IPA ΙΙ: Ο μηχανισμός προενταξιακής βοήθειας ως χρηματοδοτικό εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης των Δυτικών Βαλκανίων

Ο προηγούμενος κανονισμός ΜΠΒ που κάλυπτε την περίοδο 2007-2013 («ΜΠΒ I») αντικαταστάθηκε τον Μάρτιο του 2014 από έναν νέο κανονισμό («ΜΠΒ II») που καλύπτει την περίοδο 2014–2020. Η συνολική κατανομή του προϋπολογισμού για τον ΜΠΒ II ανέρχεται σε 11,7 δισ. ευρώ. Ο νέος κανονισμός απλοποίησε τους κανόνες που διέπουν την πρόσβαση στα κεφάλαια ΜΠΒ για τις υποψήφιες και τις δυνάμει υποψήφιες χώρες.

Η διεύρυνση της ΕΕ έχει συχνά περιγραφεί ως η πιο επιτυχημένη εξωτερική πολιτική της ΕΕ ποτέ, καθώς έχει αποδειχθεί ένας εξαιρετικά αποτελεσματικός τρόπος για την ΕΕ να εξάγει τους κανόνες και τις αξίες της. Ωστόσο, αν κάποιος πιστεύει ότι οι χρηματοδοτικές κατανομές αποτελούν καλό δείκτη για τη μέτρηση του ενθουσιασμού της ΕΕ προς μια συγκεκριμένη πολιτική, φαίνεται σαφώς ότι το επίκεντρο της ΕΕ έχει μετατοπιστεί ανατολικά και νότια, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας (ΕΠΓ) για τις οποίες δεν υπάρχει προοπτική ένταξης. Αυτό είναι κατανοητό, δεδομένου ότι οι αραβικές εξεγέρσεις και η επίδειξη δύναμης της Ρωσίας έχουν επαναφέρει την πολιτική γειτονίας της ΕΕ στο επίκεντρο της προσοχής.

Επί του παρόντος βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση τρίτος κανονισμός ("IPA III") που καλύπτει την περίοδο 2021-2027. Η τρέχουσα πρόταση χορηγεί 14,2 δισ. ευρώ για τη χρηματοδότηση της Αλβανίας, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, του Κοσσυφοπεδίου, του Μαυροβουνίου, της Βόρειας Μακεδονίας, της Σερβίας και της Τουρκίας

Ο Μηχανισμός Προενταξιακής Βοήθειας (IPA) είναι το μέσο με το οποίο η ΕΕ στηρίζει τις μεταρρυθμίσεις στην περιοχή της διεύρυνσης με οικονομική και τεχνική βοήθεια από το 2007. Τα κεφάλαια του IPA ενισχύουν τις ικανότητες των δικαιούχων χωρών καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας προσχώρησης, με αποτέλεσμα προοδευτικές, θετικές εξελίξεις στην περιοχή.

Για την περίοδο 2007-2013, ο Μηχανισμός Προενταξιακής Βοήθειας (IPA) είχε προϋπολογισμό 11,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Στον διάδοχό του, τον IPA II, διατέθηκαν 12,8 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2014-2020. Για την περίοδο πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου 2021-2027, το κονδύλιο του προϋπολογισμού του IPA III ανέρχεται σε 14,162 δισεκατομμύρια ευρώ.

Οι τρέχοντες δικαιούχοι είναι: Αλβανία, Βοσνία -Ερζεγοβίνη, Κοσσυφοπέδιο, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία, Σερβία και Τουρκία. Παρέχεται επίσης βοήθεια μέσω πολυκρατικών/περιφερειακών προγραμμάτων.

Τα προενταξιακά κεφάλαια της ΕΕ αποτελούν μια καλή επένδυση στο μέλλον τόσο της περιοχής διεύρυνσης όσο και της ΕΕ. Υποστηρίζουν τους δικαιούχους να εφαρμόσουν τις απαραίτητες πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, προετοιμάζοντάς τους για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η ένταξη στην ΕΕ. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να παρέχουν στους πολίτες τους καλύτερες ευκαιρίες και να επιτρέπουν την ανάπτυξη προτύπων, ίσων με αυτά που απολαμβάνουμε ως πολίτες της ΕΕ. Τα προενταξιακά κεφάλαια βοηθούν επίσης την ΕΕ να επιτύχει τους δικούς της στόχους, συμπεριλαμβανομένης μιας βιώσιμης οικονομικής κατάστασης, του ενεργειακού εφοδιασμού, των μεταφορών, ενός υγιούς περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής, καθώς και της σταθερότητας.

Ο ΜΠΒ II στόχευε σε μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο προκαθορισμένων τομέων. Αυτοί οι τομείς κάλυπταν τομείς που συνδέονται στενά με τη στρατηγική διεύρυνσης, όπως η δημοκρατία και η διακυβέρνηση, το κράτος δικαίου, καθώς και η ανάπτυξη και η ανταγωνιστικότητα. Αυτή η τομεακή προσέγγιση προώθησε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που βοήθησαν στον μετασχηματισμό ενός δεδομένου τομέα και στην ευθυγράμμισή του με τα πρότυπα της ΕΕ. Επέτρεψε τη μετάβαση σε μια πιο στοχευμένη βοήθεια, διασφαλίζοντας την αποτελεσματικότητα, τη βιωσιμότητα και την εστίαση στα αποτελέσματα.

Ο γενικός στόχος του μέσου ΜΠΒ III είναι να υποστηρίξει τις δικαιούχες χώρες στην υιοθέτηση και εφαρμογή των πολιτικών, θεσμικών, νομικών, διοικητικών, κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται από τις εν λόγω δικαιούχες χώρες για να συμμορφωθούν με τις αξίες της Ένωσης και να ευθυγραμμιστούν σταδιακά με τους κανόνες, τα πρότυπα, τις πολιτικές και τις πρακτικές της Ένωσης ενόψει της ένταξής τους στην Ένωση, συμβάλλοντας έτσι στη σταθερότητα, την ασφάλεια και την ευημερία τους.

Ο ΜΠΒ III παρουσιάζει μια σταθερή προσέγγιση με γνώμονα την πολιτική, με στρατηγική και δυναμική ανάπτυξη της βοήθειας, θέτοντας τις θεμελιώδεις απαιτήσεις για την ένταξη στην ΕΕ στον πυρήνα του μέσου. Εστιάζοντας περαιτέρω τη χρηματοδοτική βοήθεια της ΕΕ σε βασικές προτεραιότητες, ο ΜΠΒ III αξιοποιεί την υποστήριξη μεταρρυθμίσεων που προωθούν τη βιώσιμη κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη και φέρνουν τους εταίρους πιο κοντά στις αξίες και τα πρότυπα της Ένωσης. Ταυτόχρονα, είναι αρκετά ευέλικτος ώστε να προσαρμόζεται στην εξελισσόμενη κατάσταση στην Τουρκία και να αντικατοπτρίζει τις εξελίξεις στις σχέσεις της ΕΕ με τη χώρα.

Το 2024, η Επιτροπή ενέκρινε το Σχέδιο Ανάπτυξης για τα Δυτικά Βαλκάνια. Το Σχέδιο έχει τέσσερις πυλώνες, μεταξύ των οποίων το Μηχανισμό Μεταρρυθμίσεων και Ανάπτυξης ως κεντρικό στοιχείο με προϋπολογισμό 6 δισεκατομμυρίων ευρώ. Μέσω αυτού του Μηχανισμού Μεταρρυθμίσεων και Ανάπτυξης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αύξησε σημαντικά την προσφορά οικονομικής στήριξης προς τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Ο προϋπολογισμός θα διατεθεί στους δικαιούχους με βάση ένα Ατζέντα Μεταρρυθμίσεων, το οποίο θα περιγράφει τις προτεραιότητες προγραμματισμού και τα συγκεκριμένα βήματα που πρέπει να ολοκληρωθούν για να λάβουν τη χρηματοδότηση από τον Μηχανισμό. Τουλάχιστον το ήμισυ του συνολικού ποσού που θα διατεθεί στους δικαιούχους θα διατεθεί μέσω του Πλαισίου Επενδύσεων για τα Δυτικά Βαλκάνια, υποστηρίζοντας επενδύσεις σε υποδομές και συνδεσιμότητα, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών, της ενέργειας, της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Το υπόλοιπο μέρος θα εκταμιευτεί ως άμεση στήριξη στους εθνικούς προϋπολογισμούς.

Η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και των υποψήφιων χωρών ενισχύει την κοινωνική και οικονομική συνοχή, τις καλύτερες σχέσεις γειτονίας και φέρνει τις πρωτοβουλίες και τους στόχους της ΕΕ πιο κοντά στις υποψήφιες χώρες. Δεδομένου ότι το Interreg IPA αντιπροσωπεύει τη συνεργασία σε ισότιμη βάση, η συνεργασία εκατέρωθεν των συνόρων ενισχύει την ανάληψη ευθύνης, την αμοιβαία εμπιστοσύνη και αναπτύσσει ικανότητες μεταξύ των δικαιούχων και των τοπικών, περιφερειακών και εθνικών υπουργείων που ασχολούνται με τα Ταμεία Συνοχής της ΕΕ.