Επιχειρήσεις: Η συμβολή των χρηματοδοτικών εργαλείων... και οι συνθήκες για τις ελληνικές ΜμΕ

Όπως αναφέρεται αναλυτικά στην Έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ, το 2022 οι μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και οι ελεύθεροι επαγγελματίες έλαβαν νέα δάνεια ύψους 4,2 δισεκ. ευρώ, μέσω προγραμμάτων τη διαχείριση των οποίων είχαν ο όμιλος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (όμιλος ΕΤΕπ) και η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα (ΕΑΤ),

Συγκρίνοντας το 2022 με το 2021, παρατηρείται αύξηση στις εκταμιεύσεις τραπεζικών δανείων σχετιζόμενων με τα χρηματοδοτικά εργαλεία, η οποία αποδίδεται κυρίως στην αξιοποίηση των νέων πόρων που διατέθηκαν στο πλαίσιο του Πανευρωπαϊκού Ταμείου Εγγυήσεων (Pan-European Guarantee Fund ‒ EGF).

Συνολικά το 2022, περίπου το 1/5 των νέων τραπεζικών δανείων σε ευρώ προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες συνδεόταν με προγράμματα του ομίλου ΕΤΕπ και της ΕΑΤ (ποσοστό λίγο μικρότερο από το 2021).

Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η ενίσχυση της ρευστότητας των πολύ μικρών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) μέσω των εν λόγω εργαλείων. Χαρακτηριστικά, την επισκοπούμενη περίοδο πάνω από το ήμισυ των τραπεζικών δανείων που χορηγήθηκαν προς πολύ μικρές, μικρομεσαίες επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες συνδεόταν με προγράμματα εγγυοδοσίας ή συγχρηματοδότησης (2,9 δισ. ευρώ, 3 από το σύνολο των 5,0 δισεκ. ευρώ).

Η μεγαλύτερη συμβολή των χρηματοδοτικών εργαλείων στη ρευστότητα των ΜμΕ εξακολουθεί να οφείλεται κατ’ αρχάς στην ύπαρξη ποσοστώσεων (quotas) όσον αφορά την κατανομή των πόρων ανά κατηγορία μεγέθους επιχείρησης. Επιπρόσθετα, η ζήτηση εκ μέρους των ΜμΕ για φθηνότερο δανεισμό μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων αναμένεται να είναι συγκριτικά υψηλότερη, λόγω της μικρότερης πρόσβασης των ΜΜΕ σε εναλλακτικές πηγές εξωτερικής χρηματοδότησης.

Μεταξύ των επιμέρους κατηγοριών προγραμμάτων, το μεγαλύτερο ποσοστό (85%) αφορούσε προγράμματα εγγυοδοσίας, στο πλαίσιο των οποίων το Δημόσιο αναλαμβάνει μέρος του πιστωτικού κινδύνου που διαφορετικά θα αντιμετώπιζε η δανείστρια τράπεζα. Ακολούθως, η τράπεζα υποχρεώνεται να μειώσει τις απαιτήσεις της για εμπράγματες εξασφαλίσεις από τους δανειολήπτες. Παράλληλα, η υποχρέωση των πιστωτικών ιδρυμάτων για κάλυψη των δανείων με ίδια κεφάλαια περιορίζεται σε σύγκριση με τα δάνεια χωρίς κρατικές εγγυήσεις.

Σημαντικότερο πρόγραμμα σε όρους όγκου δανείων υπήρξε το Πανευρωπαϊκό Ταμείο Εγγυήσεων, με κάλυψη από το οποίο χορηγήθηκαν δάνεια ύψους 3,3 δισεκ. ευρώ (δηλ. περίπου τα 4/5 του συνόλου των τραπεζικών χορηγήσεων που συνδέονται με χρηματοδοτικά εργαλεία), εκ των οποίων 2,5 δισεκ. ευρώ κατευθύνθηκαν προς ΜμΕ.

Σύγκριση με λοιπές χώρες της ζώνης του ευρώ

Αξιοσημείωτες είναι οι επιδόσεις της χώρας στην αξιοποίηση των πόρων των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων της περιόδου 2014-20 μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε όρους αξίας τελικών χρηματοδοτήσεων η Ελλάδα κατατάσσεται πρώτη μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ στα εργαλεία χρέους και τρίτη στα εργαλεία εγγυοδοσίας.

Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας

Συμπληρωματικά προς τα χρηματοδοτικά εργαλεία, οι εγχώριες επιχειρήσεις υποβοηθήθηκαν από τα χαμηλότοκα δάνεια που χορηγήθηκαν το 2022 στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility – RRF).

Κατ’ ουσίαν πρόκειται για συγχρηματοδοτούμενα δάνεια, με σχήμα συγχρηματοδότησης στη συνολική επενδυτική δαπάνη: κατά μέγιστο 50% συμμετοχή δημόσιων πόρων (δάνεια Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας-ΤΑΑ)7, κατ’ ελάχιστο 30% τραπεζική μόχλευση (δάνεια συγχρηματοδότησης) και κατ’ ελάχιστο 20% ίδια συμμετοχή.

Το 2022 είχαν υπογραφεί δανειακές συμβάσεις ύψους 2,5 δισεκ. ευρώ. Το ελάχιστο επιτόκιο των δανείων του ΤΑΑ, που ανερχόταν σε 0,35%, από 24 Οκτωβρίου παραμένει 0,35% στα δάνεια προς τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, ενώ για τις υπόλοιπες επιχειρήσεις διαμορφώθηκε έκτοτε σε 1%. 8 Συνολικά, το 2022 και τους δύο πρώτους μήνες του 2023 εκταμιεύθηκαν προς τις εγχώριες επιχειρήσεις τραπεζικά δάνεια ύψους 0,6 δισεκ. ευρώ στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, με τις εκταμιεύσεις να λαμβάνουν χώρα κυρίως από το δ΄ τρίμηνο του 2022 και μετά.

Προοπτικές

Όπως υπογραμμίζει η ΤτΕ, στο μέλλον οι εγχώριες επιχειρήσεις αναμένεται να επωφεληθούν:

• Από την προσφορά νέων δανείων στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, καθώς αναμένεται να εισρεύσουν, επιπροσθέτως προς τα 5,3 δισεκ. ευρώ που έχουν ήδη ληφθεί, πόροι ύψους 7,4 δισεκ. ευρώ με σκοπό τη συγχρηματοδότηση ιδιωτικών επενδύσεων.
• Από τη δημιουργία προγραμμάτων με την αξιοποίηση πόρων του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου (ΕΣΠΑ) 2021-2027. Τα προγράμματα που θα δημιουργηθούν προορίζονται για τη στήριξη προτεραιοτήτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και νέων εθνικών προτεραιοτήτων, συμπεριλαμβανομένης μιας ενισχυμένης μεθοδολογίας για κλιματικές δράσεις. Επίσης, δύνανται να συγχρηματοδοτούν προγράμματα της ΕΑΤ, όπως το “Εξοικονομώ-Αυτονομώ” που στοχεύει στην ενίσχυση της ενεργειακής αυτονομίας στον τομέα των οικιστικών ακινήτων ή το “Ταμείο Επιχειρηματικότητας” που στοχεύει στη χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μέσω της παροχής δανείων για επενδυτικούς σκοπούς και για κεφάλαια κίνησης με ευνοϊκούς όρους.

Τι δείχνει η έρευνα SAFE για την χρηματοδότηση των ΜμΕ

Τα αποτελέσματα της πλέον πρόσφατης επανάληψης της έρευνας SAFE (Survey on the Access to Finance of Enterprises) δείχνουν ότι την περίοδο Απριλίου-Σεπτεμβρίου 2022 οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα κατέγραψαν αύξηση της διαθεσιμότητας τραπεζικών δανείων, υποστηριζόμενη από την αυξανόμενη προθυμία των τραπεζών να χορηγήσουν πιστώσεις, μολονότι, σύμφωνα με τις επιχειρήσεις, οι γενικότερες προοπτικές της οικονομίας επέδρασαν αρνητικά (αν και όχι όσο στη ζώνη του ευρώ).

Αντίθετα, στη ζώνη του ευρώ η διαθεσιμότητα τραπεζικών δανείων σημείωσε υποχώρηση κυρίως λόγω της μειωμένης προθυμίας των τραπεζών να χορηγήσουν πιστώσεις, αλλά και της σημαντικής επιδείνωσης στο οικονομικό περιβάλλον.

Ταυτόχρονα, επιδεινώθηκαν οι όροι και οι προϋποθέσεις χορήγησης δανείων, καθώς οι επιχειρήσεις ανέφεραν μεγάλη αύξηση στα τραπεζικά επιτόκια καθώς και στις λοιπές χρεώσεις, τέλη και προμήθειες επί των τραπεζικών πιστώσεων στην Ελλάδα.

Μάλιστα, στη ζώνη του ευρώ παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη επιδείνωση που έχει καταγραφεί από την έναρξη της έρευνας το 2009.

Διαθεσιμότητα εξωτερικής χρηματοδότησης προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις

Στον πλέον πρόσφατο κύκλο της έρευνας, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα ανέφεραν θετικό καθαρό ποσοστό όσον αφορά την εξέλιξη της διαθεσιμότητας τραπεζικών δανείων προκαθορισμένης λήξης καθώς και πιστωτικών γραμμών ή υπεραναλήψεων (10%).

Αντίθετα, οι επιχειρήσεις στη ζώνη του ευρώ, για πρώτη φορά μετά την περίοδο Απριλίου-Σεπτεμβρίου 2014, ανέφεραν επιδείνωση της διαθεσιμότητας τραπεζικών δανείων (-9%) καθώς και πιστωτικών γραμμών ή υπεραναλήψεων (-5%). Ως προς την πρόσβασή τους σε λοιπές, μη τραπεζικές, πηγές εξωτερικής χρηματοδότησης, μετά την επιδείνωση της περιόδου Οκτωβρίου 2021-Μαρτίου 2022, στην πλέον πρόσφατη επανάληψη της έρευνας οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα ανέφεραν αύξηση της διαθεσιμότητας υπηρεσιών χρηματοδοτικής μίσθωσης (2%) και εμπορικών πιστώσεων (8%).

Ταυτόχρονα, στη ζώνη του ευρώ οι επιχειρήσεις ανέφεραν ουδέτερη μεταβολή της διαθεσιμότητας υπηρεσιών χρηματοδοτικής μίσθωσης και επιδείνωση της διαθεσιμότητας εμπορικών πιστώσεων (-3%).

Σχετικά με τους παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα εξωτερικής χρηματοδότησης, οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα συνέχισαν να αναφέρουν θετική επίδραση της προθυμίας των τραπεζών να χορηγήσουν πιστώσεις (12%), ενώ στη ζώνη του ευρώ οι επιχειρήσεις ανέφεραν αρνητική επίδραση στην πλέον πρόσφατη επανάληψη της έρευνας (-2%).

Στην Ελλάδα, σε αντιδιαστολή με την προηγούμενη περίοδο, η συνολική επίδραση των παραγόντων που προσδιορίζουν τη φερεγγυότητα των επιχειρήσεων ήταν θετική, ενώ ταυτόχρονα στη ζώνη του ευρώ οι επιχειρήσεις ανέφεραν θετική αλλά σημαντικά ασθενέστερη επίδραση. Αντίθετα, οι επιχειρήσεις ανέφεραν αρνητική επίδραση από τις γενικότερες προοπτικές της οικονομίας στην Ελλάδα (-13%) και πολύ περισσότερο στη ζώνη του ευρώ (-44%). Επιπρόσθετα, σε αντιδιαστολή με διαδοχικά προηγούμενα ευρήματα μετά την περίοδο Απριλίου - Σεπτεμβρίου 2020 που υποδείκνυαν τον υποστηρικτικό ρόλο των δημοσιονομικών μέτρων, στην τελευταία επανάληψη της έρευνας οι επιχειρήσεις ανέφεραν ότι τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης είχαν αρνητική επίδραση στη διαθεσιμότητα εξωτερικής χρηματοδότησης (Ελλάδα: -4%, ευρωζώνη: -16%).

Κυριότερα προβλήματα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων

Στην πλέον πρόσφατη επανάληψη της έρευνας οι περισσότερες μικρομεσαίες επιχειρήσεις του δείγματος θεωρούν ως κυριότερα προβλήματα την εξεύρεση ειδικευμένου προσωπικού (Ελλάδα: 23%, ευρωζώνη: 28%) και την αύξηση του κόστους παραγωγής ή εργασίας (Ελλάδα: 18%, ευρωζώνη: 18%), ενώ ως αμέσως επόμενο σημαντικό πρόβλημα οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα αναφέρουν την πρόσβαση σε εξωτερική χρηματοδότηση (14%) και στην ευρωζώνη την εξεύρεση πελατών (12%).

Όροι και προϋποθέσεις λήψης τραπεζικής χρηματοδότησης

Όσον αφορά τους όρους και τις προϋποθέσεις λήψης τραπεζικής χρηματοδότησης, οι επιχειρήσεις ανέφεραν εξαιρετικά υψηλή αύξηση για τα τραπεζικά επιτόκια αλλά και όσον αφορά τις λοιπές χρεώσεις, τέλη και προμήθειες επί των τραπεζικών πιστώσεων (καθαρά ποσοστά: 30% και 46% αντίστοιχα), ενώ στη ζώνη του ευρώ (63% και 53% αντίστοιχα) παρατηρήθηκαν τα υψηλότερα καθαρά ποσοστά που έχουν καταγραφεί από την έναρξη της έρευνας το 2009.

Συμπεράσματα

Σε αντίθεση με την ευρωζώνη, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα κατέγραψαν αύξηση της διαθεσιμότητας τραπεζικών δανείων, η οποία σε συνδυασμό με τη μείωση των αναγκών των επιχειρήσεων για εξωτερική χρηματοδότηση συνέβαλε στην υποχώρηση του συνολικού δείκτη κενού εξωτερικής χρηματοδότησης σε επίπεδα παραπλήσια με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αντανακλώντας την αύξηση των επιτοκίων της ΕΚΤ, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, στην Ελλάδα και σε ακόμη μεγαλύτερη έκταση στην ευρωζώνη, ανέφεραν εξαιρετικά υψηλή αύξηση για τα επιτόκια των τραπεζικών πιστώσεων. Ταυτόχρονα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στη ζώνη του ευρώ, οι περισσότερες μικρομεσαίες επιχειρήσεις του δείγματος κατέγραψαν ως κυριότερα προβλήματα την εξεύρεση ειδικευμένου προσωπικού και την αύξηση του κόστους παραγωγής ή εργασίας