Διομήδης Σπινέλλης: Ο ανοιχτός κώδικας είναι πια ο κανόνας

Τι είναι ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών; Από ποιους αποτελείται και ποιοι είναι οι βασικοί του στόχοι;

Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ) ιδρύθηκε το 2008, σήμερα έχει μετόχους 35 Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα και κοινωφελείς φορείς. Έχει ως κύριο στόχο να συμβάλλει στην ανοιχτότητα και ειδικότερα στην προώθηση και ανάπτυξη των Ανοιχτών Προτύπων, του Ελεύθερου Λογισμικού, του Ανοιχτού Περιεχομένου, των Ανοιχτών Δεδομένων και των Τεχνολογιών Ανοιχτής Αρχιτεκτονικής στο χώρο της εκπαίδευσης, του δημόσιου τομέα, των επιχειρήσεων και της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα φιλοδοξεί να αποτελέσει κέντρο γνώσης και πλατφόρμα διαλόγου για τις ανοιχτές τεχνολογίες.

Ανάμεσα στους φορείς που συμμετέχουν στον Οργανισμό Ανοιχτών Τεχνολογιών είναι τα πιο πολλά ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, ενώ για την υλοποίηση των δράσεων του, βασίζεται στην συνεργασία και ενεργή συμμετοχή των μελών του και της ελληνικής κοινότητας χρηστών και δημιουργών Ελεύθερου Λογισμικού, Ανοιχτού Περιεχομένου και Τεχνολογιών Ανοιχτής Αρχιτεκτονικής.

Τι ακριβώς είναι οι ανοικτές τεχνολογίες και το ελεύθερο/ανοικτού κώδικα λογισμικό; Ποια η σημασία, τα οφέλη του, γιατί να το επιλέξει κάποιος;

Οι ανοιχτές τεχνολογίες είναι οι τεχνολογίες που σχεδιάζονται και λειτουργούν από μια ευρεία παγκόσμια κοινότητα δημιουργών, των οποίων κύριο μέλημα είναι η ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, η διάχυση κάθε νέας γνώσης και κάθε καλής πρακτικής. Παραδείγματα τέτοιων τεχνολογιών είναι το ανοιχτό υλικό (open hardware, όπως το Raspberry Pi), λογισμικό ανοιχτού κώδικα (open source software, όπως το LibreOffice και το Linux), καθώς και ανοιχτό περιεχόμενο, όπως η Wikipedia και το OpenStreetMap.

Με τον όρο Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ – FLOSS Free/Libre – Open Source Software) εννοούμε λογισμικό και εφαρμογές που διατίθενται ελεύθερα είτε για επαγγελματική είτε για προσωπική χρήση και ταυτόχρονα παρέχουν στους χρήστες τους όχι μόνο τον πηγαίο κώδικα αλλά και την άδεια να τον μελετήσουν, να τον τροποποιήσουν και να τον αναδιανείμουν

Συνοπτικά, τα πλεονεκτήματα χρήσης ελεύθερου λογισμικού είναι:

• Μικρότερο κόστος απόκτησης του σε σχέση με τα αντίστοιχα κλειστά/εμπορικά λογισμικά. Το κόστους κτήσης και χρήσης είναι μηδενικό ενώ η προσεκτική επιλογή του κατάλληλου software ελαχιστοποιεί τις ανάγκες επανεκπαίδευσης του προσωπικού.
• Δυνατότητα εγκατάστασης και χρήσης του σε απεριόριστο αριθμό σταθμών εργασίας χωρίς την απαίτηση αγοράς νέων αδειών. Το αντίστοιχο κόστος των εμπορικών λύσεων είναι ιδιαίτερα σημαντικό και δεν συνάδει πάντα με τις πραγματικές ανάγκες του εκάστοτε φορέα (αστοχίες προγραμματισμού/προϋπολογισμού αγοράς αδειών οδηγούν σε ενδεχόμενες ελλείψεις ή πλεονάσματα αδειών).
• Δυνατότητα αποδέσμευσης από συγκεκριμένες εταιρείες ως προς την προμήθεια ή την αναβάθμιση του λογισμικού.
• Δυνατότητα προσαρμογής του λογισμικού στις προσωποποιημένες ανάγκες του κάθε χρήστη.
• Δυνατότητα χρήσης μοντέλων υπολογιστών παλαιότερης σχετικά τεχνολογίας που δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν στο διαρκώς εξελισσόμενο περιβάλλον του κλειστού λογισμικού ενώ, μέσω των προσωποποιημένων αναγκών που μπορεί να καλύψει το ΕΛ/ΛΑΚ, τους δίνεται μια παράταση στον ωφέλιμο χρόνο ζωής τους.

Ποια είναι σήμερα η παρουσία του open source στις κρατικές υπηρεσίες; Έχουμε δει πολλές χώρες να προχωρούν σε ευρεία υιοθέτηση του. Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να γίνει στην Ελλάδα;

Σε όλη την Ευρώπη και κεντρικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθετούνται λύσεις ανοιχτού λογισμικού. Στην Ελλάδα, η προμήθεια του λογισμικού δεν γίνεται πάντα με μια λογική σχεδιασμού με βάση τις ανάγκες του φορέα και τη διαλειτουργικότητα των υπηρεσιών, Αντίθετα, γίνεται συχνά με διαγωνισμούς που περιορίζουν των ανταγωνισμό και με τη λογική της διατήρησης των συνηθειών των υπαλλήλων,

Φυσικά και θα μπορούσε να γίνει στην Ελλάδα, ότι και στην υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά αυτό θα απαιτούσε ένα συνολικό σχεδιασμό της ψηφιακής πολιτικής βασισμένο στα ευρωπαϊκά ανοικτά πρότυπα και όχι σε αποσπασματικές αναθέσεις, όπως γίνεται μέχρι σήμερα.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό βήμα η υιοθέτηση των ανοιχτών τεχνολογιών από τη χώρα μας. Πέρα από το προφανές πλεονέκτημα του κόστους, η υιοθέτηση του ανοιχτού λογισμικού και ανοιχτών τεχνολογιών συμβάλλει στην προσαρμογή τεχνολογικών καινοτομιών παγκοσμίου επιπέδου στην τοπική οικονομία. Αυτό δημιουργεί προστιθέμενη αξία που μπορεί να αποτελέσει ανταγωνιστικό στοιχείο στην παγκόσμια αγορά.

Οι ανοιχτές τεχνολογίες μπορούν να ελαττώσουν τα εμπόδια για την είσοδο επιχειρήσεων στην εγχώρια και την παγκόσμια αγορά. Επιπλέον, προκύπτουν σημαντικά οφέλη για την τοπική οικονομία, κυρίως μέσω αύξησης της απασχόλησης, αποτρέποντας έτσι τη διαρροή ειδικών (brain drain) στο εξωτερικό. Επιτυγχάνεται, δηλαδή, η δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη βελτίωση του ανταγωνισμού και την ενίσχυση της παραγωγικότητας, παρέχοντας ταυτόχρονα την ευκαιρία για περαιτέρω καινοτομία.

Παραμένοντας στο θέμα του κράτους, σε τι επίπεδο βρίσκεται στην χώρα μας αυτό που χαρακτηρίζεται ως «ηλεκτρονική διακυβέρνηση»; Τι έχει γίνει, τι χρειάζεται να γίνει και τι απαιτείται για αυτό;

Το κύριο πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ότι η διαδικασία ανάπτυξης των περισσότερων έργων πληροφορικής, είναι κατάλληλη για αυτοκινητοδρόμους και όχι για πληροφοριακά συστήματα.

Ο τρόπος που αναπτύσσονται τα πληροφοριακά συστήματα είναι συχνά «από κάτω προς τα πάνω». Δηλαδή κάθε φορά λέμε «ας φτιάξουμε ένα σύστημα για να μας λύσει το τάδε πρόβλημα» και δεν σκεφτόμαστε πώς αυτά (τα συστήματα) θα ενωθούν μεταξύ τους και θα βελτιώσουν συνολικά την εξυπηρέτηση του πολίτη. Έχουμε μια εθνική στρατηγική, αλλά αυτή δεν ενώνεται με τα έργα που τελικά αναπτύσσονται. Κάθε οργανισμός κοιτάζει πώς θα απορροφήσει χρήματα για να υλοποιήσει ένα συγκεκριμένο έργο πληροφορικής και όχι πώς όλα αυτά θα εξυπηρετήσουν τον πολίτη.

Πρέπει να βελτιώσουμε πρώτα τη διοίκηση για να μπορέσει να δουλέψει η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, αλλιώς μηχανογραφούμε το χάος. Πρόσφατα τελειώσαμε μια μελέτη στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση στην Ελλάδα. Ένα από τα συμπεράσματα είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει ηλεκτρονική διακυβέρνηση χωρίς διακυβέρνηση. Το να πιστεύουμε ότι θα έρθει η τεχνολογία από μόνη της για να μας λύσει κάποια προβλήματα εάν η διοίκηση δεν δουλεύει αποτελεσματικά, είναι ατελέσφορη. Δεν θα δουλέψει αυτό.

Στο θέμα της επιχειρηματικότητας, μπορεί μια εταιρεία να βασιστεί στο ελεύθερο λογισμικό; Ποια θα είναι τα οφέλη και τι θα πρέπει να γνωρίζει πριν από μια τέτοια μετάβαση; Υπάρχουν ενδεχόμενες δυσκολίες;

Ο ανοιχτός κώδικας για τη συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων σε όλο τον κόσμο είναι πια ο κανόνας. Ακόμα και εταιρίες που ήταν από τους βασικούς πολέμιους της λογικής της ανοιχτής ανάπτυξης λογισμικού, όπως η Microsoft, είναι τώρα από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του. Τα οφέλη (κόστος, ασφάλεια, παραμετροποίηση στις ανάγκες του κάθε οργανισμού κτλ) τα έχω αναφέρει και πιο πάνω. Σίγουρα θα χρειαστεί σε μερικές περιπτώσεις κάποια περίοδος προσαρμογής για να συνηθίσουν οι χρήστες κάποιες από τις νέες λειτουργικότητες που προκύπτουν από την μετάβαση και κάποια μελέτη από πριν για τυχόν ασυμβατότητες με υπάρχουσες εφαρμογές, αλλά τα οφέλη από την μετάβαση θα είναι πολλαπλά

Είστε Καθηγητής και Πρόεδρος του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Ο.Π.Α. Μιλήστε μας για τις σπουδές σε αυτόν τον τομέα, τις ευκαιρίες που έχουν οι φοιτητές στην Ελλάδα και τη σύνδεση με την αγορά εργασίας.

Το Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας είναι το πρώτο στην ειδίκευσή του Πανεπιστημιακό Τμήμα στην Ελλάδα του συνδυάζει τη σύγχρονη διοικητική επιστήμη με τις νέες τεχνολογίες (πληροφορική, επικοινωνίες) και τις οργανωσιακές σπουδές. Οι σπουδές ξεκινούν με υποχρεωτικά μαθήματα κορμού, τα οποία εισάγουν τους φοιτητές στις ουσιώδεις έννοιες της Διοικητικής Επιστήμης και των Πληροφοριακών Τεχνολογιών.

Τα μαθήματα κατεύθυνσης και επιλογής ορίζουν το πρόγραμμα σπουδών από το 6ο εξάμηνο έως την ολοκλήρωσή του. Στην αρχή του 6ου εξαμήνου, οι φοιτητές επιλέγουν την κατεύθυνση στην οποία ειδικεύονται, αποκτώντας με αυτό τον τρόπο μία εις βάθος γνώση και εμπειρία. Το Τμήμα προσφέρει τις εξής κατευθύνσεις:

• Επιχειρησιακή Έρευνα και Επιχειρηματική Αναλυτική
• Διοίκηση Λειτουργιών και Εφοδιαστικής Αλυσίδας
• Τεχνολογίες Λογισμικού και Ανάλυσης Δεδομένων
• Πληροφοριακά Συστήματα και Ηλεκτρονικό Επιχειρείν
• Στρατηγική, Επιχειρηματικότητα και Ανθρώπινοι Πόροι

Υπάρχει σήμερα ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και καινοτόμων λύσεων στην Ελλάδα; Μπορεί η χώρα να «εξάγει» σε αυτούς τους τομείς και να βασίσει την ανάπτυξη της οικονομίας της;

Και βέβαια υπάρχει, τόσο από εξωστρεφείς μεγάλες εταιρείες, όσο και από νεοφυείς επιχειρήσεις. Ήδη εξάγουμε σε αυτούς τους τομείς: υπάρχουν αρκετές επιχειρήσεις στο χώρο της τεχνολογίας που κυρίως δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό. Για να βασίσει η χώρα την ανάπτυξη της οικονομίας της σε τέτοιες επιχειρήσεις θα χρειαστεί να βελτιωθούν σημαντικά το επιχειρηματικό περιβάλλον στους τομείς της ευκολίας του επιχειρείν, της εκπαίδευσης, της δικαιοσύνης, της ενίσχυσης της έρευνας καθώς και των προσφερόμενων υποδομών.

Μένοντας στο θέμα της οικονομίας, ποια η άποψη σας για τα blockchain, bitcoin και όλα τα συναφή που βλέπουμε τα αναπτύσσονται; Ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος τους στην παγκόσμια οικονομία;

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η τεχνολογία Blockchain, πέρα από την χρήση της σε κρυπτονομίσματα, έχει την δυνατότητα να εφαρμοστεί και πιθανώς να λύσει πολλά προβλήματα του κράτους και των δημοσίων υπηρεσιών: από φορολογικά αρχεία και ποινικά μητρώα, μέχρι εκλογικούς καταλόγους και κτηματολόγια. Ήδη υπάρχουν προσπάθειες να εφαρμοστεί πιλοτικά η τεχνολογία blockchain σε ΑΕΙ για τα πτυχία των φοιτητών ή για την διασφάλιση της ακεραιότητας των εγγράφων της της Δημόσιας διοίκησης. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι δεν υπάρχουν πολλά προβλήματα τα οποία να χρειάζονται πραγματικά την υιοθέτηση της τεχνολογίας Blockchain. Σε πολλούς τομείς η τεχνολογία αυτή είναι στην πραγματικότητα μια λύση σε αναζήτηση προβλήματος.

Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερες νεοφυείς εταιρείες ασχολούνται με τις νέες τεχνολογίες. Ποια η γνώμη σας για την ελληνική startup σκηνή και το γενικότερο επιχειρηματικό περιβάλλον; Προσφέρονται ευκαιρίες και η κατάλληλη υποστήριξη;

Είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρο να βλέπουμε όλο και περισσότερους νέους ανθρώπους ή και έμπειρους επαγγελματίας να ασχολούνται με καινοτόμο επιχειρηματικότητα. Πιστεύω ότι το περιβάλλον έχει βελτιωθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, ειδικά στους τομείς της υποστήριξης τέτοιων δράσεων και της χρηματοδότησης. Εκκρεμούν ακόμα οι ευρύτερες αλλαγές που θα βελτιώσουν το επιχειρηματικό περιβάλλον, στις οποίες αναφέρθηκα πριν λίγο.

Κλείνοντας, στην επικαιρότητα βρίσκεται συχνά το θέμα της διαδικτυακής ασφάλειας, με αφορμή και τις διάφορες διαρροές δεδομένων. Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε για αυτό, πως μπορεί κάποιος να προστατευτεί και τι θα πρέπει, ενδεχομένως, να γίνει σε επίπεδο πολιτείας; Βοήθησαν κανονισμοί όπως το GDPR;

Ένας βασικός κανόνας για την διαδικτυακή ασφάλεια είναι οι συχνές ενημερώσεις των εφαρμογών, τόσο σε επίπεδο υποδομών όσο και σε επίπεδο χρηστών. Αν κρίνουμε όμως από το γεγονός ότι υπάρχουν σήμερα στο διαδίκτυο πολλές εγκαταλελειμμένες πλατφόρμες δημοσίων υπηρεσιών οι οποίες έχουν να ενημερωθούν από τότε που έληξε η χρηματοδότηση τους ή το συμβόλαιο με τον προμηθευτή, απέχουμε πολύ από το να εφαρμοστεί ο GDPR ή οποιαδήποτε άλλος κανονισμός. Προς την κατεύθυνση αυτή, σημαντικό μέλημα της πολιτείας θα μπορούσε να είναι να υποχρεώνει τους προμηθευτές να διαθέτουν με άδειες ανοιχτού λογισμικού τα έργα πληροφορικής που πληρώνονται με δημόσια χρήματα ώστε να υπάρχει η δυνατότητα αναβάθμισης τους αλλά και επανάχρησης τους από άλλες δημόσιες υπηρεσίες.