Αυτοβελτίωση: Από την Αγνωσία στην Γνώση στην Επίγνωση και στην… Απόγνωση

Έτσι λοιπόν, παρατηρούμε πως υπάρχει μια οικονομία της φύσης στους μηχανισμούς που χρησιμοποιεί για τη δημιουργία και τη διατήρηση της ζωής, μέσα από τη διαδικασία της εξέλιξης. Για παράδειγμα, βλέπουμε την αντιστοιχία της ανάπτυξης ενός ανθρώπου (οντογένεση) με την ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους (φυλογένεση), πώς με την πάροδο του χρόνου σηκώθηκε, ανέπτυξε κινητικές δεξιότητες, έμαθε από το περιβάλλον του, ανέπτυξε γλώσσα κλπ.

Μπορούμε να υποθέσουμε πως ο ίδιος μηχανισμός καθρεφτίζεται και στην ανάπτυξη της γνώσης. Πρέπει να αντιληφθούμε πως υπάρχει μια κλιμακωτή εξέλιξη και είναι απαραίτητο να περάσουμε από όλα τα αναπτυξιακά της στάδια. Μπορεί για παράδειγμα ένα παιδί της πρώτης δημοτικού να λύσει πολυωνυμικές εξισώσεις; Το πιθανότερο είναι να τρομοκρατηθεί με τα μαθηματικά και να τα απορρίψει, καθώς δεν μπορεί να τα κατανοήσει. Για να φθάσει σε αυτό το στάδιο, πρέπει πρώτα να ξεκινήσει από τα βασικά, πρόσθεση και αφαίρεση, και κατόπιν να κατακτήσει τα ανώτερα και πολυπλοκότερα γνωστικά επίπεδα. Δεν χρειάζεται λοιπόν ούτε να απογοητευόμαστε ούτε να υποτιμάμε την αναγκαιότητα της σταδιακής εξέλιξης, από τα χαμηλά στα ψηλά, από τα απλά στα πιο σύνθετα. Δεν υπάρχει σύντομη διαδρομή για την αυτοβελτίωση, υπάρχει μόνο αφοσίωση, θέληση και συνεχής προσπάθεια για τον τελικό προορισμό. Εδώ λοιπόν θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε πώς θα μπορούσε να μοιάζει η ανάπτυξη της γνώσης, σαν να ανεβαίναμε μια σκάλα με τρία σκαλοπάτια.

Οι Κλίμακες της Γνώσης

Κλίμακα πρώτη – Η Γνώση (Αλαζονεία): πρωτίστως, ας διευκρινίσουμε πως στην αρχή είμαστε κάτω από τη σκάλα, σε μια επίπεδη επιφάνεια, σε μια κατάσταση αγνωσίας, με γενικές αλλά πολύ βασικές γνώσεις επιβίωσης. Για να ξεπεράσουμε αυτό το πεδίο και να αρχίσουμε να ανεβαίνουμε τις γνωσιακές κλίμακες, πρέπει πρώτα να θέσουμε τον εαυτό μας σε μια βασική διαδικασία μάθησης όπου θα μελετήσουμε, θα εκπαιδευτούμε, θα αφοσιωθούμε τουλάχιστον σε έναν γνωστικό τομέα και θα μπορέσουμε να τον κατακτήσουμε σε ικανοποιητικό επίπεδο.

Έτσι θα ανέβουμε στο πρώτο σκαλοπάτι, όπου γινόμαστε κύριοι ενός πιο εξειδικευμένου γνωσιακού πεδίου. Εκεί όμως βρίσκεται και η «γνωστική τύφλωση». Καθώς ανήλθαμε επίπεδο και ξεχωρίσαμε από την βάση, με την απόκτηση μιας ιδιαίτερης και σίγουρα σημαντικής γνώσης, συνοδευόμενης από ποικίλες δεξιότητες και άλλες ικανότητες, θεωρούμε παράλληλα πως έχουμε κατακτήσει τον κόσμο, πως είμαστε οι καλύτεροι, λόγω της εξειδίκευσης που έχουμε αναπτύξει, επιδεικνύοντας και μια αλαζονεία που την σκεπάζει ένα πέπλο ημιμάθειας. Η παγίδα είναι πως πράγματι μπορεί να είμαστε πολύ καλοί, ίσως από τους καλύτερους σε ένα γνωστικό αντικείμενο, η γνώση μας όμως περιορίζεται σε συγκεκριμένα όρια και πλαίσια, τα οποία δεν μας αφήνουν να δούμε την πραγματική έκτασή της και το μεγαλείο της. Είμαστε ένα σκαλί πιο πάνω από πολλούς άλλους, έχουμε εμβαθύνει σε ένα αντικείμενο που το γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά, έχουμε να δώσουμε απαντήσεις, είμαστε αποδοτικοί και μπορούμε να διδάξουμε και άλλους ανθρώπους, αυτό όμως μας τυφλώνει, δεν μας αφήνει να δούμε μια πολυδιάστατη και διευρυμένη αλήθεια.

Στη φύση, στη ζωή, τα πράγματα δεν είναι μονοδιάστατα. Τα γεγονότα αλληλεξαρτούνται και αλληλοεπηρεάζονται. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να δούμε, να αντιληφθούμε και επομένως να παραδεχτούμε. Γινόμαστε υπέρ-εξειδικευμένοι και η νόησή μας κλειδώνει σε συγκεκριμένες σκέψεις και συμπεριφορές. Αυτό μας εμποδίζει να αλλάξουμε (αντίσταση) και να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα, στις νέες ανάγκες της κοινωνίας, της αγοράς, της ίδιας της ζωής. Κι αν δεν ανέβουμε σκαλί, θα μας ξεπεράσουν ο χρόνος και τα γεγονότα, θα γίνουμε απαρχαιωμένες υπάρξεις και θα εξαλειφθούμε.

Κλίμακα δεύτερη – Η Επίγνωση (Συνεργασία): αν αποφασίσουμε να κάνουμε το επόμενο βήμα, ίσως επειδή παραδεχόμαστε τελικά πως η γνώση που μας έφερε στο πρώτο σκαλί δεν είναι πλέον αρκετή, ή και τυχαία, τότε θα ανεβούμε στο δεύτερο σκαλοπάτι και θα βιώσουμε μια αποκαλυπτική εμπειρία. Θα αντιληφθούμε πως υπάρχει πολύ περισσότερη γνώση εκεί «έξω» και θα είναι μια εμπειρία που θα διαταράξει τις μέχρι τότε πεποιθήσεις μας. Αρχίζουμε και βλέπουμε πιο μακριά και πιο πλατιά, ο ορίζοντάς μας διευρύνεται και επεκτείνεται, ανακαλύπτοντας νέες διαστάσεις της πραγματικότητας, καθώς και νέες συσχετίσεις. Εκεί αποκτάμε επίγνωση του εύρους της γνώσης, ότι υπάρχουν πολλά περισσότερα και διαφορετικά για να μάθουμε. Αυτό θα μας δημιουργήσει και την περιέργεια να ανέβουμε ακόμα παραπάνω. Σε αυτό το επίπεδο, επίσης, είναι που συνεργαζόμαστε καλύτερα με άλλους ανθρώπους, διότι είμαστε πλέον ανοιχτοί στις γνώσεις και τις απόψεις τους, αντιλαμβανόμαστε καλύτερα και δεχόμαστε τη δική τους προοπτική και τις δικές τους ανάγκες και προβλήματα.

Κλίμακα Τρίτη – Η Απόγνωση (Ταπεινότητα): αφού κάναμε το πρώτο βήμα, το επόμενο είναι πιο εύκολο να το τολμήσουμε, το αναζητάμε, το θέλουμε πραγματικά, διψώντας για γνώση. Όταν ανεβαίνουμε όμως στο τρίτο σκαλί της κλίμακάς μας, εκεί αντιλαμβανόμαστε το πραγματικό μεγαλείο της γνώσης και την απεραντοσύνη της. Βλέπουμε πέρα από την κορυφή που κατακτήσαμε και μπροστά μας ξετυλίγονται άπειρες άλλες κορυφές. Εκεί, φεύγουμε πλέον από τη μικρότητα της ασφάλειάς μας και ανακαλύπτουμε έναν κόσμο δυνατοτήτων και αλληλεξαρτήσεων όπου τίποτα δεν είναι προβλέψιμο, τίποτα δεν είναι σταθερό. Αλλά μαζί με τη χαρά της ανακάλυψης, έρχεται και η απόγνωση, καθώς νιώθουμε πολύ μικροί σε αυτό που ξεδιπλώνεται μπροστά μας, ανήμποροι όχι μόνο να κατακτήσουμε αλλά και να κατανοήσουμε πραγματικά το μεγαλείο της γνώσης. Σε αυτό το επίπεδο όμως γινόμαστε και πιο ταπεινοί, σίγουροι, πλέον, πως δεν τα γνωρίζουμε όλα. Και τότε ανερχόμαστε σε ένα ανώτερο πνευματικό πεδίο και συνεχίζουμε την αναζήτηση, με σκοπό όχι να κατακτήσουμε το κόσμο, αλλά να συνυπάρξουμε μαζί του. Τότε είναι που προσπαθούμε να βοηθήσουμε και άλλους να βελτιωθούν και, όλοι μαζί, ίσως μια μέρα να φθάσουμε στη μέθεξη, δημιουργώντας ένα νέο είδος ανθρώπου που θα επιστρέψει εκεί που πιθανότατα ανήκει, στα άστρα, εκεί όπου άρχισαν όλα!

Βεβαίως, η παραπάνω ανάλυση είναι αρκετά απλοϊκή και εκ των πραγμάτων αδυνατεί να συμπεριλάβει όλες τις διαστάσεις και την πολυπλοκότητα της έννοιας της γνώσης. Πρόκειται περισσότερο για μια φιλοσοφική θεώρηση, παρά μια επιστημονική τεκμηρίωση, που σκοπό έχει να αναπαραστήσει γλαφυρά μια βασική αρχή της γνωστικής εξέλιξης, αυτή της σταδιακής ανάπτυξης, και πού αυτή μπορεί να μας οδηγήσει ως μονάδες και ως σύνολο. Είναι ο δρόμος για τη βελτίωση του εαυτού και του όλου με επίκεντρο μια πιο ανοιχτή, συμπεριληπτική, δημιουργική και καλύτερη κοινωνία. Είναι ένα μονοπάτι προς την πνευματική ανύψωση, ελπίζοντας σε μια πιο αγνή και ακραιφνή ανθρωπότητα απαλλαγμένη από μιαρές συμπεριφορές.

«Η γνώση είναι δύναμη, όχι για να κατακτάς αυτοκρατορίες, αλλά για να κερδίζεις Ανθρώπους!»

Υ.Γ. Και να σκεφτείτε πως οι σκέψεις αυτές δημιουργήθηκαν καθώς ήμουν πάνω στη σκάλα και έβαφα το ταβάνι. Ο εκπαιδευτής πρέπει να εμπνέεται από το περιβάλλον γύρω του και να είναι δημιουργικός και ευρηματικός στη χρήση εκπαιδευτικών μέσων και εργαλείων.