Άνθρωποι και ανθρωποειδή – σενάριο από το μέλλον

Ένα βράδυ που δεν είχα όρεξη ούτε να μαγειρέψω ούτε να πάω έξω να φάω, παράγγειλα πίτσα. Ο διανομέας μου παρέδωσε και εγώ θέλησα να του δώσω ένα φιλοδώρημα. Το αρνήθηκε ευγενικά λέγοντας ότι δεν επιτρέπεται να δεχτεί φιλοδώρημα, πληροφορώντας με ότι δεν είναι άνθρωπος αλλά ανθρωποειδές. Δηλ. ένα ρομπότ που μοιάζει με άνθρωπο.

Το πιό ενδιαφέρον δεν είναι ότι είχα μία αλληλεπίδραση με ένα ανθρωποειδές ρομπότ, αλλά το ότι προς στιγμήν δεν το ξεχώρισα από άνθρωπο. Αυτό που με ξεγέλασε ιδιαίτερα δεν ήταν τόσο η σύντομη και τυπική κουβέντα στην πόρτα του διαμερίσματός μου, όσο η αρμονία ανάμεσα στη συμπεριφορά, τις εκφράσεις του προσώπου και την ένταση και χροιά της φωνής του ρομπότ. Καταπληκτικό...

Εντυπωσιασμένος από την τελειότητα στην ομοιότητα με άνθρωπο, αλλά και υποψιασμένος, μήπως μου λέει ψέμματα, μήπως ήταν κάποια φάρσα, την επόμενη βραδυά ξαναπαραγγέλνω, όχι τόσο για την πίτσα, όσο για τον διανομέα, ζητώντας φυσικά να μου την παραδώσει ο ίδιος ο χθεσινός.

2η βραδυά

Τη δεύτερη βραδυά του πιάνω την κουβέντα, τον ρωτάω το όνομά του, μου λέει πως τον λένε Ευγένιο. Δεν είναι τυχαίο το όνομα, μου λέει, η εταιρεία κατασκευής του έχει δώσει ιδιαίτερη σημασία στο να είναι πάντα ευγενής στην αλληλεπίδραση με τον άνθρωπο, ξεχωρίζοντας έτσι από τους ανθρώπους. Συνεχίζοντας, μου λέει εκ προοιμίου πως έχει ένα όριο 10 λεπτών να ασχοληθεί με τον πελάτη συζητώντας για οτιδήποτε που δεν έχει να κάνει με την παράδοση του φαγητού. Ξαναεντυπωσιασμένος τον ρωτάω πως του επιτρέπουν να ξοδεύει τόση ώρα, κάτι που δεν θα επέτρεπε ο εργοδότης σε έναν ανθρώπινο διανομέα.

Ευγένιος: “Κε Γιάννη, είμαι σε εκπαίδευση, σε ένα πρόγραμμα ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης, και η αλληλεπίδραση με άνθρωπο είναι μέρος της εκπαίδευσής μου. Ο διάλογος με τον πελάτη καταγράφεται, με την άδεια του πελάτη εννοείται, και στη συνέχεια αναλύεται από τους κατασκευαστές μου, εντοπίζονται οι ατέλειες, ιδιαίτερα τα σημεία που ενδεχομένως να φανερώνουν το ότι δεν είμαι άνθρωπος, και η βελτιωμένη, 7η έκδοσή μου θα έχει διορθώσει τις ατέλειες αυτές. Η επόμενη έκδοση είναι λίγο πριν το λανσάρισμα, η εταιρεία προώθησης ήδη έχει ξεκινήσει την εκστρατεία για το μάρκετινγκ. Η εταιρεία που προωθεί το προϊόν έχει επιλέξει και το εμπορικό σύνθημα, που είναι “ακόμα πιό κοντά στον άνθρωπο”.

Εδώ θα μπορούσε να τελειώσει η ιστορία. Αλλά αυτές οι δύο συναντήσεις μου έδωσαν να σκεφτώ τόσα πράγματα, που δεν μπορούσα να αντισταθώ στον πειρασμό να ξαναπαραγγείλω πίτσα το επόμενο βράδυ. Ασφαλώς ζήτησα και πάλι να μου την παραδώσει ο Ευγένιος.

Να μη σας τα πολυλογώ, με τον Ευγένιο συναντηθήκαμε συνολικά 7 συνεχόμενα βράδυα. Δεν άντεξα να φάω περισσότερη πίτσα, αλλά ανέχτηκα την μονόπλευρη διατροφή, γιατί η εμπειρία των συζητήσεων ήταν μοναδική. Θα σας διηγηθώ λοιπόν συνοπτικά τί είπαμε τα επόμενα βράδυα στα επιτρεπόμενα δεκάλεπτα. Ας είναι καλά οι κατασκευαστές του Ευγένιου που το πρόβλεψαν, όχι βεβαίως εντελώς ανιδιοτελώς, τη δουλειά τους έκαναν οι άνθρωποι. Κάπως αισθανόμουν ήδη ότι ήμουν κι εγώ κομμάτι του project, μιά και θα είχα συνεισφορά, συζητώντας με τον Ευγένιο, στην εξέλιξή του. Θα δείτε παρακάτω ότι στις τελευταίες συναντήσεις προβληματίστηκα αρκετά για το θέμα των συζητήσεων, μιας και ήξερα ότι το περιεχόμενο θα καταγραφόταν και θα το ανέλυαν οι προγραμματιστές του Ευγένιου, και δεν ήθελα να τους βάλω σε πονηρές ιδέες.

3η βραδυά

Γιάννης: “Ευγένιε, πως βρίσκεις το δρόμο σου μέχρι το σπίτι μου;”

Ευγένιος: “Κανένα πρόβλημα, Κε Γιάννη, χρησιμοποιώ GPS, είμαστε προγραμματισμένα να κινούμαστε σε όλη τη γύρω περιοχή, και μάλιστα να βρίσκουμε εναλλακτικές διαδρομές, αν σε μία διαδρομή υπάρχει πρόβλημα. Δεν οδηγούμε φυσικά, διανέμουμε αποκλειστικά με τα πόδια, αλλά κινούμαστε γρηγορότερα από έναν άνθρωπο γιατί δεν υπάρχει κόπωση. Υπήρξαν κάποιες δοκιμές με δίκυκλα, αλλά οι κατασκευαστές μου κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν είναι εφικτό να κυκλοφορούν στις ίδιες διαδρομές οχήματα που οδηγούνται από ανθρώπους και οχήματα που οδηγούνται από ανθρωποειδή. Ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποι-οδηγοί ενεργούν απρόβλεπτα, χωρίς να ακολουθούν κανόνες, και οι αλγόριθμοι με τους οποίους εκπαιδευόμαστε εμείς τα ανθρωποειδή δεν μπορούν να ανταποκριθούν.”

Γιάννης: “Με εντυπωσιάζει ιδιαίτερα, ότι μπορείς να διαβάσεις τις πινακίδες με τα ονόματα στα κουδούνια.”

Ευγένιος: “Μα, Κε Γιάννη, αυτό είναι τεχνολογία που υπήρχε εδώ και δεκαετίες. Ακόμα και χειρόγραφες επιγραφές μπορώ να διαβάσω, γιατί έχω εκπαιδευτεί με χιλιάδες χειρόγραφους χαρακτήρες και oικατασκευαστές μου δεν ήταν ικανοποιημένοι παρά μόνο όταν πέτυχα ένα επίπεδο σωστής αναγνώρισης συγκρίσιμο με το επίπεδο των ανθρώπων. Να φανταστείτε μάλιστα ότι με έβαλαν να συναγωνίζομαι με άλλα ανθρωποειδή στην αναγνώριση. Έτσι, η τεχνολογία αναγνώρισης και κατηγοριοποίησης χαρακτήρων, που είναι τυπικό πρόβλημα τεχνητής νοημοσύνης, έχει εξελιχθεί πολύ. Εξάλλου η διαδικασία εκπαίδευσης δεν σταματά ποτέ, δηλ. κάθε φορά που αναγνωρίζω ένα νέο κείμενο, η τεχνική μου εξελίσσεται σύμφωνα με τη νέα εμπειρία.”

4η βραδυά

Πρίν την 4η παραγγελία αναρωτήθηκα αν υπάρχει κάποιος τρόπος να τον αναγνωρίσω ως ανθρωποειδές πιό γρήγορα, πιό άμεσα. Η βραδυά ήρθε, και μόλις συναντηθήκαμε του έκανα την ερώτηση.

Γιάννης: “Ευγένιε, πως σε ξεχωρίζουν από άνθρωπο;”

Ευγένιος: “Κε Γιάννη, υπάρχουν τρόποι, αλλά γίνεται όλο και πιο δύσκολο, γιατί οι κατασκευαστές μου δουλεύουν έχοντας ακριβώς τον αντίθετο στόχο, να γίνεται όλο και πιο δύσκολο να με διακρίνετε από έναν άνθρωπο. Ωστόσο υπάρχουν ακόμα δυνατότητες, αλλά θα σας αφήσω να τις ανακαλύψετε εσείς, αν φυσικά θέλετε να συνεισφέρετε σ’αυτό το συναρπαστικό εγχείρημα.”

Δέχτηκα την πρόκληση, αν και αυτό μάλλον ήταν ένα έξυπνο κόλπο μάρκετινγκ για να αυξηθεί η κατανάλωση της πίτσας. Αλλά ας είναι, σκέφτηκα, ας δούμε ποιός θα ωφεληθεί περισσότερο, η βιομηχανία των ανθρωποειδών, η εστίαση ή εγώ.

Αποφάσισα λοιπόν την ίδια βραδυά στη συζήτησή μας να του φερθώ έξω από τις κοινοτυπίες που ανταλάσσει κανείς με ένα διανομέα, σαν να ήταν ένας άνθρωπος, ελπίζοντας να δω τις διαφορές.

Γιάννης: “Ευγένιε, μίλησέ μου για σένα. Για τους στόχους σου στη ζωή, για τις επιθυμίες σου, για τα προβλήματά σου, αν έχεις hobby, τί σου δίνει ενέργεια, τί σου παίρνει ενέργεια.”

Ευγένιος: “Από αυτά που με ρωτάτε, Κε Γιάννη, μόνο για την ενέργεια μπορώ να σας πω. Παίρνω από ένα ειδικό φορτιστή με αυτονομία περίπου 25 κοντινές διανομές, μετά πρέπει να ξαναφορτιστώ. Ευτυχώς διαχειρίζομαι μόνος μου τη διαδικασία φόρτισης, συνδέομαι και είμαι πλήρης ενέργειας σε 5 λεπτά περίπου.

Τα υπόλοιπα που με ρωτήσατε, στόχους, επιθυμίες, προβλήματα, hobby, υπάρχουν στη βάση δεδομένων μου σαν λέξεις κλειδιά, όλα κάτω από δύο γενικές έννοιες, συνείδηση και αυτεπίγνωση. Αλλά οι κατασκευαστές μου δεν έχουν ασχοληθεί με την εξέλιξή μου προς αυτή την κατεύθυνση. Με έχουν όμως προγραμματίσει να εκφράζω, φραστικά πάντα, λύπη για το ότι δεν μπορώ να σας δώσω περισσότερη πληροφορία για αυτό που με ρωτάτε.”

Εδώ κάπου εξαντλήθηκε το δεκάλεπτο, μου φάνηκε σαν να μου άνοιξε ένα παράθυρο για τη δικιά μου συνειδητοποίηση. Ίσως είχα υπερτιμήσει τον Ευγένιο. Αλλά τότε πως να δικαιολογήσω το “ευτυχώς” που μου είπε όταν μου έλεγε ότι διαχειρίζεται μόνος του τη διαδικασία φόρτισης; Mήπως οι κατασκευαστές του δεν ήθελαν να ξέρω κάτι που ήξεραν αυτοί;

Με αυτές τις σκέψεις με είχαν ζώσει τα φίδια, οπότε στην 5^η παραγγελία τον ρώτησα αν θέλει να του πω ένα ανέκδοτο, έχοντας το μακιαβελικό σχέδιο να δω αν θα γελάσει. Δεν είχε γελάσει ποτέ μέχρι τότε.

5η βραδυά

Γιάννης: “Ευγένιε, να σου πω ένα ανέκδοτο;”

Ευγένιος: “Κε Γιάννη, με ξαφνιάζετε, κανένας δεν με έχει ρωτήσει κάτι τέτοιο μέχρι τώρα, αλλά θα σας ξαφνιάσω κι εγώ, γιατί έχω ένα καλό και ένα κακό νέο. Το καλό είναι πως ξέρω τί είναι ένα ανέκδοτο και ξέρω πως λειτουργεί ο μηχανισμός του γέλιου, έχω πληροφορία στη βάση δεδομένων για το τί προκαλεί το γέλιο. Το κακό είναι πως αν και οι κατασκευαστές μου έχουν προσπαθήσει πολύ, δεν έχουν καταφέρει ακόμη να ενσωματώσουν τον μηχανισμό αυτό στις ικανότητές μου. Αν ανατρέξετε στη βάση δεδομένων μου, θα δείτε τεκμηριωμένες τόσο τις θεωρίες για το τί θεωρούν οι άνθρωποι αστείο, όσο και τις προσπάθειές των κατασκευαστών μου, καθώς και το γεγονός πως κανένας δε έχει καταφέρει να με κάνει να γελάσω μέχρι τώρα.

Αλλά θα σας απογοητεύσω, ξέρετε, από ότι διαβάζω στη βάση δεδομένων, ο μηχανισμός της αντίληψης του αστείου προϋποθέτει μία προσωπικότητα με παρελθόν, με ιστορικό αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, έτσι που να δημιουργούνται στερεότυπα συμπεριφοράς, προβλέψεων και προσδοκιών. Εξάλλου το τί θεωρούν οι άνθρωποι αστείο έχει να κάνει και με το κοινωνικό και πολιτιστικό τους περιβάλλον, με την κουλτούρα τους, με το παρελθόν τους. Εδώ στην Ελλάδα γελάτε ιδιαίτερα με το απροσδόκητο, το απρόσμενο, το προκλητικά αντιφατικό. Εγώ στη βάση δεδομένων μου δεν έχω πολιτιστικό παρελθόν γιατί δεν δεν πέρασα τα τυπικά στάδια εξέλιξης, δεν ήμουν νήπιο, παιδί, έφηβος, ενήλικας. Ελπίζω να είστε ικνοποιημένος με την απάντηση που σας έδωσα.“

Ικανοποιημένος μεν, προβληματισμένος δε. Μήπως ήταν απλά θέμα χρόνου να ενσωματώσουν οι κατασκευαστές του Ευγένιου αυτά τα στοιχεία που του έλειπαν για να διαθέτει χιούμορ; Αλλά και πάλι, δεν μπορούσα να φανταστώ ένα ανθρωποειδές να περνάει από τα εξελικτικά στάδια του ανθρώπου.

6η βραδυά

Στην έκτη συνάντησή μας αποφάσισα να τον αιφνιδιάσω, να του μιλήσω στα Αγγλικά. Με το που άνοιξα την πόρτα τον καλωσόρισα με ένα πολύ αγγλοπρεπές “hi Eugene!” προσπαθώντας να μιμηθώ όσο καλύτερα μπορούσα την προφορά.

Ούτε που ταράχτηκε ο Ευγένιος. Μόλις άκουσα να μου λέει “good afternoon Mr Yannis!” με μια προφορά σαν να μου μιλούσε Λονδρέζος, ντράπηκα τόσο πολύ που το γύρισα αμέσως στα Ελληνικά. Εκεί τουλάχιστον έπαιζα στο γήπεδό μου. Αλλά αυτό που προέκυψε στη συνέχεια ήταν παντελώς απρόσμενο.

“Από την έκφραση του προσώπου σας καταλαβαίνω πως έχετε απογοητευτεί”, μου λέει. Τον διακόπτω απότομα και του λέω, ρε Ευγένιε, πως καταλαβαίνεις τι νιώθω από το πρόσωπό μου, εσύ ένα ανθρωποειδές ρομπότ;

“Μα μέχρι τώρα θα πρέπει να έχετε αντιληφθεί πως έχω εκπαιδευτεί”, μου λέει. “Έχοντας δει και αναλύσει εκατοντάδες χιλιάδες εικόνες προσώπων που εκφράζουν διάφορα συναισθήματα, έχω την ικανότητα να βρίσκω με ποιό συναίσθημα μοιάζει η εικόνα σας τώρα. Με ποσοστό βεβαιότητας 98.7% εκφράζετε απογοήτευση, υποθέτω γιατί η προφορά σας δεν είναι τόσο καλή όσο η δική μου. Αλλά για να σας κάνω να αισθανθείτε καλύτερα, σας λέω ότι δεν ακούσατε τη δική μου φωνή, δεν έχω δική μου φωνή. Η φωνή που ακούσατε είναι δανεισμένη από ανθρώπους. Αλλά έχω και ένα ακόμα καλό νέο για σας. Αν συνεχίζαμε στα Αγγλικά, για μένα είναι το ίδιο, μπορώ να εκπαιδευτώ να μιλήσω συνθετικά οποιαδήποτε γλώσσα, έχοντας στη βάση δεδομένων μου ένα ανεξάντλητο θησαυρό από εκφράσεις. Για παράδειγμα, μπορώ να μεταφράσω ανάμεσα σε οποιεσδήποτε δύο γλώσσες, αρκεί να έχω το μηχανισμό αντιστοίχισης των εκφράσεων στον αλγόριθμο που χρησιμοποιώ. Εσείς όμως έχετε κάτι μοναδικό. Όταν μεταφράζετε από μία γλώσσα σε μία άλλη, παρεμβάλλεται ένα ενδιάμεσο στάδιο κατανόησης. Πρώτα καταλαβαίνετε, μετά μεταφράζετε. Αυτό δεν το έχω εγώ...”

Έμεινα με ανάμεικτα συναισθήματα μετά την κουβέντα αυτή. Πιό πολύ με έκανε να σκέφτομαι η τελευταία λέξη του Ευγένιου: “εγώ”. Αλλά μάλλον θα ήταν απλά τρόπος έκφρασης, όχι ένδειξη συνειδητής ταυτότητας.

7η βραδυά

Στην έβδομη συνάντησή μας δεν άντεχα πλέον την πίτσα, αλλά μου έμενε μία ακόμη απορία. Τον ρώτησα αν επικοινωνεί με οποιονδήποτε τρόπο με τα άλλα ανθρωποειδή.

Εδώ ο Ευγένιος χρειάστηκε κάποιο χρόνο για να διαβάσει τη βάση δεδομένων του, μάλλον η πληροφορία αυτή θα ήταν κρυμμένη σε κάποια σκοτεινή γωνιά. Κάτι όμως βρήκε. Στους κατασκευαστές μου, μου λέει, υπάρχουν δύο αντικρουόμενες απόψεις. Οι υποστηρικτές θεωρούν αυτή τη δυνατότητα απόλυτα απαραίτητη, γιατί θα πολλαπλασίαζε τις δυνατότητες των ανθρωποειδών, και φέρνουν σαν παράδειγμα την επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ ανθρώπων, που είναι απαραίτητη για τα διάφορα επιτεύγματά τους. Οι πολέμιοι επιχειρηματολογούν λέγοντας ότι ακόμα και για την πιό απλή επικοινωνία μεταξύ ανθρωποειδών πρέπει να δίδεται εντολή, και η επικοινωνία πρέπει να ελέγχεται από τον άνθρωπο. Το παράδοξο είναι ότι και οι επικριτές φέρνουν σαν παράδειγμα τη συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων, όταν συνεργάζονται για παράνομους σκοπούς. Η αντιπαράθεση αυτή δεν έχει καταλήξει ακόμη, μου λέει ο Ευγένιος.

Μάλλον τόσο μόνο μπορούσε να μου πει ο Ευγένιος, τόση πληροφορία είχε στη βάση δεδομένων του, οπότε θεώρησα περιττό να τον ρωτήσω αν τα ανθρωποειδή είχαν ήδη κάποιο είδος συλλογικότητας. Αλλά μάλλον δεν χρειάζεται να ανησυχώ. Αφού ο άνθρωπος δεν έχει καταφέρει να τους ενσωματώσει την αίσθηση του “εγώ”, πως θα τους ενσωματώσει την αίσθηση του “εμείς”.

Εδώ τελειώνει ο πρώτος γύρος της επικοινωνίας μου με τον Ευγένιο. Πρέπει να πω ότι διαδοχικά πέρασα από διάφορα συναισθήματα. Αρχικά έκπληξη, μάλλον ευχάριστη, στη συνέχεια θαυμασμός, μετά μία ανταγωνιστική διάθεση, μία αίσθηση του “και ποιός είναι αυτός που έχει την αναίδεια να θέλει να μου μοιάσει, εμένα, που αποτελώ το στολίδι της φύσης”. Στο τέλος όμως, σίγουρα δεν τον αγνόησα. Πως να τον αγνοήσω εξάλλου, μου προκάλεσε τόσα ερωτηματικά και τόση φόρτιση.

Συνεχίζεται...