«Πολιτική Οικονομία μιας κατάρρευσης», του Adam Tooze: Ένα βραβευμένο θρίλερ οικονομικής και πολιτικής ιστορίας

Ο Tooze υποστηρίζει ότι η κρίση δεν ήταν απλώς ένα ξαφνικό σοκ -παρόλο μου έμοιαζε ως τέτοιο- αλλά μάλλον το αποκορύφωμα μιας μακροχρόνιας διαδικασίας χρηματοοικονομικοποίησης και παγκοσμιοποίησης. Υποστηρίζει επίσης ότι η αντίδραση στην κρίση, ιδίως με τη μορφή μέτρων λιτότητας και νομισματικής πολιτικής, είχε μακροχρόνιες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία και κοινωνία.

Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίοου παρέχει μια γενική εικόνα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008. Ο Tooze υποστηρίζει ότι η κρίση δεν ήταν απλώς ένα ξαφνικό σοκ, αλλά μάλλον το αποκορύφωμα μιας μακροχρόνιας διαδικασίας χρηματοοικονομικοποίησης και παγκοσμιοποίησης. Υπογραμμίζει επίσης τον ρόλο των κυβερνητικών πολιτικών, ιδίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, που συνέβαλαν στην κρίση.

Στο δεύτερο κεφάλαιο, ο Tooze εξετάζει την αντίδραση στην κρίση, ιδίως τα μέτρα λιτότητας και τη νομισματική πολιτική που εφάρμοσαν οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο. Υποστηρίζει ότι τα μέτρα αυτά είχαν μακροπρόθεσμες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία και κοινωνία, ιδίως όσον αφορά την ανισότητα και τις κοινωνικές αναταραχές.

Το τρίτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στον αντίκτυπο της κρίσης στην Ευρώπη. Ο Tooze υποστηρίζει ότι η κρίση αποκάλυψε βαθιά ελαττώματα στην ευρωζώνη και ότι η αντίδραση στην κρίση, ιδίως τα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, είχε καταστροφικές συνέπειες για την ευρωπαϊκή κοινωνία.

Το τέταρτο κεφάλαιο εξετάζει τον αντίκτυπο της κρίσης στην Κίνα. Ο Tooze υποστηρίζει ότι η αντίδραση της Κίνας στην κρίση, ιδίως το μαζικό πρόγραμμα τόνωσης της οικονομίας, είχε σημαντικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία και κοινωνία, ιδίως όσον αφορά το εμπόριο και τη γεωπολιτική.

Στο πέμπτο κεφάλαιο, ο Tooze εξετάζει τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της κρίσης, ιδίως όσον αφορά την ανισότητα και τις κοινωνικές αναταραχές. Υποστηρίζει ότι η αντίδραση στην κρίση έχει επιδεινώσει αυτά τα προβλήματα και ότι η παγκόσμια οικονομία είναι όλο και πιο διχασμένη μεταξύ νικητών και ηττημένων.

Συνολικά, το «Πολιτική Οικονομία μιας κατάρρευσης» ένα βιβλίο που προκαλεί τη σκέψη και παρέχει μια λεπτομερή ανάλυση της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008 και των συνεπειών της. Ο Tooze επισημαίνει ότι, κατά τη γνώμη του, η αντίδραση στην κρίση, ιδίως με τη μορφή μέτρων λιτότητας και νομισματικής πολιτικής, είχε μακροχρόνιες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία και κοινωνία. Αν και το βιβλίο είναι κατά περιόδους πυκνό και τεχνικό, αποτελεί σημαντική συμβολή στην κατανόηση της χρηματοπιστωτικής κρίσης και των συνεπειών της.

Το «Πολιτική Οικονομία μιας κατάρρευσης» συνδυάζει απλές εξηγήσεις σύνθετων οικονομικών εννοιών με μια αφήγηση που ανατρέχει στην προϊστορία και την καταστροφική πορεία της κρίσης σε ολόκληρο τον πλανήτη (συμπεριλαμβανομένων μακρών και εύστοχων κεφαλαίων για τη Ρωσία, τους πρώην δορυφόρους της Σοβιετικής Ένωσης, την Κίνα και τη Νοτιοανατολική Ασία). Προσφέρει επίσης πρωτότυπες ιδέες για τη φύση του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού.

Ένα από τα key-poins του βιβλίου

Σύμφωνα με ένα από τα νευραλγικά σημεία που αναλύει ο συγγραφέας στο βιβλίο, οι κρίσεις εκρήγνυνται σε μια στιγμή, αλλά συνήθως έχουν μακρά και αργή εξέλιξη. Η κρίση του 2008 δεν ήταν διαφορετική. Η χρηματοοικονομική δυναμίτιδα που κατέστρεψε το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα εκείνη τη χρονιά είχε αρχίσει να προετοιμάζεται ήδη από τη δεκαετία του 1970. Τότε ήταν που οι αγορές δανεισμού των ΗΠΑ απελευθερώθηκαν για πρώτη φορά, καθιστώντας τις τόσο εξαιρετικά κερδοφόρες όσο και απίστευτα επικίνδυνες.

Μεταξύ 1996 και 2006, συνέβη και κάτι άλλο: οι τιμές των κατοικιών στις ΗΠΑ σχεδόν διπλασιάστηκαν, ενώ ο πλούτος των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 6,5 τρισεκατομμύρια δολάρια, καθώς οι Αμερικανοί ρευστοποίησαν τις περιουσίες τους. Η ζήτηση για κατοικίες ήταν εξαιρετικά υψηλή. Τότε ήταν που οι δανειστές πήραν την μοιραία απόφαση να μπουν στη δράση και να κάνουν πιο εύκολη από ποτέ την απόκτηση υποθήκης.

Οι δανειολήπτες που προηγουμένως θεωρούνταν πολύ πιθανό να αθετήσουν τις υποχρεώσεις τους, άρπαξαν την ευκαιρία να αγοράσουν επιτέλους τα δικά τους σπίτια. Τα υψηλού κινδύνου δάνεια που τους προσφέρθηκαν έγιναν γνωστά με ένα όνομα που είναι πλέον διαβόητο – υποθήκες «υποδεέστερης ποιότητας».

Γιατί, λοιπόν, κάποιος ήταν διατεθειμένος να αναλάβει αυτόν τον κίνδυνο; Σε αυτό το σημείο εισάγεται η έννοια της τιτλοποίησης. Αυτό ουσιαστικά σήμαινε τη συγκέντρωση τεράστιου αριθμού υποθηκών και την πώληση μεριδίων σε αυτά τα «πακέτα». Θεωρητικά, αυτό θα έπρεπε να είχε κατανείμει τον κίνδυνο των επενδυτών σε περίπτωση που οι δανειολήπτες κατέληγαν σε αθέτηση των υποχρεώσεών τους. Όσο περισσότεροι άνθρωποι εξυπηρετούσαν τα δάνεια τους σε σχέση με όσους δεν το έκαναν, τόσο οι άνθρωποι που αγόραζαν τα πακέτα θα ήταν εντάξει.

Οι τράπεζες που είχαν επενδύσει σε μεγάλο βαθμό σε πακέτα υποθηκών υψηλού κινδύνου βρέθηκαν τώρα σε δύσκολη θέση. Στις 15 Σεπτεμβρίου 2008, η επενδυτική τράπεζα Lehman Brothers έγινε το πρώτο ντόμινο που έπεσε. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί: τα δύο τρίτα των τίτλων της, αξίας 133 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ήταν υποθήκες υψηλού κινδύνου.

Ειρωνικά, ο χρηματοπιστωτικός κλάδος είχε προειδοποιηθεί ότι η ανάληψη υπερβολικών κινδύνων θα είχε τραγικές συνέπειες τον Αύγουστο του 2005, όταν ο Ινδός οικονομολόγος Raghuram Rajan μίλησε σε μια συνάντηση κορυφαίων οικονομικών υπευθύνων στο Ουαϊόμινγκ. Ο τίτλος της παρουσίασής του ήταν «Έχει η χρηματοπιστωτική ανάπτυξη κάνει τον κόσμο πιο επικίνδυνο;». Περιττό να ειπωθεί ότι η προειδοποίηση του Rajan έπεσε στο κενό.