Σκεφτείτε πως βρίσκεστε σε ένα γεμάτο βαγόνι του μετρό. Όλοι σας κοιτούν κατευθείαν στα μάτια και τους κοιτάτε και εσείς. Την ίδια στιγμή, με κάποιον περίεργο τρόπο, τα σώματα τους συνεχώς περιστρέφονται ώστε να βρίσκονται ακριβώς μπροστά σας, όλα μαζί. Και, φυσικά, κρατάνε έναν καθρέφτη στον οποίο βλέπετε συνεχώς το πρόσωπο σας. Κυρίες και κύριοι, τελικά δεν βρίσκεστε στο τρένο, ούτε σε κάποιον εφιάλτη. Βρίσκεστε σε μια ακόμη τηλεδιάσκεψη μέσω του Zoom.
Η πανδημία, τα lockdown και οι περιορισμοί που τέθηκαν σε εφαρμογή (και στην Ελλάδα) πριν από περίπου έναν χρόνο για τον περιορισμό της μετάδοσης του κορονοϊού, οδήγησαν σε αυξημένη χρήση των εφαρμογών teleconferencing, όπως το Zoom. Για αυτό και, όταν αναφερόμαστε στη συγκεκριμένη κινεζική εφαρμογή, ναι μεν είναι εκείνη που βρίσκεται στο προσκήνιο (άλλωστε έφτασε από 10 εκατομμύρια χρήστες τον Δεκέμβριο του 2019 σε περισσότερους από 300 εκατομμύρια πέντε μήνες αργότερα), αλλά συμπεριλαμβάνονται και όλες οι υπόλοιπες του είδους. Κάτι σαν το «googlαρε το».
Και κάπως έτσι, φτάσαμε στο λεγόμενο «zoom fatique», την «κούραση από το zoom» που, όπως όλα δείχνουν, είναι μια πραγματικότητα των ημερών μας. Όχι μόνο καλούμαστε να χρησιμοποιήσουμε τέτοιες πλατφόρμες για πολλές ώρες, αλλά να δείχνουμε το πρόσωπο μας συνεχώς από μια κάμερα και να βλέπουμε κατά πρόσωπο (και στα μάτια) όλους τους άλλους, μαζί με τον εαυτό μας. Ναι μεν αυτό συμβαίνει περισσότερο ή λιγότερο κατά περίπτωση και βάσει των ρυθμίσεων και των αναγκών που υπάρχουν, αλλά αυτό είναι το γενικό πλαίσιο. Και κάπως έτσι, κουραστήκαμε.
Και όχι μόνο υπάρχουν αποδείξεις, αλλά αιτίες και επιστημονικές μελέτες που προσπαθούν, πλέον, να αναλύσουν τους λόγους που συμβαίνει το φαινόμενο. Όπως εκείνη που δημοσιεύθηκε πριν από μερικές μέρες, από ερευνητές του Stanford University, με τον τίτλο «Μη λεκτική υπερφόρτωση: Ένα θεωρητικό επιχείρημα για τις αιτίες της κούρασης του Zoom». Σε αυτήν την μελέτη, που αποτελεί μια από τις πρώτες του είδους, εξετάζονται τέσσερις λόγοι για τους οποίους οι χρήστες βρίσκονται αυτή τη στιγμή αντιμέτωποι, εν μέσω πανδημίας και συνεχών lockdown, με το «Zoom fatique».
Ποιοι είναι αυτοί οι τέσσερις παράγοντες; Με απλά λόγια, το ότι οι συμμετέχοντες σε τέτοιες τηλεδιασκέψεις κοιτούν (από πολύ κοντά και σε υπερβολικές ποσότητες) ο ένας τον άλλον, το «γνωστικό φορτίο» (ο συνεχής έλεγχος της μη λεκτικής επικοινωνίας, δηλαδή των μηνυμάτων που προσπαθούν να μεταδώσουν με το σώμα τους), η αυξημένη αυτοαξιολόγηση λόγω του ότι κοιτούν συνεχώς τον εαυτό τους σε έναν καθρέφτη (δηλαδή, σε μια κάμερα), αλλά και οι περιορισμοί στην κίνηση που «επιβάλλονται» σε τέτοιες τηλεδιασκέψεις - αφού καλούνται να κάτσουν σε ένα συγκεκριμένο σημείο ώστε να τους «πιάνει» η κάμερα.
Οι 4 λόγοι - Αιτίες και λύσεις
Σε μια τυπική τηλεδιάσκεψη στο Zoom, η επαφή με τα μάτια υπερβαίνει κατά πολύ αυτό που θα αντιμετώπιζε κάποιος σε μια «πραγματική» αλληλεπίδραση. Για παράδειγμα, όταν συζητά με έναν φίλο του στον «φυσικό» κόσμο, μπορεί κάποιες φορές να κοιτιούνται, άλλες να βλέπουν τα κινητά τους, άλλες το πάτωμα, το ταβάνι ή έξω από το παράθυρο. Στο Zoom, όχι μόνο υπάρχει συνεχής επαφή, αλλά τα πρόσωπα είναι συνήθως μεγαλύτερα και πιο κοντά, κάτι που ξεγελά το μυαλό, θεωρώντας πως έχει μια συζήτηση με εξαιρετικά οικεία πρόσωπα. Προτεινόμενη λύση: Ελαχιστοποιήστε τα μεγέθη των προσώπων σε προβολή πλέγματος και καθίστε λίγο πιο πίσω, ώστε να υπάρχει περισσότερος προσωπικός χώρος.
Δεύτερος παράγοντας είναι, φυσικά, το ότι βλέπει κάποιος συνέχεια τον εαυτό του, σαν να βρίσκεται επί ώρες μπροστά από έναν καθρέφτη. Στην πραγματική ζωή, δεν έχουμε συνεχώς μπροστά μας κανέναν καθρέφτη και μπορεί να ξοδέψουμε μόλις 5 λεπτά την μέρα βλέποντας το πρόσωπο μας σε έναν τέτοιο. Οι ερευνητές αναφέρονται σε μελέτες που λένε ότι όταν βλέπουμε συνεχώς το είδωλο μας, γινόμαστε πιο επικριτικοί με τον εαυτό μας. Είναι αγχωτικό και υπάρχουν πολλά στοιχεία που εντοπίζουν αρνητικές συναισθηματικές συνέπειες στο να βλέπεις τον εαυτό σου συνέχεια στον καθρέφτη. Προτεινόμενη λύση: Επιβεβαιώστε ότι εμφανίζεστε σωστά στην κάμερα και ύστερα κρύψτε την εικόνα από την οθόνη σας.
Συνεχίζοντας, βρίσκουμε τον τρίτο παράγοντα, την ανάγκη για ακινησία. Σε μια τυπική διαπροσωπική συζήτηση, οι άνθρωποι μετακινούνται. Περπατούν, σηκώνονται και τεντώνονται, κάνουν μουτζούρες σε ένα σημειωματάριο, σηκώνονται για να γράψουν κάτι στον πίνακα ή περπατούν για να ξαναγεμίσουν το ποτήρι τους. Στο Zoom, κάθονται ακίνητοι για ώρες. Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα στοιχεία δείχνουν πως όταν οι άνθρωποι κινούνται, αποδίδουν καλύτερα. Προτεινόμενη λύση: Δημιουργήστε ένα ευρύτερο οπτικό πεδίο για την κάμερά σας. Για παράδειγμα, μια εξωτερική κάμερα σας επιτρέπει να μετακινείστε περισσότερο σε σύγκριση με μια που βρίσκεται «κολλημένη» πάνω σε ένα laptop.
Τέταρτο ζήτημα, το «γνωστικό φορτίο», δηλαδή το πλήθος των πληροφοριών που προσπαθούμε να διαχειριστούμε και να επεξεργαστούμε ταυτόχρονα. Ο εγκέφαλος λειτουργεί πολύ πιο σκληρά για να στείλει κάποιος, και να λάβει, σήματα μέσω μιας κάμερας και μιας οθόνης. Αν το πολλαπλασιάσουμε αυτό σε ώρες υπερβολικών εκφράσεων και αυξημένης συγκέντρωσης, το μυαλό καταναλώνει πολύ περισσότερη ενέργεια. Και αυτό γιατί οι χρήστες είναι αναγκασμένοι να παρακολουθούν συνειδητά τη μη λεκτική συμπεριφορά τους και να στέλνουν «σήματα« που δημιουργούνται σκόπιμα. Προτεινόμενη λύση: Όταν είναι εφικτό, απενεργοποιήστε την κάμερα και απομακρυνθείτε από την οθόνη.
Λαμβάνοντας υπόψιν τον σημαντικό ρόλο που έχουν διαδραματίσει εφαρμογές όπως το Zoom στην πραγματοποίηση πολλών εργασιών (ακόμη και για λόγους εκπαίδευσης), συνεισφέροντας τόσο στη μείωση της εξάπλωσης του ιού όσο και στη ελαχιστοποίηση των εκπομπών που προκαλούνται από τις διάφορες μετακινήσεις, οι παραπάνω λόγοι δείχνουν - θεωρητικά τουλάχιστον, και σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα - να συνεισφέρουν στο λεγόμενο «Zoom fatique». Προσαρμοστείτε, για να μην κουραστείτε.
Σχόλια