Ο J. Doyne Farmer αμφισβητεί τις παραδοσιακές οικονομικές προσεγγίσεις στο βιβλίο του "Εννοώντας το χάος"

Μία από τις αρχές της παραδοσιακής οικονομικής επιστήμης είναι ότι η αγορά προσπαθεί πάντα να επιτύχει μια ισορροπία, μια κατάσταση δηλαδή όπου η ποσότητα των προσφερόμενων αγαθών ή υπηρεσιών ισούται με τη ζητούμενη ποσότητα. Όταν επιτυγχάνεται ισορροπία, δεν υπάρχουν εγγενείς πιέσεις για την αλλαγή της τιμής, επειδή οι δυνάμεις της αγοράς, δηλαδή η προσφορά και η ζήτηση, βρίσκονται σε αρμονία.

Ο Doyne Farmer όμως είχε αμφιβολίες για την υπόθεση αυτή. Σύμφωνα με τον ίδιο, πώς μπορούσαν οι οικονομολόγοι να πιστεύουν απλώς ότι οι τιμές θα προσαρμόζονταν πάντα τέλεια στο σημείο όπου η προσφορά συναντά τη ζήτηση - ειδικά όταν οι αγορές του πραγματικού κόσμου σπάνια συμπεριφέρονται τόσο προβλέψιμα;

Αλλά εκείνη την εποχή, ο Farmer εργαζόταν για να γίνει φυσικός, όχι οικονομολόγος. Μόνο χρόνια αργότερα, ενώ εργαζόταν στο Ινστιτούτο Σάντα Φε, γνώρισε μια ομάδα φυσικών που ήταν ομοϊδεάτες του σκεπτικισμού τους και ενδιαφέρονταν να εξερευνήσουν τα οικονομικά από μια διαφορετική οπτική γωνία.

Είδαν τα οικονομικά συστήματα ως δυναμικά και συνεχώς εξελισσόμενα, όπως τα φυσικά συστήματα που είχαν συνηθίσει να μελετούν. Αυτή η διαφορά στην οπτική γωνία προκάλεσε πολλές συζητήσεις και τριβές. Άνοιξε, όμως, επίσης την πόρτα σε νέους τρόπους σκέψης για τα οικονομικά, ιδίως μέσω της μελέτης των πολύπλοκων συστημάτων.

Χαοτικά συστήματα οι οικονομίες

Ο Farmer υποστηρίζει ότι τα παραδοσιακά οικονομικά μοντέλα, τα οποία βασίζονται σε αυτή την ισορροπία σταθερού σημείου, αποτυγχάνουν να αποτυπώσουν την πραγματική φύση των οικονομικών συστημάτων. Στην πραγματικότητα, οι οικονομίες μοιάζουν περισσότερο με χαοτικά συστήματα, όπου τα αποτελέσματα επηρεάζονται από τις αρχικές συνθήκες και δεν μπορούν ποτέ να σταθεροποιηθούν πλήρως.

Για να το αποδείξουν αυτό, ο Farmer και οι συνεργάτες του δημιούργησαν μοντέλα που ενσωματώνουν το χάος και την πολυπλοκότητα ώστε να προβλέψουν καλύτερα την οικονομία. Οπλισμένη με γνώσεις και προηγμένη τεχνολογία, η ομάδα του Farmer κατάφερε να προβλέψει φαινομενικά τυχαία γεγονότα, όπως η περιστροφή μιας ρουλέτας.

Χρησιμοποιώντας παρόμοιες τεχνικές, ίσως μπορέσουμε επίσης να κάνουμε καλύτερες προβλέψεις για οικονομικές μεταβλητές όπως το ΑΕΠ, η ανεργία και ο πληθωρισμός.

Η ικανότητα πρόβλεψης του καιρού είναι ένα παράδειγμα στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας. Επικαλούμενος την παρατήρηση ότι, με κάθε δεκαετία που περνάει, η ανθρωπότητα φαίνεται να είναι σε θέση να προβλέψει μία ακόμη ημέρα πιο μακριά στο μέλλον. Σίγουρα δεν μπορούμε ακόμη να πούμε πώς θα είναι ο καιρός σε ένα μήνα από τώρα, αλλά οι προβλέψεις μιας έως τριών ημερών είναι αρκετά αξιόπιστες, και ακόμη και τέσσερις έως έξι ημέρες πριν, είμαστε πλέον σε θέση να έχουμε μια αρκετά καλή ιδέα για το τι έρχεται στη συνέχεια. Φυσικά, η επίδραση του ανθρώπου στην υπερθέρμανση του πλανήτη και τα πιο ασταθή καιρικά συστήματα έχουν στη συνέχεια αντίθετο αντίκτυπο σε αυτές τις βελτιώσεις.

Ο Farmer συζητά επίσης την ηλιακή βιομηχανία με ενδιαφέρουσες και δυνητικά ελπιδοφόρες και θετικές προβλέψεις σχετικά με τη συνεχή πτώση της τιμής των μονάδων ενέργειας που παράγονται από την ηλιακή ενέργεια, σε σχέση με αυτές που παράγονται από ορυκτά καύσιμα.

Παρουσιάζοντας το νέο πεδίο των οικονομικών της πολυπλοκότητας, περιγράφει πώς επαναστατημένοι οικονομολόγοι και άλλοι επιστήμονες φέρνουν επανάσταση στην ικανότητά μας να προβλέπουμε την οικονομία, αναπτύσσοντας νέες προσεγγίσεις για παγκόσμια προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή, η ανισότητα και οι καταστροφικές επιπτώσεις των χρηματοπιστωτικών κρίσεων, οι οποίες πλήττουν περισσότερο τους φτωχότερους.

Οικονομία της πολυπλοκότητας

Όλα αυτά τα ζητήματα έχουν τις ρίζες τους στην οικονομία, ωστόσο η κυρίαρχη οικονομική επιστήμη δεν βοηθά στην επίλυση των πιο πιεστικών μας προβλημάτων. Ο Farmer προτείνει μια καλύτερη εναλλακτική λύση, που ονομάζεται οικονομία της πολυπλοκότητας. Τα πολύπλοκα συστήματα χαρακτηρίζονται από αναδυόμενα φαινόμενα - δημιουργώντας ένα σύνολο που είναι ποιοτικά διαφορετικό από το άθροισμα των μερών του. Παραδείγματα είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος, το μετεωρολογικό σύστημα και φυσικά η οικονομία.

Οι ιδέες πίσω από τα οικονομικά της πολυπλοκότητας υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια, αλλά χάρη στις τεράστιες βελτιώσεις στην υπολογιστική ισχύ και τα μεγάλα δεδομένα, ήρθε η ώρα να εφαρμοστούν. Μπορούμε πλέον να κατασκευάσουμε προσομοιώσεις της οικονομίας σε πραγματικό κόσμο σε υπολογιστή που παρακολουθούν λεπτομερώς την αναδυόμενη συμπεριφορά της. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να προσομοιώσουμε πώς μεταβάλλεται το επαγγελματικό εργατικό δυναμικό με την πάροδο του χρόνου, πώς οι οικονομικές πολιτικές επηρεάζουν τα πλούσια ή τα φτωχά νοικοκυριά ή πώς θα εξελιχθεί η οικονομία κατά τη διάρκεια της ενεργειακής μετάβασης.

Αυτή η νέα επιστήμη, όπως εξηγεί ο Farmer, θα επιτρέψει στους ανθρώπους να δοκιμάσουν ιδέες και να κάνον καλύτερες οικονομικές προβλέψεις, επιτρέποντάς τους να αντιμετωπίσουν καλύτερα παγκόσμια προβλήματα όπως η ανισότητα και η κλιματική αλλαγή, δημιουργώντας βιώσιμη ανάπτυξη και, τελικά, έναν καλύτερο κόσμο.

*Ο J. Doyne Farmer είναι Αμερικανός επιστήμονας πολύπλοκων συστημάτων, ο οποίος υπήρξε πρωτοπόρος σε πολλούς από τους τομείς που καθορίζουν την επιστημονική ατζέντα της εποχής μας: χάος, πολύπλοκα συστήματα, τεχνητή ζωή, φορητοί υπολογιστές κ.ά. Σήμερα είναι διευθυντής του προγράμματος οικονομικής της πολυπλοκότητας στο Ινστιτούτο για τη Νέα Οικονομική Σκέψη (INET) του Oxford Martin School, καθηγητής της επιστήμης πολύπλοκων συστημάτων (κατέχει την έδρα Baillie Gifford) στο Smioth School for Enterprise and the Environment (αμφότερα ιδρύματα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης), και εξωτερικός καθηγητής στο Ινστιτούτο της Σάντα Φε (SFI). Μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ Οξφόρδης και Νέας Υόρκης. Περιπετειώδης και μανιώδης ιστιοπλόος, βρίσκει χρόνο για να ταξιδεύει με το σκάφος του, συχνά και στις ελληνικές θάλασσες.