Τεχνητή Νοημοσύνη, Ευρεσιτεχνίες και Γραφεία Κατοχύρωσης. Η επανάσταση της εφευρετικότητας

Η ΤΝ ήδη χρησιμοποιείται ως υποβοηθητικό εφευρετικό εργαλείο αλλά σε κάποιες περιπτώσεις αναπτύσσει αυτόνομα εφευρέσεις, θέτοντας στο επίκεντρο την έννοια του εφευρέτη στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Μπορεί ένα σύστημα AI να θεωρηθεί εφευρέτης και να κατοχυρώσει πατέντα; Το ερώτημα αυτό ετέθη διεθνώς με την υπόθεση του συστήματος DABUS, ενός συστήματος τεχνητής νοημοσύνης για το οποίο υποβλήθηκαν δύο αιτήσεις κατοχύρωσης στις οποίες αναφερόταν ως εφευρέτης. Στην Ευρώπη, το EPO κατέστησε σαφές ότι σύμφωνα με τη Σύμβαση του Μονάχου ο εφευρέτης πρέπει να είναι άνθρωπος, απορρίπτοντας την αίτηση όπου ως εφευρέτης δηλωνόταν ένα σύστημα ΤΝ, δεδομένης και της ηθικής αναγνώρισης που εμπεριέχει η αναγνώριση του δικαιώματος για τον εφευρέτη και της νομικής χρησιμότητας που θα πρέπει να έχει μία τέτοια αναγνώριση για τον άνθρωπο.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα τελευταία στοιχεία του EPO δείχνουν ότι οι εφευρέσεις που σχετίζονται με την ΤΝ συγκαταλέγονται στους ολοένα και περισσότερο αναπτυσσόμενους τομείς κατοχύρωσης. Ο Ευρωπαϊκός Δείκτης Ευρεσιτεχνιών του 2024 ανέδειξε ως κύριες πηγές αύξησης των αιτήσεων τα πεδία της τεχνητής νοημοσύνης και των τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας (μπαταρίες). Σε παγκόσμιο επίπεδο, η «κούρσα» κατοχύρωσης των πατεντών της ΤΝ είναι εξόχως ανταγωνιστική. Μέσα στην τελευταία δεκαετία αναγνωρίστηκαν περίπου 50.000 πατέντες για εφαρμογές παραγωγικής ΤΝ (Generative AI), ενώ περίπου 38.000 διπλώματα ευρεσιτεχνίας στην κατηγορία αυτή προέρχονται από την Κίνα και περίπου 6.300 από τις ΗΠΑ. Η Ευρώπη προσπαθεί να ακολουθήσει, αξιοποιώντας την ισχυρή παράδοση έρευνας που διαθέτει και ένα εδραιωμένο σύστημα προστασίας διανοητικής ιδιοκτησίας για να προσελκύσει επενδύσεις στην ΤΝ και η Ελλάδα δεν εξαιρείται από αυτήν την τάση. Οι εγχώριοι «πρωταγωνιστές» κατοχύρωσης εφευρέσεων στον τομέα της ΤΝ είναι τα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα με το ΑΠΘ και το ΕΚΕΦΕ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ να κρατούν τα ηνία.

Η επιρροή της τεχνητής νοημοσύνης, όμως, δεν περιορίζεται μόνο στα νέα αντικείμενα των πατεντών, αλλά επεκτείνεται και στις διαδικασίες εξέτασης και απονομής τους. Τα γραφεία κατοχύρωσης ευρεσιτεχνιών υιοθετούν τεχνολογίες ΤΝ προκειμένου να διαχειριστούν τον ολοένα αυξανόμενο όγκο τεχνολογικής πληροφορίας. Το EPO ήδη χρησιμοποιεί συστήματα τεχνητής νοημοσύνης για την αυτοματοποιημένη ταξινόμηση και αναζήτηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Παράλληλα, τα γραφεία κατοχύρωσης αξιοποιούν την ΤΝ για την έρευνα της στάθμης της τεχνικής (prior art search) και για μετάφραση. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί και ο «ΘΑΛΗΣ», ένα βαθύ νευρωνικό δίκτυο το οποίο υλοποιεί σημασιολογική ανάλυση στην ελληνική γλώσσα και το οποίο έχει αναπτυχθεί και χρησιμοποιείται από τον ΟΒΙ στην διαδικασία της αυτόματης δρομολόγησης των νεοεισερχόμενων εθνικών αιτήσεων στα αντίστοιχα εξεταστικά τμήματα της Διεύθυνσης Ελέγχου Τίτλων με βάση το τεχνολογικό περιεχόμενο. Όλες αυτές οι εφαρμογές όχι μόνο επιταχύνουν τη διαδικασία κατοχύρωσης, αλλά και ενισχύουν την ποιότητα: η ΤΝ μπορεί να εντοπίσει πιο αποδοτικά σχετικές προγενέστερες πατέντες, μειώνοντας τις πιθανότητες να χορηγηθεί ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας δίχως να πληροί τις προδιαγραφές του νέου ή του εφευρετικού βήματος.

Τα γραφεία κατοχύρωσης πατεντών λειτουργούν ως θεματοφύλακες της ορθής κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των εφευρετών και της τεχνολογικής ανάπτυξης στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Ο ρόλος τους δεν περιορίζεται στην τυπική εξέταση αιτήσεων, αλλά επεκτείνεται στην ενεργή υποστήριξη των καινοτόμων οικοσυστημάτων. Με άλλα λόγια, τα γραφεία κατοχύρωσης ευρεσιτεχνιών αποτελούν πυλώνες εμπιστοσύνης: μέσω της χορήγησης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας επικυρώνουν την πρωτοτυπία και την αξία μιας εφεύρεσης, δίνοντας στους εφευρέτες και τους επενδυτές τη σιγουριά ότι η προσπάθειά τους προστατεύεται. Αυτό το πλαίσιο ασφάλειας είναι που κινητοποιεί κεφάλαια και συνεργασίες, επιταχύνοντας την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών – ειδικά σε πεδία αιχμής όπως η ΤΝ.

Στην Ελλάδα, ο ΟΒΙ τα τελευταία χρόνια αναλαμβάνει ενεργές πρωτοβουλίες για την προώθηση της καινοτομίας και την ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 2024 ίδρυσε τη Μονάδα Υποστήριξης Καινοτομίας (Innovation Agency), ως ξεχωριστή υπηρεσία εντός του οργανισμού. Μέσω του Innovation Agency και σχετικών δράσεων, ο ΟΒΙ επιδιώκει να εντοπίζει αναδυόμενους τομείς τεχνολογικής εξέλιξης – μεταξύ αυτών και η ΤΝ – και να διασφαλίζει ότι το σύστημα βιομηχανικής ιδιοκτησίας στη χώρα μας τους παρέχει το κατάλληλο δίχτυ προστασίας.

Η τεχνητή νοημοσύνη επιφέρει μια διττή επανάσταση στο σύστημα ευρεσιτεχνιών: αποτελεί πεδίο δημιουργίας νέων εφευρέσεων προς κατοχύρωση, αλλά και εργαλείο μετασχηματισμού των ίδιων των διαδικασιών κατοχύρωσης. Στην Ελλάδα, παρά τα αρχικά εμπόδια, βλέπουμε σταδιακά μια άνθηση της καινοτομίας της σχετιζόμενης με την ΤΝ που αντικατοπτρίζεται σε πατέντες με διεθνή απήχηση. Σε μια εποχή όπου η ΤΝ εξελίσσεται ραγδαία, το σύστημα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας – εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές – εξελίσσεται παράλληλα, διασφαλίζοντας ότι η καινοτομία προστατεύεται, ανταμείβεται και αξιοποιείται της όφελος της κοινωνίας και της οικονομίας.