Η πιο όμορφη γυναίκα στον κόσμο και το μυστικό σύστημα τηλεπικοινωνιών

Πριν από μερικές ημέρες, μου έστειλαν ένα meme το οποίο, από ότι έχω καταλάβει, κάνει τον γύρο του διαδικτύου εδώ και αρκετό καιρό. Σε αυτό, βλέπουμε τον Jack Dorsey, τον Mark Zuckerberg και τον αείμνηστο Steve Jobs, να λένε πως έφτιαξαν το Twitter, το Facebook και την Apple, αντίστοιχα. Παρά το ότι υπάρχουν σίγουρα πολύ σημαντικότερα τεχνολογικά επιτεύγματα, από το Twitter και το Facebook, το meme συνεχίζει με μια σύγκριση: δείχνει μια πανέμορφη γυναίκα, σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία εποχής, να λέει: «έκανα το Wi-Fi». Αν και ο ισχυρισμός του meme είναι εξαιρετικά απλοϊκός (τι σημαίνει ότι κάποιος «έκανε» το Wi-Fi; Δεν είναι ένα προϊόν, όπως το iPhone), μας κινεί το ενδιαφέρον και αρχίζουμε να τον ψάχνουμε.

Η γυναίκα της φωτογραφίας στο meme είναι η Hedy Lamarr. Αυτή θα γεννηθεί ως Hedwig Kiesler στη Βιέννη, το 1914. Θα πάρει το νέο της επώνυμο το 1937, από τον παραγωγό του κινηματογράφου και συνιδρυτή της Metro-Goldwyn-Mayer, Louis B. Mayer, όταν εκείνη θα υπογράψει το πρώτο της κινηματογραφικό συμβόλαιο με το γνωστό στούντιο. Η επιλογή του συγκεκριμένου επωνύμου αποτελούσε φόρο τιμής στην όμορφη σταρ του βωβού κινηματογράφου, Barbara La Marr, μετά από πρόταση της συζύγου του Mayer, που θαύμαζε τη La Marr. Ο Mayer θα την φέρει στο Hollywood και θα αρχίσει να την προωθεί ως την «ομορφότερη γυναίκα του κόσμου».

Στην Ευρώπη, η έφηβη Lamarr είχε πρωταγωνιστήσει -μεταξύ άλλων- στο Ecstasy, μια ταινία του 1933 του Gustav Machaty. Εκεί, η ηθοποιός εμφανίζεται εντελώς γυμνή και παρουσιάζει αυτό που πιθανότατα αποτελεί την πρώτη απεικόνιση γυναικείου οργασμού στην κινηματογραφική οθόνη. Η ίδια η Lamarr θα πει ότι οι κινήσεις της καθοδηγούνταν από τον σκηνοθέτη, που της φώναζε οδηγίες και την τσιμπούσε με μια παραμάνα - ήταν ο τρόπος του για να «δείξει» αυτή οργασμό. Η ταινία θα απαγορευτεί στις ΗΠΑ, αλλά θα προβληθεί εκεί παράνομα για πολλά χρόνια. Όσες επιτυχίες κι αν είχε με την MGM και παρά τις προσπάθειες του στούντιο, η Lamarr χαρακτηριζόταν συχνά ως το «Ecstasy girl».

Αν και αποκτά διεθνή φήμη ως σταρ του κινηματογράφου, δεν είναι ποτέ ικανοποιημένη από την υποκριτική. Στο τρέιλερ της, μεταξύ των γυρισμάτων και των ξενυχτιών στο σπίτι, φέρεται να «ψάχνεται» με το αγαπημένο της χόμπι, τις εφευρέσεις. Σε μια ηχογράφηση που θα έρθει στη δημοσιότητα μετά από χρόνια, συζητά την αγάπη της για την επιστήμη, τα αποτυχημένα πειράματά της (όπως τα αναβράζοντα δισκία αναψυκτικού, που είχαν γεύση παυσίπονου) και εκείνα που χαρακτήριζε ως επιτυχίες, συμπεριλαμβανομένου του ανασχεδιασμού του αεροπλάνου του αγαπημένου της, Howard Hughes, γνωστού κροίσου και παραγωγού ταινιών. «Δεν χρειάζεται να δουλέψω πάνω σε ιδέες», θα πει. «Αυτές έρχονται φυσικά».

Η εφεύρεση της Lamarr

Αυτό που αναφέρεται ως το μεγαλύτερο επίτευγμα της προορίζεται για το αμερικανικό ναυτικό κατά τη διάρκεια του Β' παγκόσμιου πολέμου, αλλά, σύμφωνα με πολλούς, ο «απόηχος» του φτάνει μέχρι τις συσκευές που χρησιμοποιούμε στις μέρες μας. Το «μυστικό σύστημα τηλεπικοινωνιών» που είχε αναπτύξει χρησιμοποιούσε τεχνολογία αναπήδησης συχνοτήτων (Frequency hopping - FH) για την καθοδήγηση ραδιοελεγχόμενων υποβρύχιων πυραύλων, με τρόπο που δεν ήταν ανιχνεύσιμος από τον εχθρό - που δεν ήταν άλλος από τις δυνάμεις του Άξονα. Η ίδια θα αναπτύξει την ιδέα μαζί με έναν φίλο της, τον συνθέτη George Antheil, και το σχετικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας κατοχυρώνεται στις αρχές της δεκαετίας του '40.

Η Lamarr λέγεται ότι ανακαλύπτει, εκείνη την εποχή, ότι τα ραδιοσήματα που χρησιμοποιούνταν για τον έλεγχο των τορπιλών θα μπορούσαν να μπλοκαριστούν από τους Ναζί, κάνοντας τα οπλικά συστήματα χάσουν τους στόχους τους. Σε συνεργασία με τον Antheil, καταλήγουν σε ένα σύστημα που θα άλλαζε τυχαία σε διαφορετικές ραδιοσυχνότητες για να ξεπεράσει την εμπλοκή, γνωστό ως επικοινωνία διάχυτου φάσματος. Ελεγχόταν από έναν μηχανισμό αναπαραγωγής πιάνου του Antheil, που σήμαινε ότι το σύστημα μπορούσε να εναλλάσσεται μεταξύ μιας από τις 88 διαφορετικές συχνότητες για καθένα από τα 88 ασπρόμαυρα πλήκτρα του οργάνου.

Ένα θολό τοπίο

Η τεχνολογία αναπήδησης συχνοτήτων, όπως σημειώνει ο American Scientist σε ένα υπεραναλυτικό κείμενο, δεν είναι εύκολο να αποδοθεί σε έναν συγκεκριμένο εφευρέτη και υπήρχαν παρόμοιες προσπάθειες ακόμη και πριν τους Lamarr και Antheil. Ακόμη, μπορεί κάποιος να εντοπίσει αναφορές πως η Lamarr εμπνεύστηκε την ιδέα ακούγοντας για αυτήν από άλλους. Άλλωστε, το frequency hopping είναι η απλούστερη έκδοση μιας τεχνικής ραδιομετάδοσης, σήμερα γνωστής ως τεχνική spread-spectrum, η οποία αναφέρεται σε οποιαδήποτε μέθοδο διευρύνει τη ζώνη συχνοτήτων ενός σήματος.

Αν και η προσέγγιση spread-spectrum είναι πλέον πανταχού παρούσα στις εμπορικές επικοινωνίες, η αναζήτηση της προέλευσής της δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η τεχνολογία Bluetooth χρησιμοποιεί frequency hopping, αλλά ο εφευρέτης της, ο Jaap Haartsen, λέει ότι δεν γνώριζε για το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας των Lamarr-Antheil όταν εργαζόταν στο σύστημα για την Ericsson τη δεκαετία του '90. Το frequency hopping ήταν απλώς το πρότυπο που απαιτούσε η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών των ΗΠΑ (FCC) στη ζώνη συχνοτήτων που σκόπευε να χρησιμοποιήσει για ένα σύστημα τοπικής επικοινωνίας με προστασία από παρεμβολές.

Αν και λέγεται συχνά ότι το σχετικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σημαίνει ότι η Lamarr βοήθησε στην εφεύρεση του Wi-Fi (ή ότι «έκανε το Wi-Fi», σύμφωνα με το προαναφερθέν meme), η ιστορία είναι λίγο πιο περίπλοκη. Όταν τα πρότυπα του Wi-Fi ορίστηκαν για πρώτη φορά το 1997, επέτρεπαν τόσο συστήματα FH όσο και σε συστήματα direct-sequence (DS), αλλά το DS έγινε γρήγορα το κυρίαρχο σύστημα «και δεν υπάρχουν συσκευές FH Wi-Fi σε χρήση σήμερα». Έτσι, ενώ η Lamarr φέρεται να χρησιμοποίησε την έννοια της επικοινωνίας ευρέος φάσματος, η απευθείας σύνδεση της με το Wi-Fi, όπως σημειώνει, σε άρθρο του το NewScientist, είναι θολή.

Ο Haartsen επισημαίνει από την πλευρά του ότι το Wi-Fi εγκατέλειψε νωρίς το frequency hopping, επειδή παρείχε ανεπαρκές εύρος ζώνης. Για ένα διάστημα, το Wi-Fi χρησιμοποίησε μια τεχνική εξάπλωσης φάσματος γνωστή ως direct sequencing, αλλά μετά από μια αλλαγή στους κανόνες της FCC, χρησιμοποιεί ορθογώνια πολυπλεξία διαίρεσης συχνότητας. Το GPS, ένα άλλο υποτιθέμενο μέρος της κληρονομιάς της Lamarr, χρησιμοποιούσε πάντα direct sequencing. Παράλληλα, αν και το πρώιμο κυψελοειδές δίκτυο 2G χρησιμοποιούσε μια μορφή μεταπήδησης συχνότητας, τα μεταγενέστερα δίκτυα υιοθέτησαν άμεση αλληλουχία και πολυπλεξία ορθογώνιας διαίρεσης συχνότητας. Οποιαδήποτε σχέση με πιάνα και τορπίλες δεν έχει ακόμη αποδειχθεί, τονίζει ο American Scientist.

Σειρήνα και εφευρέτρια

Σε κάθε περίπτωση, ο στρατός θα πάρει την ιδέα της - και φέρεται να την χρησιμοποιεί αρκετά χρόνια μετά, το 1962, την εποχή της κρίσης των πυραύλων της Κούβας. Θα της πουν, όμως, το 40, ότι θα μπορούσε να συνεισφέρει περισσότερο στην πολεμική προσπάθεια ως μοντέλο και όχι ως εφευρέτρια, διασκεδάζοντας τα στρατεύματα, προωθώντας πολεμικά ομόλογα και πουλώντας... φιλιά. Η εφεύρεση της δεν θα γίνει ευρέως γνωστή μέχρι το τέλος της ζωής της, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, και ακόμη πιο γνωστή όταν θα δημοσιευθούν, σύμφωνα με τον Guardian, τα ημερολόγια της, το 2000. Από τότε τα νέα θα διαδοθούν και θα γίνει γυναικείο σύμβολο στην επιστήμη – σε κόμικς, θεατρικά έργα, ακόμη και σε Google Doodle.

Και συνεχίζουμε, διαβάζοντας πως την εποχή που η Lamarr ενσάρκωνε σημαντικούς ρόλους στο Hollywood, ο Τύπος συνέχιζε να γράφει για την ερωτική της ζωή (έξι γάμοι και έξι διαζύγια) και την εμφάνισή της. Το αμερικανικό Εθνικό Συμβούλιο Εφευρετών θα διαρρεύσει την την ιστορία της στον Τύπο, με αποτέλεσμα οι LA Times να αποκαλούν τη Lamarr «μια σειρήνα του κινηματογράφου και εφευρέτρια, της οποίας η εφεύρεση κρατήθηκε μυστική από την κυβέρνηση και θεωρείται μεγάλης δυνητικής αξίας για το πρόγραμμα εθνικής άμυνας».

Η ιστορία εξαφανίστηκε και, το 1944, όταν το Motion Picture Magazine θα αναφερθεί στην ευφυΐα της Lamarr, μιλά για την «ανακάλυψη μιας νέας κόμμωσης». Καθώς η Lamarr γερνά, γίνεται αστείο, ενώ, σύμφωνα πάντα με τον Guardian, ακόμη και ο συγγραφέας των απομνημονεύσεών της την μετατρέπει σε κάτι τόσο «φανταστικό, ψεύτικο, χυδαίο, σκανδαλώδες, συκοφαντικό και άσεμνο» που η ίδια καταθέτει μηνύσεις εναντίον των εκδοτών.

Μεταξύ άλλων σημείων της ζωής της, εντοπίζουμε και εκείνο σχετικά με το CorelDRAW, τη γνωστή εφαρμογή επεξεργασίας εικόνας. Μια μεγάλη εικόνα της Lamarr που είχε σχεδιαστεί στην εφαρμογή κέρδισε τον ετήσιο διαγωνισμό σχεδίασης του εξώφυλλου για τη σουίτα λογισμικού το 1996. Για αρκετά χρόνια, από το 1997, εμφανιζόταν στις συσκευασίες της εφαρμογής. Η Lamarr μήνυσε την εταιρεία επειδή χρησιμοποιούσε την εικόνα της χωρίς άδεια. Η Corel απάντησε ότι η Lamarr δεν είχε τα δικαιώματα της εικόνας. Τα μέρη κατέληξαν σε μια συμφωνία που δεν έγινε γνωστή το 1998.

Τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής της, το τηλέφωνο έγινε το μοναδικό μέσο επικοινωνίας της με τον έξω κόσμο, ακόμη και με τα παιδιά και τους στενούς της φίλους. Συχνά μιλούσε μέχρι και έξι ή επτά ώρες την ημέρα στο τηλέφωνο, αλλά δεν περνούσε σχεδόν καθόλου χρόνο με κανέναν. Η Lamarr πέθανε στο Casselberry της Φλόριντα στις 19 Ιανουαρίου 2000 σε ηλικία 85 ετών. Ο γιος της, Anthony Loder, σκόρπισε τις στάχτες της στα δάση της Βιέννης, ακολουθώντας τις τελευταίες της επιθυμίες.

Εν κατακλείδι, η ιστορία της Hedy Lamarr είναι μια ενδιαφέρουσα ιστορία, πιο περίπλοκη -από τεχνολογικής σκοπιάς- από όσο υποστηρίζει ένα meme. Είναι το ίδιο απλοϊκό το να πει κάποιος πως όλα αυτά είναι μυθεύματα και πως η Lamarr δεν είχε καμία σχέση με οποιαδήποτε εφεύρεση ή καινοτομία, με το να πει «έκανε το Wi-Fi», το Bluetooth, το GPS, την ίδια την κινητή τηλεφωνία. Και ίσως δεν χρειάζεται κιόλας να πει τίποτα από τα δύο, πέρα από τα να παραθέσει όσα περισσότερα στοιχεία και γεγονότα μπορεί.