Η διαφάνεια του PowerPoint που κόστισε τις ζωές επτά αστροναυτών

Στις 16 Ιανουαρίου του 2003 η αποστολή STS-107 της NASA βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Το Διαστημικό Λεωφορείο Columbia εκτοξεύεται, κατευθύνοντας τα επτά μέλη του πληρώματος του σε χαμηλή τροχιά γύρω από τη Γη. Ο στόχος της αποστολής είναι να μελετήσει τις επιδράσεις της μικροβαρύτητας στο ανθρώπινο σώμα, αλλά και σε μυρμήγκια και αράχνες που μεταφέρονται εντός του σκάφους.

Το Columbia ήταν το πρώτο διαστημικό λεωφορείο, που εκτοξεύτηκε για πρώτη φορά το 1981 και είχε πραγματοποιήσει 27 αποστολές πριν από τη συγκεκριμένη. Και ενώ οι προηγούμενες αποστολές είχαν επικεντρώσει το ενδιαφέρον τους σε εργασίες στο διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble ή στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, αυτή η αποστολή πραγματοποιείται για καθαρά επιστημονική έρευνα.

Η εκτόξευση προχωρά κανονικά. Το πλήρωμα θα περνούσε 16 ημέρες σε τροχιά, ολοκληρώνοντας 80 πειράματα. Αλλά η NASA ανακαλύπτει ότι κάτι δεν πάει καλά. Βάσει πρωτοκόλλου, το προσωπικό της εξετάζει πλάνα από μια εξωτερική κάμερα. Στο 82ο δευτερόλεπτο του βίντεο, μετά την εκτόξευση, ένα κομμάτι ενός αεροδυναμικού βοηθήματος που είναι κατασκευασμένο από αφρό φεύγει από την εξωτερική δεξαμενή και χτυπά το αριστερό φτερό.

Το βίντεο της απογείωσης της αποστολής STS-107 μελετάται αρχικά δύο ώρες μετά από αυτήν, χωρίς να προκύπτει κάτι το ασυνήθιστο. Ωστόσο, σε λεπτομερέστερη ανάλυση του φιλμ την επόμενη ημέρα, γίνεται αντιληπτή η αποκόλληση του κομματιού αφρού και η πρόσκρουσή του στο αριστερό φτερό και υπολογίζεται πως θα μπορούσε να έχει προκαλέσει πρόβλημα στη θερμική θωράκιση.

Είναι αδύνατο να πει κάποιος από τη Γη πόση ζημιά έχει προκληθεί από το κομμάτι, που χτύπησε με ταχύτητα εννέα φορές μεγαλύτερη από εκείνη μιας σφαίρας. Ένα τέτοιο φαινόμενο είχε συμβεί σε τέσσερις προηγούμενες αποστολές και ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους είχε τοποθετηθεί η κάμερα. Αλλά το σημείο που είχε χτυπηθεί ήταν στην άκρη του φτερού, που σχεδιάστηκε για να προστατεύει το διαστημικό λεωφορείο από τη θερμότητα της ατμόσφαιρας της Γης.

Στο διάστημα το σκάφος είναι ασφαλές, αλλά η NASA δεν γνωρίζει πώς θα ανταποκριθεί στην επανείσοδο του. Για την επίλυση του προβλήματος, προτείνονται πολλές επιλογές. Οι αστροναύτες θα μπορούσαν να κάνουν μια βόλτα στο διάστημα και να επιθεωρήσουν οπτικά το σκάφος. Από την άλλη, η NASA θα μπορούσε να εκτοξεύσει ένα άλλο διαστημικό λεωφορείο για να παραλάβει το πλήρωμα. Ή θα μπορούσαν να το διακινδυνεύσουν και να συνεχίσουν κανονικά.

Οι αξιωματούχοι της NASA συζητούν με τους μηχανικούς της Boeing, που τους παρουσιάζουν τρεις αναφορές, με συνολικά 28 διαφάνειες του PowerPoint. Το σημαντικό σημείο είναι πως ενώ υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν ότι το φτερό μπορούσε να αντέξει τέτοια χτυπήματα, αυτό το συμπέρασμα βασίζεται σε συνθήκες δοκιμής όπου χρησιμοποιήθηκαν κομμάτια 600 φορές μικρότερα από εκείνο που χτύπησε το Columbia.

Οι διευθυντές της NASA ακούν τους μηχανικούς και βλέπουν το PowerPoint τους. Οι μηχανικοί θεωρούν ότι έχουν γνωστοποιήσει τους πιθανούς κινδύνους. Η NASA αισθάνεται ότι οι μηχανικοί δεν ξέρουν τι θα συμβεί, αλλά ότι όλα τα δεδομένα δείχνουν πως δεν υπάρχει αρκετή ζημιά, τόση που να θέτει τις ζωές του πληρώματος σε κίνδυνο. Απορρίπτουν τις άλλες επιλογές και προχωρούν, με το Columbia να επανέρχεται στην ατμόσφαιρα της Γης.

Το διαστημικό λεωφορείο είχε προγραμματιστεί να προσγειωθεί το πρωινό της 1ης Φεβρουαρίου 2003. Λίγο πριν τις εννιά, 61.170 μέτρα πάνω από το Ντάλας με 18 φορές την ταχύτητα του ήχου, οι ενδείξεις θερμοκρασίας στο αριστερό φτερό του είναι ασυνήθιστα υψηλές και στη συνέχεια χάνονται. Οι πιέσεις στην αριστερή πλευρά χάνονται λίγο αργότερα, όπως και η επικοινωνία με το πλήρωμα.

Στις 09:12, την ώρα που το Columbia έπρεπε να πλησιάζει τον αεροδιάδρομο, η NASA λαμβάνει αναφορές από κατοίκους κοντά στο Ντάλας ότι το διαστημικό λεωφορείο έχει διαλυθεί. Μέσα στα επόμενα λεπτά από την καταστροφή ενημερώνεται, επίσης, η πολιτική ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο τότε Πρόεδρος της Αμερικής, George Bush, προχωρά σε επίσημο διάγγελμα προς τον αμερικανικό λαό, μέσω του οποίου ανακοινώνει την απώλεια του Columbia και του επταμελούς πληρώματός του.

Η αιτία του ατυχήματος γίνεται σαφής: μια τρύπα στο αριστερό φτερό που προκλήθηκε από το χτύπημα οδήγησε σε υπερθέρμανση και σε διάλυση του διαστημικού λεωφορείου. Οι ερωτήσεις που πρέπει να απαντηθούν περιλαμβάνουν μια πολύ απλή: Γιατί η NASA προχώρησε κανονικά με την επανείσοδο; Ο Edward Tufte, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Yale, εξέτασε το slideshow που είχαν δώσει οι μηχανικοί της Boeing στη NASA. Αυτή είναι η διαφάνεια που επέλεξαν για να εξηγήσουν τον κίνδυνο:

Ποιο είναι το πρόβλημα με αυτήν; Πρώτον, σύμφωνα με τον ίδιο, η διαφάνεια έχει έναν παραπλανητικά καθησυχαστικό τίτλο που ισχυρίζεται ότι τα δεδομένα δοκιμής έδειχναν ότι το υλικό στο φτερό ήταν σε θέση να αντέξει την πρόσκρουση. Αυτό δεν είναι το οριστικό συμπέρασμα, αλλά η παρουσίαση του τίτλου και η μεγαλύτερη γραμματοσειρά, κάνουν αυτό να φαίνεται ως το περίοπτο, συνοπτικό σημείο της διαφάνειας. Αυτό βοηθά στην απώλεια του μηνύματος της Boeing.

Δεύτερον, η διαφάνεια περιέχει τέσσερα διαφορετικά επίπεδα κουκκίδων, χωρίς εξήγηση. Είναι το πρώτο το κύριο; Κάθε σημείο γίνονται λιγότερο σημαντικό ή περισσότερο; Αυτό επιτρέπει στη NASA να υπονοήσει μια ιεραρχία σπουδαιότητας και η αναφορά με τη μικρότερη γραμματοσειρά, αγνοείται. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι το σημείο όπου έχουν τοποθετηθεί οι πιο αντιφατικές (και πιο σημαντικές) πληροφορίες.

Τρίτον, υπάρχει ένας τεράστιος όγκος κειμένου, περισσότερες από 100 λέξεις σε μια οθόνη, ενώ χρησιμοποιούνται διάφορες αναφορές για να περιγράψουν τις ίδιες έννοιες. Παράλληλα, χρησιμοποιούνται και αόριστοι όροι. Το «sufficient» χρησιμοποιείται μία φορά, τα «significant» ή «significantly» πέντε φορές με λίγα ή καθόλου ποσοτικοποιήσιμα δεδομένα. Ως αποτέλεσμα, αυτό αφήνει πολλά δεδομένα ανοιχτά στην ερμηνεία του αναγνώστη.

Τέλος, το πιο σημαντικό γεγονός, ότι το χτύπημα είχε συμβεί με δυνάμεις που βρισκόταν εκτός των ορίων των δοκιμών, κρύβεται στο κάτω μέρος. Δώδεκα μικρές λέξεις, που θα έπρεπε ο αναγνώστης να ξεπεράσει πάνω από 100 άλλες για να τις διαβάσει. Αν κατάφερνε να διαβάσει μέχρι εκείνο το σημείο. Στη μέση αναφέρεται ότι είναι πιθανό να προκληθεί ζημιά. Αυτό είναι με τη μικρότερη γραμματοσειρά, χαμένο ανάμεσα σε όλες τις άλλες αναφορές.

Η έκθεση της NASA είναι επικριτική. Η αναφορά κάνει λόγο για μια υπερβολική εξάρτηση από το PowerPoint: «Το Διοικητικό Συμβούλιο θεωρεί την ενδημική χρήση διαφανειών ενημέρωσης του PowerPoint, αντί τεχνικών εγγράφων, ως μια απεικόνιση των προβληματικών μεθόδων τεχνικής επικοινωνίας στη NASA». Τον Αύγουστο του 2003, μια εξεταστική επιτροπή εκδίδει μια έκθεση που αποκαλύπτει ότι στην πραγματικότητα ήταν εφικτό είτε το πλήρωμα του Columbia να αποκαταστήσει τη ζημιά στο φτερό, είτε να διασωθεί από άλλη αποστολή.