Η αμετάβλητη πυκνότητα της αξίας του μηνύματος “Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία”

Γινόμαστε αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης, του ίχνους των μικρών και μεγάλων ιστοριών που γράφονται επάνω μας, συνθέτοντας ωστόσο τη δική μας μοναδικότητα: και τούτο επειδή αυτό το ίχνος έχει διαφορετική γραφή επάνω σε κάθε άνθρωπο.

Είναι το διακριτό ίχνος-προϊόν μιας πολυσύνθετης συμπλοκής και μείξης, που όμως μέσα στη μεγάλη εικόνα του κόσμου και των καταστάσεων της ζωής που μας περιβάλλει, υφαίνει ένα δίχτυ μοναδικής προσωπικότητας - αυτής που μας χαρακτηρίζει. Γίνεται η μοναδική, προσωπική μας ταυτότητα. Αλλά, ας μην έχουμε την ψευδαίσθηση πως προϋπάρχουμε των πραγμάτων, από παρθενογένεση. “Εγώ είμαι οι άλλοι”, όπως γράφει και ο φίλος Μίμης Ανδρουλάκης στο τελευταίο βιβλίο του “Πριν σβήσουν τα φώτα” (Εκδόσεις Πατάκης, 2022). Μια ιστορία όπου ο ίδιος αναζητεί τον εαυτό του μέσα από τους άλλους και τις σχέσεις του μαζί τους, γράφοντας και “λευκές σελίδες” της ιστορίας των ημερών του Πολυτεχνείου το 1973.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου, τουλάχιστον για την ονομαζόμενη ως Γενιά του -προσωπικά, με βρήκε στην εφηβεία μου- ναι, προσεγγίζεται από διαφορετικές γενιές με διαφορετική οπτική, απηχώντας περισσότερα ή λιγότερα, ποικίλα συναισθήματα και σκέψεις. Μάλιστα, δεδομένης της απόστασης του χρόνου που καλλιεργεί μύθους και παλίμψηστες επιφάνειες απόψεων, στις σύγχρονες γενιές που δεν έζησαν το γεγονός-αφετηρία της ανατροπής της στρατιωτικής δικτατορίας ούτε τα χρόνια της μεταπολίτευσης, το Πολυτεχνείο μπορεί και να μη λέει κάτι.

Άλλωστε, σήμερα το “κοινωνικό είναι” διαμορφώνεται και προσδιορίζεται υπό συνθήκες μάλλον εξατομικευμένων βιωμάτων (το “μαζικό” συμβαίνει συμπτωματικά μόνο στις σημερινές συνθήκες ασυνέχειας, νεοταξικής κοινωνικής σύνθεσης και διαστρωμάτωσης, με εξαδυνατισμένη την κοινωνική συνοχή): είτε αυτά τα βιώματα αφορούν στο νέο “οπλοστάσιο” εμπειριών και γνώσης από την εικονική και ψηφιακή πραγματικότητα, είτε στην κανονικότητα της αβεβαιότητας και του απρόβλεπτου. Τί θα μπορούσε να πει, λοιπόν, στις νεώτερες γενιές το μήνυμα “Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία”;

Ωστόσο, αναμφίβολα η σημειολογία του αυθόρμητου και εμβληματικού, κυρίαρχου μηνύματος-αιτήματος των ημερών του Νοεμβρίου 1973 διατηρεί νοηματικά τη σταθερή ιδέα διεκδικήσεων για μια καλύτερη ζωή, για έναν πιο δίκαιο κόσμο και για κοινωνική ειρήνη απαραίτητη ώστε να βρίσκει κάθε πολίτης τον “χώρο” αναπνοής των δικαιωμάτων του.

Ποιά είναι αυτή η σημειωτική; “Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία”, σε τρεις λέξεις όλη η υπαρξιακή περιπέτεια του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος. Το Ψωμί, ως σημαίνον της υλικής αξίας που εξασφαλίζει βιολογικά την επιβίωση. Η Παιδεία, ως σημαίνον της πνευματικής αξίας που εξελίσσει και αλλάζει τον άνθρωπο και τον κόσμο μεταβολίζοντας την εμπειρία σε στοχασμό, ιδέες και έργο. Η Ελευθερία, ως το σημαίνον του αδέσμευτου λόγου και της έκφρασης - φυσικά με αναφορά στην κοινωνική διάσταση κάθε ανθρώπου.

Ας συμφωνήσουμε ότι αυτό το μήνυμα -το συντομογραφώ ΠΨΕ- έχει ένα αυταπόδεικτο μέγεθος διαχρονικής και διαγενεακής ισχύος. Είναι ένας “κοινός τόπος” που μπορεί να ενώνει γενιές, να τις κάνει αλληλέγγυες. Τί περισσότερο εκφράζουν σήμερα τα ανθρωποκεντρικά αιτήματα-προτάγματα βιωσιμότητας των παγκοσμίων θεσμών που γίνονται ευαγγέλιο, τα SDGs (UN Sustainability Development Goals) του ΟΗΕ και τα ESG (Environment, Social, Governance) κριτήρια που ορίζουν στόχους σε οργανισμούς και επιχειρήσεις; Το ΠΨΕ έχει την πληρότητα της κορυφαίας Κοινωνικής Ευθύνης και περιέχει τα τεχνοκρατικά (και ορισμένες φορές περιορισμένα σε αφελείς και αντιφατικές εκτιμήσεις) SDGs και τα ESG για έναν καλύτερο κόσμο.

Το “Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία” είναι ο πιο ακριβής οδηγός για κάθε πολιτικό, θεσμικό αλλά και επιχειρηματικό καθεστώς Διακυβέρνησης - μια που αναφερόμαστε συνεχώς σε ζητήματα Governance. Είναι το πλαίσιο που τέθηκε με ένα εκπληκτικό αισθητήριο αντίληψης για την κακοπαθημένη σήμερα έννοια της βιωσιμότητας πριν πενήντα χρόνια - στις 17 Νοεμβρίου 1973, για κάθε όριο στις “φαντασιώσεις και τα οράματα των ηγετών”, μέσα στην ανάγκη εκείνης της εποχής, αλλά εκπορεύεται από το μέλλον. Ας το προσέχουν οι κάθε τύπου σύγχρονοι και μελλοντικοί κυβερνήτες και ηγέτες.

Θα ξαναθυμηθώ τον Μίμη Ανδρουλάκη, ο οποίος σε άλλο βιβλίο του - το “Μαύρο Κουτί” με αφορισμούς περί ηγεσίας και στρατηγικής (Εκδόσεις Πατάκης, 2015), σημείωνε: “Υπάρχει ένα ιστορικό όριο στις φαντασιώσεις και στα οράματα των ηγετών: σε κάθε συγκεκριμένη ιστορική φάση υπάρχει ένας συγκεκριμένος κύκλος προβλημάτων που είναι επιλύσιμα. Η ανθρωπότητα, επαναλάμβανε ο Μάρξ, μπορεί να θέσει στην ημερήσια διάταξη μόνο τα προβλήματα που μπορεί να επιλύσει”.

Πιστεύω πως η ανθρωπότητα -και στον τόπο μας- δεν μπορεί να παραβλέπει, καταρτίζοντας την ημερήσια διάταξη αντιμετώπισης προβλημάτων, το πρόταγμα-πλαίσιο των ορίων διακυβέρνησης σε κάθε στιγμή: “Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία”. Η πυξίδα ΨΠΕ είναι αξιόπιστη, ώστε να έχει σοβαρότητα η αισιοδοξία μας ότι θα βρίσκουμε τον προσανατολισμό μας

Ως ακόλουθος της “Γενιάς του Πολυτεχνείου”, ο Γιάννης Ρούντος με τον απολύτως αντιπροσωπευτικό της Γενιάς συγγραφέα και πρώην πολιτικό Μίμη Ανδρουλάκη και τον ιστορικό της μουσικής και πολιτικό μηχανικό Γιώργο Μονεμβασίτη.

Έργο του Γιάννη Ψυχοπαίδη από την πρόσφατη εικαστική έκθεση “Η τέχνη ως μαχόμενη μαρτυρία” (έργα δεκαετιών 1960-1970) στην Πινακοθήκη του Δήμου Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων.