Γη και ύδωρ σε κρίση

Ωστόσο, το νερό είναι ένας πεπερασμένος πόρος. Πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να καταναλώνεται λελογισμένα και να προστατεύεται. Το θέμα της διαχείρισης του νερού από το ανθρώπινο είδος ήρθε επιτακτικά στην επικαιρότητα μετά τις καταστροφικές πλημμύρες που βίωσε η χώρα μας στις αρχές του φθινοπώρου.

Νερό και χρήσεις γης

Το γλυκό νερό βρίσκεται σε κρίση, αναφέρει η κ. Αλεξάνδρα Παππά, Υπεύθυνη Προγραμμάτων για το Νερό του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο «MedINA». Το μεγαλύτερο πρόβλημα στο θέμα του νερού προκύπτει από τις αλλαγές στις χρήσεις γης. Η ύπαιθρος και οι παραδοσιακές πρακτικές διαχείρισης του νερού έχουν εγκαταλειφθεί, δίνοντας χώρο στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και της υπαίθρου μέσα από πολύ βίαιες για τη φύση παρεμβάσεις, όπως τα φράγματα και οι γεωτρήσεις. Ταυτόχρονα, οι φυσικές περιοχές που σχημάτιζε το γλυκό νερό για αιώνες, όπως οι υγρότοποι, οι κοίτες, τα πλημμυρικά πεδία και οι παραλίες έχουν μπαζωθεί, χτιστεί ή μετατραπεί σε κάτι διαφορετικό, με αποτέλεσμα αυτές οι περιοχές να μην μπορούν πια να επιτελέσουν τις φυσικές τους λειτουργίες, όπως η προστασία των κατοικημένων περιοχών από τις πλημμύρες.

Επαναφέροντας την παραδοσιακή γνώση

Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, μας λέει η κ. Παππά, εργαζόμαστε με τις τοπικές κοινότητες, πρώτον, για τη διατήρηση των υγιών οικοσυστημάτων γλυκού νερού, όπως είναι ο διασυνοριακός ποταμός Αώος / Vjosa, με στόχο την θεσμική του προστασία και την ανάδειξή του ως καλή πρακτική και για άλλα ποτάμια οικοσυστήματα.

Αλεξάνδρα Παππά, Υπεύθυνη Προγραμμάτων για το Νερό του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο «MedINA»

Δεύτερον, υλοποιούμε δράσεις συνηγορίας και άσκησης πίεσης για την ένταξη μέτρων αποκατάστασης των φυσικών διεργασιών των ποταμών, μέσω της απομάκρυνσης παρωχημένων φραγμάτων που εμποδίζουν την ελεύθερη επικοινωνία των ειδών, των ιζημάτων και της ύλης. Τρίτον, επαναφέρουμε την παραδοσιακή γνώση της κατασκευής λίθινων αναβαθμών σε ρέματα εφήμερης ροής στα άνυδρα νησιά των Κυκλάδων, αφού αυτά μπορούν να λειτουργήσουν ως μία λύση βασισμένη στη φύση για την αντιμετώπιση της ξηρασίας και των πλημμυρών, φαινόμενα που εντείνονται όλο και περισσότερο λόγω της κλιματικής κρίσης.

Βιοποικιλότητα και αγροτική εκμετάλλευση σε αρμονία

Το νερό όμως δεν είναι ο μόνος κρίσιμος παράγοντας για τον οποίο εργάζεται το Ινστιτούτο «MedINA». Η εγκατάλειψη της γεωργίας είναι επίσης καθοριστικής σημασίας. Ίσως οι άνθρωποι που ζουν και δραστηριοποιούνται στις πόλεις να μην το συνειδητοποιούν, αλλά, όπως μας λέει ο κ. Ρήγας Ζαφειρίου, Υπεύθυνος του Προγράμματος για τα Αειφόρα Αγροδιατροφικά Συστήματα του «MedINA», περνάμε πλέον από την εποχή της εγκατάλειψης της γεωργίας, στην εποχή της πλήρους εξαφάνισης της παραγωγής τροφής και κατάρρευσης των τοπικών αγροδιατροφικών συστημάτων.

Ρήγας Ζαφειρίου, Υπεύθυνος του Προγράμματος για τα Αειφόρα Αγροδιατροφικά Συστήματα του «MedINA»

Μαζί τους χάνεται ένας ολόκληρος κόσμος από μοναδικά προϊόντα, γεύσεις και μυρωδιές, τοπική γνώση, καλλιεργητικές πρακτικές, παραδοσιακές ποικιλίες και φυλές. Από την άλλη, η άνευ όρων εντατικοποίηση και εξειδίκευση της γεωργίας σε μονοκαλλιέργειες, στις πιο προσβάσιμες περιοχές, υποβαθμίζουν τα αγροοικοσυστήματα, εξαντλώντας τους φυσικούς πόρους, όπως το νερό και τα θρεπτικά συστατικά του εδάφους, αυξάνοντας το ανθρακικό τους αποτύπωμα και περιορίζοντας την ανθεκτικότητά τους σε ασθένειες, ακραία καιρικά φαινόμενα κ.ά. Είτε εγκατάλειψη, είτε εντατικοποίηση, η βιοποικιλότητα μειώνεται. Παράλληλα, οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στη γεωργία διαρκώς εντείνονται, απειλώντας τις περισσότερες καλλιέργειες, ακόμα και την ελιά. Η μετάβαση σε αυθεντικά αειφόρο αγροτική ανάπτυξη είναι μεγάλη πρόκληση. Απαιτεί όχι μόνο αλλαγή τρόπου διαχείρισης των εκμεταλλεύσεων, αλλά και καινοτόμα τοπικά πολυλειτουργικά μοντέλα ανάπτυξης.

Θα μπορούσε να αλλάξει αυτή η κατάσταση ή μήπως έχουμε πάρει έναν δρόμο άνευ επιστροφής;

Η τεχνολογία στην υπηρεσία της αγροδιατροφής

Όπως αναφέρει ο κ. Ζαφειρίου, τα έργα του «MedINA» έχουν πολύπλευρο αντίκτυπο στις τοπικές κοινότητες. Για παράδειγμα, έχουν αναπτυχθεί ψηφιακά εργαλεία για την υποστήριξη των παραγωγών στη διαχείριση των αγροτικών τους εκμεταλλεύσεων, μειώνοντας εισροές και κόστος. Με την πιστοποίηση «TerraVita – Αγροτική Παράδοση και Βιοποικιλότητα» αναγνωρίζονται τα ιδιαίτερα τοπικά προϊόντα που ενισχύουν τη βιοποικιλότητα. Υπάρχουν και συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως η αλυσίδα αξίας που αναπτύχθηκε μεταξύ Κυθήριων ελαιοπαραγωγών και καταναλωτών στο Αμβούργο της Γερμανίας. Στα Κύθηρα, έχει αναπτυχθεί ένα οικοσύστημα συνεργειών για τον αειφόρο τουρισμό, ενισχύοντας την τοπική οικονομία και δημιουργώντας ευκαιρίες για νέους. Αντίστοιχα, το «MedINA» έχει αναδείξει τον αγροδιατροφικό πλούτο της Λήμνου, όπου δραστηριοποιείται από το 2017, και συνεχίζει με νέα έργα για την ανάπτυξη γαστρονομικών διαδρομών, αγροτουριστικών εμπειριών και οικοτεχνιών στο νησί.

Κόστος και οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες

Το κόστος των δύο βασικών προγραμμάτων -Νερού και Γης- ανέρχεται στο μισό εκατομμύριο εύρω με προοπτική να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια μέσα από νέες συνεργασίες που προωθεί συστηματικά ο οργανισμός, αναφέρει ο κ. Αλέξης Κατσαρός, Εκτελεστικός Διευθυντής του «MedINA».

Αλέξης Κατσαρός, Εκτελεστικός Διευθυντής του «MedINA»

Ένα σημαντικό ποσοστό αυτών των χρημάτων απορροφάται σε δράσεις που υλοποιούνται σε συνεργασία με τοπικούς φορείς και οργανώσεις καθώς και πολίτες των περιοχών στις οποίες παρεμβαίνει το Ινστιτούτο. Πέρα όμως από τα άμεσα οφέλη, οι δράσεις του «MedINA» υποστηρίζουν συνολικά την ενδυνάμωση των τοπικών κοινοτήτων με μακροχρόνιο στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ευημερία τους. Σε αυτό αποσκοπεί και η ολιστική προσέγγιση που εστιάζει τόσο στη διατήρηση και προστασία των φυσικών πόρων όσο και στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Αναβίωση της υπαίθρου χωρίς θέσεις εργασίας, δεν γίνεται

Στην κάρδια της προσέγγισής μας, λέει ο κ. Κατσαρός, βρίσκονται οι τοπικές κοινότητες. Στο πλαίσιο αυτό προσπαθούμε στα έργα που υλοποιούμε να συμμετέχουν είτε τοπικές οργανώσεις ή μεμονωμένα άτομα που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Έτσι, στην περιοχή του Αώου έχουν ανοίξει δύο θέσεις εργασίας και στο νησί της Λήμνου επιπλέον δύο. Συνολικά, εκτός Αθήνας, δραστηριοποιούνται αυτή τη στιγμή έξι συνεργάτες του Ινστιτούτου. Παράλληλα, μας λέει ο κ. Κατσαρός, ευελπιστούμε ότι το σύνολο των δράσεών μας ανοίγει νέες προοπτικές στους κατοίκους των περιοχών, οι οποίοι δραστηριοποιούνται είτε στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, είτε στον τομέα του βιώσιμου τουρισμού. Εκεί αποσκοπούν οι δράσεις του «MedINA», όπως τα σεμινάρια προς παραγωγούς και κτηνοτρόφους, η πιστοποίηση των προϊόντων και η ανάπτυξη ψηφιακών εργαλείων που απευθύνονται τόσο στους μόνιμους κάτοικους όσο και στους επισκέπτες των περιοχών.