Ο Ζήνωνας Ζαμπακίδης εξηγεί οικονομικές έννοιες ώστε να κατανοούμε περισσότερο τις ειδήσεις

Τα «Οικονομικά για να καταλαβαίνουμε τις ειδήσεις», από τις εκδόσεις Διόπτρα, είναι ένα ανάγνωσμα που έρχεται να διασαφηνίσει ορολογίες και να προσδώσει περισσότερη αυτοπεποίθηση σε όσους το διαβάσουν, που πλέον θα μπορούν να συμμετέχουν σε συζητήσεις οικονομικής φύσεως αλλά, πρωτίστως, θα κατανοούν τις ειδήσεις που αφορούν την οικονομία.

Αρχικά, ο Ζαμπακίδης μιλά για τις αρνητικές εξωτερικότητες, μια φράση ίσως άγνωστη στο ευρύ κοινό, που χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι δημιουργούνται αρνητικές επιπτώσεις σε άλλους από μια πράξη. Στην ουσία, εάν οι πράξεις κάποιου προξενούν κακό σε τρίτους και στην κοινωνία εν συνόλω, τότε αποτελούν αρνητική εξωτερικότητα. Ως παράδειγμα ο συγγραφέας φέρνει το κάπνισμα, μια συνήθεια που οι περισσότεροι πλέον γνωρίζουν πόσο επιβλαβής είναι. Εμφράγματα, καρκίνος του πνεύμονα, εγκεφαλικά είναι μόνο μερικά από όσα προκαλεί, ενώ είναι ικανό ως συνήθεια να βλάψει και τον περίγυρο, τους παθητικούς καπνιστές, που εισπνέουν τον καπνό των καπνιστών. Όμως, εκτός της κατανάλωσης, επιφέρει και η παραγωγή αρνητικές εξωτερικότητες. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, «αν η αγορά αφεθεί να δράσει ελεύθερα, με τους καταναλωτές να καταναλώνουν αποκλειστικά με βάση το δικό τους όφελος και ικανοποίηση και τους παραγωγούς να παράγουν μόνο με βάση το άμεσο κόστος τους, τότε η ποσότητα η οποία θα παράγεται και θα καταναλώνεται θα είναι τέτοια που θα προκαλεί σημαντικές κοινωνικές και οικολογικές επιπτώσεις». Τα κράτη, για να περιορίσουν τις ατέλειες της αγοράς, μειώνοντας την ποσότητα και τις αρνητικές επιδράσεις αυτών των αγαθών, προχωρούν σε καθιερωμένα μέτρα, όπως μεταξύ άλλων η αύξηση της τιμής, οι νόμοι (π.χ. κατάργηση πλαστικών μίας χρήσης, απαγόρευση καπνίσματος σε κλειστούς χώρους κ.ά.) και οι διεθνείς συμφωνίες.

Στη συνέχεια, ο συγγραφέας αναλύει περί του καθολικού εγγυημένου εισοδήματος (UBI), το οποίο χαρακτηρίζεται από μια καθολικότητα, καθώς προσφέρεται σε όλα ανεξαιρέτως τα μέλη της κοινωνίας από το κράτος, ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης. Το εν λόγω εισόδημα προσφέρεται σε όλους τους πολίτες απλά και μόνο επειδή υπάρχουν και διαβιούν σε ένα συγκεκριμένο κράτος, δίχως περιορισμούς. Εκτός αυτού, είναι μόνιμο και σταθερό, δεν παρουσιάζει δηλαδή την περιοδικότητα που έχουν τα επιδόματα ανεργίας. Η υλοποίηση του UBI βρίσκεται ακόμη στα σκαριά, ωστόσο είναι αρκετά ενθαρρυντικά τα αποτελέσματα στις χώρες στις οποίες έχει εφαρμοστεί, όπως για παράδειγμα στην Αλάσκα, το Ιράν και την Κένυα.

Ανάμεσα σε άλλα, ο Ζαμπακίδης εξηγεί την έννοια των κρυπτονομισμάτων, που αποκτούν όλο και μεγαλύτερη δημοτικότητα, όμως εξακολουθούν να είναι ως όρος κάτι άγνωστο σε πολλούς. Πρόκειται για μια μορφή ψηφιακής πληρωμής, ένα ψηφιακό νόμισμα που χρησιμοποιείται διαδικτυακά και μόνο για την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών. Φυσικά, προκειμένου να αρχίσει να λειτουργεί η νέα αυτή τεχνολογία, έπρεπε πρώτα να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήματα όπως για παράδειγμα πώς θα είναι ασφαλείς οι συναλλαγές, από ποιον θα ελέγχεται το κάθε καινούργιο νόμισμα και πώς θα καθορίζεται η αξία του. Η πορεία των κρυπτονομισμάτων είναι γενικώς ανοδική, ωστόσο υπάρχουν και προβλήματα, με χαρακτηριστικότερο ότι η αξία τους ανεβοκατεβαίνει έντονα, κι έτσι δεν μπορεί κάποιος να επενδύσει σε αυτά αισθανόμενος βεβαιότητα. Τίθεται, επίσης, σημαντικό οικολογικό ζήτημα, αφού η υπολογιστική ισχύς που είναι απαραίτητη προκειμένου να λειτουργήσουν τα ύπερ-σύνθετα προγράμματα που χρησιμοποιούνται στα κρυπτονομίσματα απαιτεί τεράστια ενέργεια. Μπορούν ως επένδυση να αποδειχθούν αρκετά προσοδοφόρα, ταυτόχρονα όμως και ριψοκίνδυνα, καθώς δεν έχουν χαρτογραφηθεί στην ολότητά τους.

Λόγος γίνεται στο βιβλίο και για την κυκλική οικονομία, αλλά και για την πράσινη. Είναι γεγονός ότι επιβάλλεται να μειωθούν σημαντικά οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Αυτός, μάλιστα, αποτελεί θεμελιώδης στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης έως το 2050, ώστε να επιτευχθεί η κλιματική ουδετερότητα, κατά την οποία η απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα μέσω τεχνολογιών ή φυσικών συλλεκτών όπως τα δάση, οι ωκεανοί και το χώμα θα είναι ίση με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, επομένως σε μεγάλο βαθμό δεν θα επιβαρύνεται το περιβάλλον. Προκειμένου να φτάσουμε σε κάτι τέτοιο, θα πρέπει να αλλάξει το παρόν οικονομικό μοντέλο και φιλοσοφία. Πλέον, το μοντέλο σύμφωνα με το οποίο πραγματοποιείται παραγωγή, διανομή, κατανάλωση και απόρριψη των απεριόριστων πρώτων υλών (από πρωτογενείς πηγές) δεν είναι βιώσιμο και οδηγεί σε όλο και αυξανόμενη ρύπανση του περιβάλλοντος. Το εν λόγω μοντέλο χρειάζεται να αντικατασταθεί από το λεγόμενο μοντέλο cradle-to-cradle (από γέννηση σε γέννηση), που έχει ως εξής: παραγωγή, διανομή, κατανάλωση, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή/ανακύκλωση και πάλι παραγωγή. Σχηματίζεται, επομένως, ένας κύκλος ώστε να αποφεύγονται όσο το δυνατόν περισσότερο τα απορρίμματα.

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, μια οικονομία θεωρείται πράσινη όταν έχει χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αποδοτική χρήση πόρων και δεν οδηγεί σε κοινωνικούς αποκλεισμούς. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια οικονομία η οποία διασφαλίζει την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και τη βιοποικιλότητα, προστατεύοντας το περιβάλλον. Σημείο-κλειδί είναι ο περιορισμός της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Ο Ζαμπακίδης δεν παραλείπει να εξηγήσει διεξοδικά και οικονομικούς δείκτες που προκαλούν ακόμα… πονοκέφαλο σε πολλούς, ενώ στη βάση τους δεν είναι δυσνόητοι. Τέτοιοι είναι το ΑΕΠ, που τόσο πολύ συναντάμε σε δελτία ειδήσεων ή σε ειδησεογραφικούς ιστότοπους οικονομικής θεματικής, ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (HDI), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης κ.ο.κ.

Στο βιβλίο προσθέτει και την ανάλυση βασικών εννοιών όπως η ανεργία, ένα πρόβλημα που εξακολουθεί να μαστίζει τις κοινωνίες και για το οποίο δεν έχει βρεθεί ακόμη οριστική λύση. Μάλιστα, η ανεργία της Ελλάδας καταλαμβάνει την κορυφή της ΕΕ εδώ και πολλά χρόνια. Βρίσκεται βέβαια σε μια σχετική πτώση από το 2023 κι έπειτα, τότε που είχε φτάσει στο δυσθεώρητο 28%! Η ανεργία έχει ποικίλες αρνητικές συνέπειες τόσο για τα ίδια τα άτομα όσο και για τα κράτη. Χαρακτηριστικό είναι, για παράδειγμα, ότι όσο λιγότεροι άνθρωποι εργάζονται, τόσο περισσότερο απομακρύνεται η οικονομία από τις παραγωγικές δυνατότητές της, μιας και ένα μέρος του εργατικού δυναμικού της παραμένει σε αχρησία και έτσι το ΑΕΠ περιορίζεται. Ο συγγραφέας θέτει υπό το... μικροσκόπιό του επίσης το δημόσιο χρέος και την κρίση χρέους, την επεκτακτική δημοσιονομική πολιτική, που αποτελεί μεγάλο όπλο της κυβέρνησης, τον εμπορικό προστατευτισμό, τα καρτέλ, την Κεντρική Τράπεζα, τους μακροοικονομικούς στόχους, τον πληθωρισμό, την παραγωγικότητα κ.ά.

Τέλος, ολοκληρώνει το πόνημά του προσθέτοντας λίγη οικονομική ιστορία. Γράφει για τέσσερις μεγάλους οικονομολόγους που προσέφεραν αρκετά στην οικονομική επιστήμη, διαμορφώνοντάς τη ο καθένας με τον τρόπο του και την κοσμοθεωρία του: τον Άνταμ Σμιθ, τον Καρλ Μαρξ, τον Τζον Μέιναρντ Κέυνς και τον Μίλτον Φρίντμαν. Στη συνέχεια, αναλύει περί του Μεγάλου Κραχ του '29 στις ΗΠΑ, μια οικονομική κατάρρευση με σοβαρές συνέπειες που έδωσε σημαντικά μαθήματα στην Αμερική προκειμένου να μην επαναλάβει τα ίδια λάθη. Κατόπιν, περνά στο χρονικό του χρέους της Ελλάδας, μια... ιστορία που αν μη τι άλλο γράφτηκε με ανεξίτηλο μελάνι στο μνημονικό των περισσότερων Ελλήνων πολιτών, που πάλευαν για χρόνια (και ακόμη παλεύουν) να ορθοποδήσουν. Από τον Ιανουάριο του 1999 έως και τον Ιανουάριο του 2019, ο συγγραφέας προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό ένα χρονολόγιο που «ξεδιαλύνει» τα γεγονότα σε πολλούς που πιθανώς δεν τα θυμούνται με συγκεκριμένη χρονολογική σειρά.

Τα «Οικονομικά για να καταλαβαίνουμε τις ειδήσεις» πρόκειται για ένα βιβλίο που καθιστά την οικονομική επιστήμη πιο φιλική, μέσα από έννοιες τις οποίες οι πολίτες συναντούν αν όχι σε καθημερινό επίπεδο, τουλάχιστον αρκετά συχνά. Με σχολαστικότητα αλλά χωρίς να γίνεται κουραστικός, ο Ζαμπακίδης φωτίζει όρους που κατά πάσα πιθανότητα δεν αγνοούμε, ωστόσο πιθανώς να έχουμε συνδεδεμένους με λανθασμένη ερμηνεία. Συμπερασματικά, τα οικονομικά μπαίνουν πλέον στα «σπίτια» μας και, από κάτι θολό και ακαθόριστο, καθίστανται σημαντικό κομμάτι μιας ευρείας πρακτικής γνώσης.