Μουσείο Γρίφων Μεγίστης: Ένας μικρός παράδεισος μέσα σε έναν μεγάλο

Τι ακριβώς είναι το Μουσείο Γρίφων Μεγίστης και πώς προέκυψε η δημιουργία του; Τι προσφέρει, αυτή τη στιγμή, στον επισκέπτη;

Η έμπνευση για δημιουργία είναι ο λόγος ύπαρξης του Μουσείο Γρίφων. Ο επισκέπτης εκτίθεται σε νέους μηχανισμούς, πρωτοπόρες ιδέες και «μαθηματικές» επινοήσεις. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως δεν αποτελεί διαγωνισμό νοημοσύνης, αλλά μια διέξοδο διασκέδασης. Φυσικά, οποιοσδήποτε είναι ευπρόσδεκτος να δοκιμάσει τις ικανότητες του, στο μοναδικό διαδραστικό Μουσείο Γρίφων στον κόσμο.

Να τονίσω εδώ, πως έχουν υπάρξει ήδη παρά πολλά παραδείγματα, όπου κάποιοι ήταν πολύ διστακτικοί όσον αφορά στην επίσκεψη. Όταν όμως ήλθαν, δεν «ξεκολλούσαν» και παρέμειναν για ώρες! Γενικά, οι γρίφοι είναι πολύ εθιστικοί και εντυπωσιακοί.

Ο κάθε επισκέπτης θα μάθει τα είδη γρίφων που υπάρχουν, μερικά σημαντικά ιστορικά στοιχεία, καθώς και την παγκόσμια επίδραση που έχει η Ελλάδα στους γρίφους.

Όσον αφορά στους γρίφους, τι είναι, τελικά, ένας γρίφος και τι μπορεί να μάθει κανείς από αυτούς; Ποια η παράδοση της Ελλάδας στους γρίφους;

Οτιδήποτε μας βάζει σε δημιουργική σκέψη θεωρείται γρίφος. Από τον κύβο του Ρούμπικ και το αίνιγμα της Σφίγγας, μέχρι τις ψευδαισθήσεις και τα μαγικά κόλπα.

Η ποικιλία των γρίφων είναι τεράστια, και μπορεί κάποιος να διδαχθεί Μαθηματικά, Φυσική, Ηλεκτρονική, Μηχανολογία, διάφορες τέχνες, ακόμα και ηθική! Η λίστα είναι μεγάλη.

Η Ελλάδα έχει τεράστια παράδοση στους γρίφους, η οποία μάλιστα έχει υποτιμηθεί. Αιχμή του δόρατος αποτελεί το Οστομάχιον του Αρχιμήδη, ο αρχαιότερος καταγεγραμμένος γρίφος στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αυτό το γνωρίζουν πολλοί ξένοι, αλλά ακόμα δεν διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία. Την ελληνική επίδραση στους γρίφους αποδεικνύει και το γεγονός πως ένας μεγάλος αριθμός σύγχρονων γρίφων έχουν ονόματα όπως: ο Λαβύρινθος, το Κουτί της Πανδώρας, ο Γόρδιος Δεσμός, κ.α.

Το Καστελλόριζο από μόνο του έχει πρωτοφανή παράδοση στους γρίφους. Στο Λαογραφικό Μουσείο του νησιού υπάρχει το περιοδικό «Αναμνήσεις» του Μιχαήλ Πετρίδου, του 19ου αιώνα. Στη εφημερίδα «Καστελλοριζιακά Νέα» τη δεκαετία του ’60 υπάρχουν πολλά αινίγματα της Ελένης Βαρβαγιάννη με τη μορφή ποιημάτων. Ενώ σήμερα, μόνο δύο Έλληνες εκπροσωπούμε την Ελλάδα στον Διεθνή Οργανισμό Γρίφων, και οι δύο με καταγωγή από το Καστελλόριζο. Ως μαθηματικός, δεν πιστεύω στις συμπτώσεις.

Καθώς είστε και συνιδρυτής εταιρείας παραγωγής εκπαιδευτικών γρίφων, ποιο το ενδιαφέρον που υπάρχει από το κοινό; Ποιες οι εμπορικές δυνατότητες και ευκαιρίες που προσφέρονται;

Υπάρχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και από παιδιά και από ενήλικες. Τα παιδιά αγαπούν τα παιχνίδια, ενώ οι γονείς αντιλαμβάνονται τη διδακτική τους αξία. Αποτελεί όμως ακόμα και σήμερα ένα νέο είδος επένδυσης, και για αυτό το λόγο οι εν δυνάμει επενδυτές παραμένουν διστακτικοί.

Έως και σήμερα, οι γρίφοι αποτελούν μόλις το 2% της αγοράς των παιχνιδιών, κάτι που κατά τη γνώμη μου είναι ένας... γρίφος. Υπάρχουν πάντως πρόσφατες έρευνες αγοράς που δείχνουν μια τάση πενταπλάσιας αύξησης προς το 10%, διότι υπάρχει επιτέλους μια θετική αντίληψη και κατανόηση πως οι γρίφοι πράγματι βοηθούν στην διασκεδαστική και αποτελεσματική εκπαίδευση.

Και φτάνουμε στο Φεστιβάλ Γρίφων Καστελλορίζου, που πραγματοποιείται στα τέλη Σεπτεμβρίου. Μιλήστε μας για αυτό. Σε ποιους απευθύνεται και τι θα προσφέρει;

Είναι ένα πολύ μεγάλο επιστημονικό γεγονός, που επικεντρώνεται στους γρίφους, αλλά πλαισιώνεται και από πολλές άλλες επιστημονικές και καλλιτεχνικές δράσεις, π.χ. ρομποτική, αστρονομία, πειράματα χημείας, θεατρικά παιχνίδια, παράσταση Καραγκιόζη κ.α. από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ινστιτούτο Παστέρ, Ίδρυμα Ευγενίδου, Ένωση Φυσικών, Πλήρωμα 94, πάντα με σκοπό τη δημιουργική έμπνευση.

Όπως και το Μουσείο Γρίφων, το Φεστιβάλ Γρίφων απευθύνεται σε όλους, μικρούς και μεγάλους. Όσον αφορά στους γρίφους, θα υπάρξουν διαλέξεις, εκθέσεις με διεθνώς πολυβραβευμένους γρίφους, κυνήγι θησαυρού, και διάφοροι διαγωνισμοί γρίφων. Όλες οι λεπτομέρειες υπάρχουν στην ιστοσελίδα μας: www.kastellorizofestival.com.

Είστε ένας άνθρωπος που επέστρεψε από την Αυστραλία στον τόπο του, το Καστελλόριζο, ξεκινώντας τη συγκεκριμένη προσπάθεια. Πώς προέκυψε αυτή η απόφαση;

Αν και γεννήθηκα στην Αυστραλία, ευγνωμονώ τους γονείς μου που επέστρεψαν στην Ελλάδα και μας έφεραν απευθείας στο Καστελλόριζο (τη Ρόδο δεν πρόλαβα καν να τη δω, απλά περάσαμε μια νύχτα πριν πάρουμε το καράβι).

Όταν κάποιος έχει μεγαλώσει στο Καστελλόριζο, ήδη έχει αντιληφθεί το πόσο ιδιαίτερος τόπος είναι. Κι όταν έχει ταξιδέψει σε πολλά άλλα μέρη, τότε κατανοεί και εκτιμά το Καστελλόριζο σαν τόπο μοναδικής ομορφιάς που δεν υπάρχει πουθενά αλλού. Φυσικά, η Αυστραλία είναι επίσης ένας πανέμορφος τόπος αλλά η φύση εκεί είναι άγρια και πολλές φορές επικίνδυνη. Η φύση στο Καστελλόριζο και στην Ελλάδα γενικότερα, έχει μια φιλική αύρα. Βάσει αυτών, η απόφαση δεν ήταν δύσκολη.

Σε γενικές γραμμές κατάφερα να χτίσω ένα μικρό παράδεισο (το Μουσείο Γρίφων) μέσα σε ένα μεγάλο παράδεισο (το Καστελλόριζο).

Ποιες οι δυσκολίες στην ανάπτυξη μιας τέτοιας προσπάθειας σε μια ακριτική περιοχή; Είναι εύκολο σήμερα για κάποιον να γυρίσει στην Ελλάδα και να πραγματοποιήσει μια επιχειρηματική προσπάθεια; Ποιες οι προτάσεις σας, προς ενδεχόμενη βελτίωση;

Οι δυσκολίες ήταν πολλές, αλλά και αναμενόμενες. Χωρίς υπομονή, επιμονή, και πολλή δουλειά, δεν μπορεί να γίνει κάτι. Πρέπει κάποιος να επενδύσει όχι μόνο οικονομικά, αλλά και σωματικά, και νοητικά και ψυχικά. Πολλοί αγαπούν το Καστελλόριζο και το στηρίζουν το καλοκαίρι, είτε για διακοπές ή με ευχολόγια. Η αγάπη όμως δεν αρκεί για κάποιον που θέλει να επιβιώσει. Άρα πρέπει να γίνουμε ένα με το νησί, να είμαστε εκεί και το χειμώνα για να το στηρίξουμε.

Ελπίζω να υπάρξουν κίνητρα για τους ντόπιους, όπως, για παράδειγμα, η βοήθεια για σύσταση νέων επιχειρήσεων που να λειτουργούν ολόκληρο το χρόνο (ειδικά το χειμώνα). Επιπρόσθετα, ελπίζω να υπάρξουν προγράμματα ή/και παραρτήματα πανεπιστημίων, ώστε το νησί να έχει πάντα ακαδημαϊκούς και να ευνοηθεί η νοητική ανάπτυξη. Το ίδιο ισχύει και για το θέατρο, μουσική, κτλ.

Κλείνοντας, ποια είναι τα επόμενα βήματα, οι επόμενοι στόχοι, για το Μουσείο Γρίφων; Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να φτάσει και σε άλλες πόλεις ή να παρουσιάζει τα εκθέματα του ηλεκτρονικά και διαδραστικά;

Αυτή τη στιγμή έχει ολοκληρωθεί η πρώτη φάση του Μουσείου Γρίφων, όπου ο επισκέπτης μπορεί να δει και να παίξει με τους γρίφους. Όμως όλα τα εκθέματα ήταν για μια δεκαετία μέσα σε κουτιά επειδή περίμενα μια οποιαδήποτε βοήθεια που δεν ήλθε ποτέ. Ευτυχώς τώρα όλοι έχουν διαπιστώσει τη δυναμική των γρίφων και υπάρχει μια κινητικότητα. Ελπίζω λοιπόν σύντομα το Μουσείο Γρίφων να περιέλθει στη δεύτερη φάση του, που θα περιλαμβάνει χωρική επέκταση ώστε τα εκθέματα να μην είναι το ένα πάνω στο άλλο, και κάθε έκθεμα να έχει την δική του ετικέτα με χρονολογία κατασκευής, όνομα κατασκευαστή και σκοπό του γρίφου. Υπάρχουν και άλλα σοβαρά θέματα που επιζητούν επίλυση, αλλά όλα πρέπει όλα να γίνουν σωστά και με σειρά.

Τα μισά εκθέματα του Μουσείου ήδη υπάρχουν εδώ και πάρα πολλά χρόνια στο διαδίκτυο, στην προσωπική μου σελίδα, ως παρουσίαση συλλογής. Όσο για την παρουσίαση γρίφων σε άλλα μέρη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Αυστραλία, Σιγκαπούρη, Ινδία, Αμερική, κ.α.), αυτό ήδη έχει γίνει στα προηγούμενα χρόνια, αλλά σε μικρή κλίμακα. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, έχουν γίνει παρουσιάσεις στη Ρόδο (στο σχολείο Ροδίων Παιδεία), στην Αθήνα (Ινστιτούτο Παστέρ), στο Ηράκλειο (Πανεπιστήμιο Κρήτης) και στην Καβάλα. Ενώ γίνεται πάντα σε συνδυασμό με τη διάλεξη «Δούρειος Γρίφος» και την επιλογή ενδεικτικών γρίφων από κάθε κατηγορία για μια σφαιρική και διαδραστική εμπειρία.

Τέλος, αν και η ηλεκτρονική παρουσίαση θα μπορούσε να δώσει μια καλή ιδέα για τον κόσμο των γρίφων, προσωπικά δε θα την πρότεινα. Διότι η πεμπτουσία ενός γρίφου απαιτεί την άμεση επαφή ενός ανθρώπου με ένα τρισδιάστατο αντικείμενο όπου συμμετέχουν όσο το δυνατόν περισσότερες αισθήσεις.

Η Ελένη Γραμματικοπούλου, συνδιοργανώτρια του Φεστιβάλ Γρίφων Καστελλορίζου, μας μίλησε για τους στόχους και τη διοργάνωση.

Η ιδέα γεννήθηκε από το Μουσείο Γρίφων Μεγίστης (αυτό είναι το επίσημο όνομα του νησιού) που υπάρχει στο νησί και από την πεποίθηση πως Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και οι άλλες μεγάλες πόλεις, αλλά οι ακριτικές περιοχές που οφείλουμε να τις στηρίζουμε και να τους δίνουμε ελπίδα, ο καθένας μας από τον χώρο που κινείται και με τον τρόπο που διαθέτει.

Όπως ξέρετε, τα τελευταία 30 χρόνια δραστηριοποιούμε με το ίδιο ανεξάντλητο πάθος στην καταπολέμηση του επιστημονικού αναλφαβητισμού, είτε ως υπεύθυνη του προγράμματος «Επιστήμης Κοινωνία» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (1993-2013) είτε ως μέλος επιτροπών σχεδιασμού, προβολής και διοργάνωσης μεγάλων επιστημονικών φεστιβάλ και προγραμμάτων. Αποκορύφωμα, όμως, αυτής μου της ενασχόλησης υπήρξε η δημιουργία της ανατρεπτικής ομάδας των Science Reactors (2014), ενός εναλλασσόμενου δυναμικού ερευνητριών και ερευνητών από ένα ευρύ φάσμα των «σκληρών» κυρίως επιστημών, οι οποίοι παντρεύουν τις πρακτικές του Stand up Science και Science on Stage με την ευρηματικότητα και το χιούμορ του Stand up Comedy.

Όσον αφορά στην ίδια τη διοργάνωση, μια κοινή μας γνωστή (η Χριστίνα Οικονομοπούλου/Ινστιτούτο Παστέρ) είχε γνωρίσει τον Πανταζή Χούλη και είχε ενθουσιασθεί. Με έφερε σε επαφή μαζί του, συνεργαστήκαμε σε δύο Φεστιβάλ στην Αθήνα και εντυπωσιάστηκα όχι τόσο από την ομιλία του –υπάρχουν πολλοί καλοί ομιλητές- αλλά από το πάθος που παρουσίαζε τους γρίφους και επικοινωνούσε με το κοινό.

Του πρότεινα, λοιπόν, να κατέβω με την ομάδα μου -η οποία στο μεταξύ είχε αποκτήσει και ένα άλλο κομμάτι, το Stand up Science kids- και μαζί με φίλους χημικούς και φυσικούς να παρουσιάσουμε δράσεις για τα παιδιά, πρόταση που έγινε με χαρά αποδεκτή από τον ίδιο, γέννημα θρέμμα και λάτρη του νησιού. Τελικά, καταλήξαμε η απλή, αλλά ενθουσιώδης πρόταση, να μεταλλαχτεί σ' ένα 3ήμερο Φεστιβάλ Γρίφων με 50 συμμετέχοντες από Ερευνητικά Κέντρα και εκπαιδευτικούς φορείς αλλά και καλλιτέχνες!

Το στοιχείο εκείνο που τελικά διαφοροποιεί αυτό το φεστιβάλ από άλλα αντίστοιχα είναι πως γεννήθηκε μέσα από το νησί και σχεδιάστηκε ειδικά για τα παιδιά αλλά και τους κατοίκους του. Πρόκειται για μια φιέστα, μια γιορτή με γρίφους και παιχνίδια επιστήμης, χωρίς «στημένες» ομιλίες αλλά με συζητήσεις, βιωματικά και διαδραστικά παιγνίδια, επιστημονικά θεατρικά εργαστήρια, με στόχο τη συμμετοχή όλων -μικρών και μεγάλων- στις διάφορες δράσεις, ώστε η γνώση να περάσει με απλό, απολαυστικό και κατανοητό τρόπο. Παράλληλα, θα υπάρχουν και οδοιπορικά στα γραφικά και άγνωστα μονοπάτια του νησιού, κυνήγια θησαυρού, βραδινές συναυλίες, η παράσταση «Ο Καραγκιόζης και ο γρίφος του ’21 στο Καστελλόριζο» και μαγευτικές αστροπαρατηρήσεις.

Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσοι μας πίστεψαν και μας συνέδραμαν οικονομικά και όχι μόνο. Όμως και η Πολιτεία δεν έμεινε ασυγκίνητη. Το ΦΓ διοργανώνεται υπό την αιγίδα και στήριξη του ΥΠΕΘΑ και της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Καινοτομίας του Υπουργείου Ανάπτυξης και σε συνεργασία με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου.