδία και η Νότια Αμερική βρίσκονται μεταξύ των πιο ευάλωτων περιοχών. Η αποδυνάμωση του AMOC μπορεί να προκαλέσει ανακατανομή της υγρασίας ανάμεσα στους ωκεανούς, επηρεάζοντας μοτίβα όπως οι μουσώνες. Ακόμη και φαινόμενα του Ειρηνικού όπως το El Niño και η La Niña μπορεί να μεταβληθούν, δημιουργώντας μια αλυσίδα ανατροπών σε παγκόσμια κλίμακα.

Η Ινδία και ο απειλούμενος μουσώνας

Η Ινδία αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ευάλωτων περιοχών. Ο θερινός μουσώνας καθορίζει σχεδόν το 1/2 της γεωργικής παραγωγής της χώρας. Ακόμη και μια μικρή καθυστέρηση στις βροχές μπορεί να προκαλέσει απώλειες σε καλλιέργειες όπως ρύζι, σιτάρι και βαμβάκι. Αν το AMOC αποδυναμωθεί, η θερμότητα που μεταφέρεται ανάμεσα στον Ατλαντικό και τον Ινδικό Ωκεανό αλλάζει, και αυτό μπορεί να εξασθενήσει τον μουσώνα.

Οι μικροκαλλιεργητές, που στηρίζονται αποκλειστικά στις εποχικές βροχές, κινδυνεύουν περισσότερο. Μια χρονιά με μειωμένο μουσώνα σημαίνει χαμηλές σοδειές, πίεση στα υπόγεια ύδατα και αύξηση των τιμών. Οι επιπτώσεις αυτές δεν περιορίζονται στην Ινδία — επηρεάζουν και τις χώρες που εισάγουν τα προϊόντα της.

Κι εμάς τί μας νοιάζει;

Μας νοιάζει, γιατί μπορεί η Νότια Ευρώπη να μην κινδυνεύει να παγώσει, ωστόσο μία πιθανή αποδυνάμωση του AMOC μπορεί να εντείνει τη θερμότητα και την ξηρασία. Για την Ελλάδα, αυτό σημαίνει:

• πιο συχνούς και έντονους καύσωνες,
• λιγότερες χειμερινές βροχές,
• αυξημένη λειψυδρία,
• θαλάσσιους καύσωνες που πλήττουν τα οικοσυστήματα,
• μείωση αποδόσεων σε καλλιέργειες όπως ελιές, αμπέλια και σιτηρά,
• υψηλότερες ανάγκες άρδευσης και μεγαλύτερο κόστος για τους παραγωγούς.

Ακόμη και η αλιεία επηρεάζεται: τα θερμότερα νερά αλλάζουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα και μετακινούν τα είδη. Και ήδη έχουμε δει τί συμβαίνει με την αύξηση πληθυσμών όπως οι λαγοκέφαλοι και τα λεοντόψαρα.

Υποδομές, μεταφορές και εφοδιαστικές αλυσίδες

Η αλλαγή στα ωκεάνια ρεύματα μπορεί να επηρεάσει και τη στάθμη της θάλασσας, ιδιαίτερα στις ακτές του Βόρειου Ατλαντικού. Ένα κύμα ανόδου της στάθμης μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα σε λιμάνια, παράκτιες πόλεις και δίκτυα μεταφορών. Οι καταιγίδες μπορεί να γίνουν πιο απρόβλεπτες, αλλάζοντας διαδρομές πλοίων και αυξάνοντας κόστος και χρόνο σε διεθνείς μεταφορές.

Από ένα ρεύμα στον Ατλαντικό, λοιπόν, ξεκινά μια αλυσίδα που μπορεί να φτάσει μέχρι την καθημερινότητά μας. Η ανησυχία της Ισλανδίας δεν είναι καθόλου υπερβολική — είναι μια υπενθύμιση ότι τα συστήματα του πλανήτη είναι αλληλένδετα και ότι η κλιματική αλλαγή δεν σταματά σε σύνορα, ηπείρους ή ωκεανούς.