Η κατάρρευση του κοινωνικού κράτους σε παγκόσμιο επίπεδο δημιουργεί τεράστιο έλλειμμα στην αντιμετώπιση σοβαρών κοινωνικών θεμάτων, όπως είναι μεταξύ άλλων η ανεργία, η φτώχια, ο κοινωνικός αποκλεισμός ομάδων, η απειλή της κοινωνική συνοχής, η προστασία του περιβάλλοντος, η υγεία και η εκπαίδευση. Η επιχειρηματικότητα έρχεται να καλύψει το κενό αυτό δημιουργώντας νέα μορφώματα όπως είναι οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις και τα Κοινωνικά Franchise.
Η κοινωνική επιχείρηση είναι υβριδικό μόρφωμα δημόσιας, ιδιωτικής και συλλογικής δραστηριότητας. Το κύριο χαρακτηριστικό είναι ο κοινωνικός σκοπός σε συνδυασμό με το επιχειρηματικό πνεύμα. Μια επιχείρηση που έχει εμπορικό και κοινωνικό σκοπό, παράγει προϊόντα και υπηρεσίες από τις οποίες αντλεί εισόδημα το οποίο το χρησιμοποιεί πρωτίστως για κοινωνικούς σκοπούς και δευτερευόντως για τη διανομή κερδών στους εργαζομένους και επιχειρηματίες. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις υπάρχουν εδώ και 25 χρόνια περίπου σε αναπτυγμένα και αναπτυσσόμενα κράτη αντιμετωπίζουν όμως σοβαρά θέματα οικονομικής βιωσιμότητας και γεωγραφικής επέκτασης (δείτε επίσης και το άρθρο "Κοινωνικές Επιχειρήσεις: Νέες Μορφές Βιώσιμης Επιχειρηματικότητας").
Τα προβλήματα αυτά έρχεται να λύσει ο θεσμός του Κοινωνικού Franchise ο οποίος αναδύεται σαν δίκτυο συμμαχίας μεταξύ κοινωνικών επιχειρήσεων. Στην Ελλάδα ο νόμος 4019/2011 που ψηφίστηκε τον Οκτώβρη του 2011 έρχεται να διαμορφώσει το κανονιστικό πλαίσιο και τους θεσμούς για την ίδρυση, ανάπτυξη και χρηματοδότηση των κοινωνικών επιχειρήσεων και άρα και των συμπράξεων μεταξύ τους, δηλαδή των κοινωνικών franchise. Η ερευνητική καινοτομία της συγγραφέως- η οποία έχει δημοσιευτεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, παγκόσμια συνέδρια, και διεθνή βιβλία- είναι η σύλληψη της έννοιας και η μελέτη του φαινομένου του κοινωνικού franchise σε αναπτυγμένα κράτη υπό το πρίσμα της οικονομικής και διοικητικής επιστήμης.
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του κοινωνικού franchise; Το κοινωνικό franchise προσφέρει τα μεγάλα εταιρικά μεγέθη που χρειάζονται ώστε από τη μία να μπορούν οι επιχειρήσεις να έλκουν κεφάλαια, να εκμεταλλευτούν οικονομίες κλίμακας, να επιτύχουν ταχεία επέκταση, να εκμεταλλευτούν τα διάφορα δικτυακά, διοικητικά, τεχνολογικά, στρατηγικά και οικονομικά οφέλη. Να μπορούν να διεκδικήσουν από κοινού και να υλοποιήσουν ευρωπαϊκά και εθνικά επιδοτούμενα προγράμματα. Από την άλλη προσφέρει τα μεγέθη που χρειάζονται ώστε να δοθούν αποτελεσματικές λύσεις στα διάφορα κοινωνικά προβλήματα όπως αυτό της φτώχιας, την παροχή του κοινωνικού κράτους και την μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων.
Ποια είναι τα μέλη ενός κοινωνικού franchise; Οι δυνητικοί franchisors είναι: 1) δημόσιες επιχειρήσεις και κρατικοί οργανισμοί στους οποίους προσφέρεται το κοινωνικό franchise ως μία πολύ ελκυστική λύση αποκρατικοποιήσεων όπως το εθνικό ταχυδρομείο της Βραζιλίας και οι υπηρεσίες υγείας στο Πακιστάν, την Ινδία και το Νεπάλ 2) κοινωνικές επιχειρήσεις που έχουν αναπτύξει ένα επιτυχημένο και τυποποιημένο επιχειρηματικό μοντέλο 3) μεγάλες επιχειρήσεις που θέλουν να προσφέρουν κοινωνική αξία στο ευρύ κοινό, που τους ενδιαφέρει η εταιρική κοινωνική ευθύνη και θέλουν να δημιουργήσουν ένα concept που θα γίνει ευρέως γνωστό. Όπως αναφέρει η Bank of America στα πλαίσια της παγκόσμιας κρίσης «η επικοινωνιακή μας στρατηγική είναι να ανταποκριθούμε στις ειλικρινείς ανησυχίες των πελατών μας και της κοινωνίας με αληθινές πράξεις. Θέλουν να ξέρουν ότι οι μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί είναι αφοσιωμένοι στην ευημερία της τοπικής κοινωνίας». Αντίστοιχα οι δυνητικοί franchisees είναι: 1) επιχειρηματίες, κοινωνικές επιχειρήσεις και ΜΚΟ που αναζητούν εισροές πόρων και γίνονται μέλη δικτύων κοινωνικών franchise για να έχουν στρατηγικές εσόδων 2) επιχειρηματίες, ελεύθεροι επαγγελματίες και εμπορικές επιχειρήσεις που θέλουν να αναπτύξουν στρατηγικές κοινωνικής ευθύνης και βιώσιμης διοίκησης και γίνονται μέλη κοινωνικών franchise για να επιτύχουν κοινωνικούς σκοπούς.
Τι είναι το κοινωνικό franchise; Δεν υπάρχει ένας καθολικός ορισμός του κοινωνικού franchising, αλλά διάφορες προσεγγίσεις. Σύμφωνα με την πρακτική στα ανεπτυγμένα κράτη είναι ένα δικτυακό σχήμα που αποτελείται από μια κοινωνική επιχείρηση, τον franchisor -με ένα τυποποιημένο και δοκιμασμένο κοινωνικό concept το οποίο επικεντρώνεται στην προσφορά προϊόντων ή υπηρεσιών και ταυτοχρόνως κοινωνικά ωφέλιμων επιπτώσεων- η οποία εισέρχεται σε συνεχείς συμβατικές σχέσεις με τους franchisees -ανεξάρτητες αυτοδιοικούμενες, συνήθως προϋπάρχουσες κοινωνικές επιχειρήσεις- που λειτουργούν κάτω από το εμπορικό σήμα του franchisor με σκοπό να προσφέρουν προϊόντα ή υπηρεσίες υπό το οργανωσιακό σχήμα του franchisor και συγκεκριμένα κοινωνικά αποτελέσματα. Τα κοινωνικά franchise έχουν διττό θεμελιώδη σκοπό να ικανοποιούν ταυτοχρόνως εμπορικούς και κοινωνικούς στόχους οι οποίοι καθορίζονται από τον franchisor. Ο franchisor μπορεί να χρησιμοποιεί δωρεές, επιδοτήσεις και χορηγίες ώστε να επιτυγχάνεται η παροχή του κοινωνικού σκοπού μέσω των franchisees του. Οι υποχρεώσεις των μερών είναι οι συμβατικές υποχρεώσεις που απορρέουν από κάθε σύμβαση συμβατικού franchising. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την εκάστοτε νομοθεσία κάθε κράτους. Η Ελληνική πολιτεία επιτρέπει στους κοινωνικούς επιχειρηματίες να διανείμουν το 35% των κερδών με την χαμηλή φορολογική κλίμακα και στους ιδίους αλλά και στους εργαζομένους τους. Το υπόλοιπο ποσό επανεπενδύεται αφορολόγητο. Επίσης οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης τουλάχιστον 5 ατόμων με ισοτιμία ψήφου ανεξάρτητα από το ποσοστό κεφαλαίου που κατέχουν. Η συμμετοχή με τη μορφή του εταίρου μόνο δεν προσδίδει εμπορική ιδιότητα αλλά δεν επιτρέπει και την διανομή κερδών στο μέλος αυτό.
Παραδείγματα κοινωνικού franchise από τη διεθνή πραγματικότητα. Ενδεικτικά ο κοινωνικός σκοπός μπορεί να είναι: εργασιακή ένταξη ευάλωτων ομάδων, ενίσχυση τοπικής παραγωγής, ανακύκλωση και περιβαλλοντικές δραστηριότητες, παροχή κοινωνικών και προσωπικών υπηρεσιών, υγεία, φροντίδα για ηλικιωμένους και παιδιά, ηθική χρηματοοικονομική διοίκηση, δίκαιο εμπόριο, δικαιώματα καταναλωτών, πολιτιστικές δραστηριότητες, παιδεία, εκπαίδευση, έρευνα και διεθνή ανάπτυξη. Συγκεκριμένα στην Μεγάλη Βρετανία λειτουργεί το δίκτυο Green Works το οποίο έχει βραβευτεί για την κοινωνική του δράση. Η εταιρεία ιδρύθηκε το 2002 από τον Colin Crooks και έχει αυτή τη στιγμή 4 franchisees. Σκοπός της εταιρείας είναι να μετατρέπει τα περιττά έπιπλα που θα οδηγούνταν στη χωματερή σε αξιοποιήσιμο πόρο. Στοχεύει στην μείωση, επαναχρησιμοποίηση, ανακατασκευή και ανακύκλωση επίπλων. Η Σχολή SSE ιδρύθηκε το 1997 από τον πρωτοπόρο διάσημο κοινωνικό επιχειρηματία Michael Young στο Λονδίνο, αυτή τη στιγμή έχει διεθνοποιηθεί και στην Αυστραλία και έχει συνολικά 12 franchisees. To Big Life group είναι ένα σύνολο κοινωνικών επιχειρήσεων, ένα από τα κοινωνικά του franchise είναι το περιοδικό Big Issue in the North του οποίου η διάθεση γίνεται αποκλειστικά από μικροπωλητές αστέγους. Άλλο είναι το Aisha Childcare. Τέλος η FareShare ιδρύθηκε το 2004 και έχει σήμερα 14 franchisees σκοπός της είναι η αντιμετώπιση της επισιτιστικής φτώχια και των αποβλήτων τροφίμων. Αυτό το επιτυγχάνει με το να αναδιανείμει πλεονασματικά τρόφιμα και ποτά σε δίκτυα που δουλεύουν με ευάλωτες ομάδες.
Από την έρευνα προκύπτει ότι οι κύριες αρχές που διέπουν την αποτελεσματική διακυβέρνηση των δικτύων αυτών είναι η συσχετιστική και δομική έδραση τους σε κοινωνικά δίκτυα. Δηλαδή η ύπαρξη των λεγομένων κοινωνικών προτύπων διακυβέρνησης που είναι: η εμπιστοσύνη, η αφοσίωση, η αλληλεγγύη, η ευελιξία, η αμοιβαιότητα, η ακεραιότητα ρόλων, η εναρμόνιση των συγκρούσεων και ο περιορισμός της εξουσίας. Χρειάζεται ανοιχτή επικοινωνία και ροή πληροφοριών, είναι πολύ ισχυρές τρεις μορφές εξουσίας: της φήμης, της σύστασης (referent) και της αυθεντίας, καθώς και η ισχύς των έμμεσων δεσμών. Τα μέλη στα δίκτυα αυτά αντλούν εξουσία και έλεγχο μέσω της προνομιακής τοποθέτησης τους στον πυρήνα ή την περιφέρεια του δικτύου. Το Μοντέλο Κοινωνικού Franchise- SoFraM (Ζαφειροπούλου & Κουφόπουλος, 2012) που παρουσιάζεται στο Διάγραμμα Ι περιγράφει την επιρροή του φαινομένου των κοινωνικών δικτύων στην ίδρυση, την επιλογή εταίρων, τη διακυβέρνηση και την επίδοση των κοινωνικών franchise.
Σχόλια