SAFE: Το χρηματοδοτικό εργαλείο - «ασπίδα» το οποίο ενισχύει την αμυντική θωράκιση & ανθεκτικότητα των χωρών της Ε.Ε.

Για τη μεγιστοποίηση του αντίκτυπου και τη μείωση του κατακερματισμού, τα έργα θα βασίζονται σε κοινές προμήθειες , στις οποίες θα συμμετέχουν τουλάχιστον ένα κράτος μέλος που επωφελείται από το SAFE και ένα ακόμη κράτος μέλος, καθώς και η Ουκρανία και οι χώρες ΕΟΧ-ΕΖΕΣ. Ωστόσο, υπό το πρίσμα των τρεχουσών γεωπολιτικών πραγματικοτήτων, το SAFE θα υποστηρίξει επίσης προσωρινά τις προμήθειες από μεμονωμένα κράτη μέλη για να διασφαλίσει την έγκαιρη παράδοση κρίσιμων περιουσιακών στοιχείων.

Ο δανεισμός της ΕΕ για τη χρηματοδότηση του νέου προγράμματος θα επιτρέψει τη χορήγηση μακροπρόθεσμων δανείων με ανταγωνιστικές τιμές και ελκυστική δομή στα αιτούντα κράτη μέλη. Οι όροι αυτών των δανείων επωφελούνται από την ισχυρή πιστοληπτική αξιολόγηση της ΕΕ .

Το SAFE υποστηρίζει τους στόχους που έθεσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Μάρτιο του 2025 για την αύξηση της αμυντικής ετοιμότητας. Αποτελεί τον πρώτο πυλώνα του Σχεδίου/Ετοιμότητας ReArm Europe 2030 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής , το οποίο στοχεύει στην αποδέσμευση άνω των 800 δισεκατομμυρίων ευρώ σε αμυντικές δαπάνες σε ολόκληρη την ΕΕ. Η πρωτοβουλία συμπληρώνει τις υφιστάμενες προσπάθειες της ΕΕ με τους εξής τρόπους:

• Ενίσχυση των εθνικών αμυντικών προϋπολογισμών μέσω μεγαλύτερης ευελιξίας στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης
• Διευκόλυνση των επενδύσεων που σχετίζονται με την άμυνα μέσω των ταμείων συνοχής και περιφερειακών ταμείων της ΕΕ
• Αξιοποίηση της υποστήριξης από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων
• Κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων για την υποστήριξη στρατηγικών αμυντικών πρωτοβουλιών.

Οι δανειοληπτικές πράξεις στο πλαίσιο του νέου προγράμματος θα ενσωματωθούν στην υπάρχουσα ενοποιημένη προσέγγιση χρηματοδότησης της ΕΕ, παράλληλα με τις σημαντικές πράξεις αναχρηματοδότησης για τη διαχείριση του υφιστάμενου χρέους της ΕΕ. Τα κεφάλαια θα αντληθούν μέσω της έκδοσης ομολόγων και εντόκων γραμματίων της ΕΕ με ενιαίο εμπορικό σήμα – δεν θα εκδοθούν ομόλογα «με αμυντικό πρόσημο». Οι πραγματικές χρηματοδοτικές ανάγκες που προκύπτουν από το νέο πρόγραμμα θα ενσωματωθούν στον συνολικό εξαμηνιαίο προγραμματισμό χρηματοδότησης της Επιτροπής.

Με την πρώτη ματιά, το SAFE αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό —αν και με μερικές λεπτές αποχρώσεις - τα κριτήρια επιλεξιμότητας που ορίζονται σε προηγούμενα προγράμματα που υποστηρίζουν την αμυντική βιομηχανία, όπως το EDIRPA και το ASAP. Κατά γενικό κανόνα, οι οντότητες που επωφελούνται από δάνεια που χορηγούνται στο πλαίσιο του προγράμματος SAFE πρέπει να είναι εγκατεστημένες στην ΕΕ, τη Νορβηγία ή την Ουκρανία και δεν πρέπει να βρίσκονται υπό ξένο έλεγχο. Ωστόσο, θυγατρικές ή κοινοπραξίες από τρίτες χώρες που λειτουργούν εντός της ΕΕ μπορούν επίσης να είναι επιλέξιμες, υπό την προϋπόθεση ότι έχουν υποβληθεί σε έλεγχο σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2019/452 για τις άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) ή εάν προσφέρουν μια σειρά εγγυήσεων στην ΕΕ . Όπως και με το EDIRPA, το SAFE εισάγει ένα πρόσθετο κριτήριο: τα προϊόντα που αγοράζονται με δάνεια της ΕΕ πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον 65% ευρωπαϊκά εξαρτήματα. Ο πιο σύνθετος αμυντικός εξοπλισμός πρέπει επίσης να παράγεται υπό τον έλεγχο μιας ευρωπαϊκής αρχής σχεδιασμού (εξασφαλίζοντας τον έλεγχο της πνευματικής ιδιοκτησίας και της τεχνικής τεχνογνωσίας), ενώ οι απλούστερες κατηγορίες όπλων δεν υπόκεινται αυτόματα σε αυτήν την απαίτηση

Οι πρέσβεις των κρατών μελών ενέμειναν στην πρόταση της Επιτροπής ότι για να είναι επιλέξιμο για χρηματοδότηση από την ΕΕ, τουλάχιστον το 65% της αξίας του οπλικού συστήματος που αποκτάται πρέπει να έχει κατασκευαστεί σε κράτος μέλος της ΕΕ, στην Ουκρανία, ή σε χώρα του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου/Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών. Το υπόλοιπο 35% μπορεί να προέρχεται από οποιαδήποτε τρίτη χώρα σε όλο τον κόσμο. 

Ωστόσο, ορισμένες τρίτες χώρες μπορούν να αναβαθμιστούν και να συμμετάσχουν έως και 65%. Για αυτό, πρέπει να έχουν μια υφιστάμενη Εταιρική Σχέση Ασφάλειας και Άμυνας (SDP) με το μπλοκ, η οποία αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη μιας δεύτερης διμερούς συμφωνίας που θα τους επέτρεπε πρόσβαση σε αυτό το συγκεκριμένο πρόγραμμα. 
Η ΕΕ έχει επτά τέτοια Ειδικά Προγράμματα Ανάπτυξης (SPD) με τη Νορβηγία, τη Μολδαβία, τη Νότια Κορέα, την Ιαπωνία, την Αλβανία, τη Βόρεια Μακεδονία και, από αυτή την εβδομάδα, με το Ηνωμένο Βασίλειο. 

Το σχέδιο «Ετοιμότητα 2030» της Επιτροπής , του οποίου το SAFE αποτελεί βασικό πυλώνα, στοχεύει στην υπερτροφοδότηση των παραγγελιών, στην ασφάλεια των αλυσίδων εφοδιασμού και στην ενεργοποίηση των γραμμών παραγωγής, ωθώντας τα κράτη μέλη να συγκεντρώσουν τις προμήθειες σε ορισμένες δυνατότητες που θεωρούνται προτεραιότητες. Αυτά περιλαμβάνουν πυρομαχικά, συστήματα μη επανδρωμένων αεροσκαφών και αντι-drones, αεράμυνα, στρατιωτική κινητικότητα και ηλεκτρονικό πόλεμο, μεταξύ άλλων Η Επιτροπή απολαμβάνει πιστοληπτικής αξιολόγησης AAA από τους περισσότερους μεγάλους οίκους αξιολόγησης, συμπεριλαμβανομένων των Fitch Ratings, Moody's και Scope. 

Επομένως, η λήψη δανείων από την Επιτροπή, τα οποία η ίδια συγκέντρωσε στην αγορά, μπορεί κάλλιστα να είναι λιγότερο δαπανηρή για ορισμένα κράτη μέλη από την άντληση των ίδιων των κεφαλαίων. Το SAFE θα παρέχει επίσης δάνεια μακροπρόθεσμης λήξης με μέγιστη διάρκεια 45 ετών και περίοδο χάριτος 10 ετών για τις αποπληρωμές του κεφαλαίου. Εν τω μεταξύ, τα δάνεια θα υποστηρίζονται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, πράγμα που σημαίνει ότι τα κράτη μέλη δεν θα χρειαστεί να καταβάλουν επιπλέον χρήματα σε περίπτωση που το κόστος αποπληρωμής αυξηθεί δραματικά, όπως συνέβη για το πρόγραμμα ανάκαμψης μετά την COVID, λόγω των αυξανόμενων επιτοκίων που τροφοδοτούνται από το πλήγμα της πανδημίας στην παγκόσμια οικονομία και τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Ένα επιπλέον πλεονέκτημα της χρήσης του SAFE είναι ότι τα κράτη μέλη δεν θα χρειάζεται να πληρώνουν Φόρο Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) για τις αγορές. Πέντε κράτη μέλη έχουν αξιολογήσεις AAA, συμπεριλαμβανομένων της Δανίας, της Γερμανίας, του Λουξεμβούργου, της Ολλανδίας και της Σουηδίας. Αρκετά δεν έχουν καν αξιολόγηση AAA, όπως η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Ουγγαρία και η Ιταλία. Τα περισσότερα βρίσκονται ενδιάμεσα. 

Η Λετονία, η οποία έχει αξιολόγηση Α, έχει ήδη δηλώσει ότι θέλει να αξιοποιήσει το πρόγραμμα SAFE για να χρηματοδοτήσει την ενίσχυση της άμυνάς της. Η μικρή χώρα της Βαλτικής σχεδιάζει να διαθέσει το 3,65% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της για αμυντικές δαπάνες φέτος, το οποίο θα αυξηθεί στο 4% τον επόμενο χρόνο