Hawthorne Effect: Ο Αυστραλός ψυχολόγος Elton Mayo, το πείραμα φωτισμού, η οργανωσιακή ψυχολογία & η βιομηχανική παραγωγικότητα 

Το φαινόμενο Hawthorne αναφέρεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι τροποποιούν τη συμπεριφορά τους απλώς και μόνο επειδή παρατηρούνται. Το φαινόμενο πήρε το όνομά του από ένα από τα πιο διάσημα πειράματα βιομηχανικής ιστορίας που έλαβαν χώρα στο εργοστάσιο της Western Electric στο προάστιο Hawthorne του Σικάγο στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Ωστόσο, οι μεταγενέστερες αναλύσεις του φαινομένου αποκάλυψαν ότι τα αρχικά αποτελέσματα πιθανότατα υπερεκτιμήθηκαν, μαζί με αρκετά ελαττώματα στο σχεδιασμό και την εκτέλεση της μελέτης.

Ωστόσο, οι ερευνητές εξεπλάγησαν όταν διαπίστωσαν ότι η παραγωγικότητα βελτιώθηκε, όχι μόνο όταν βελτιώθηκε ο φωτισμός, αλλά και όταν μειώθηκε. Η παραγωγικότητα βελτιώθηκε κάθε φορά που έγιναν αλλαγές σε άλλες μεταβλητές, όπως οι ώρες εργασίας και τα διαλείμματα ανάπαυσης.

Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η παραγωγικότητα των εργαζομένων δεν επηρεαζόταν από τις αλλαγές στις συνθήκες εργασίας, αλλά μάλλον από το γεγονός ότι κάποιος ανησυχούσε αρκετά για τις συνθήκες εργασίας τους ώστε να διεξάγει ένα πείραμα σχετικά με αυτές.

Ο όρος «φαινόμενο Hawthorne» επινοήθηκε το 1953 από τον John RP French μετά τη διεξαγωγή των μελετών Hawthorne μεταξύ 1924 και 1932 στο Hawthorne Works (ένα εργοστάσιο της Western Electric στο Ciceron, έξω από το Σικάγο). Το Hawthorne Works είχε αναθέσει μια μελέτη για να διαπιστώσει εάν οι εργαζόμενοι θα γίνονταν πιο παραγωγικοί σε φωτεινότερα ή χαμηλότερα επίπεδα φωτός. Η παραγωγικότητα των εργαζομένων φάνηκε να βελτιώνεται όταν έγιναν αλλαγές, αλλά επέστρεψε στο αρχικό της επίπεδο όταν τελείωσε η μελέτη. Έχει εναλλακτικά προταθεί ότι η παραγωγικότητα των εργαζομένων αυξήθηκε επειδή παρακινήθηκαν από το ενδιαφέρον που δείχνονταν γι' αυτούς.  

Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε για ελάχιστες αυξήσεις στον φωτισμό. Σε αυτές τις μελέτες φωτισμού, η ένταση του φωτός τροποποιήθηκε για να εξεταστεί η προκύπτουσα επίδραση στην παραγωγικότητα των εργαζομένων. Όταν συζητείται το φαινόμενο Hawthorne, τα περισσότερα εγχειρίδια βιομηχανικής και οργανωσιακής ψυχολογίας αναφέρονται σχεδόν αποκλειστικά στις μελέτες φωτισμού σε αντίθεση με τους άλλους τύπους μελετών που έχουν διεξαχθεί.  

Παρόλο που οι πρώτες μελέτες επικεντρώθηκαν στην αλλαγή του φωτισμού των χώρων εργασίας, έχει επίσης διαπιστωθεί ότι και άλλες αλλαγές, όπως η διατήρηση καθαρών θέσεων εργασίας, ο καθαρισμός των δαπέδων από εμπόδια και η μετεγκατάσταση των θέσεων εργασίας, οδηγούν σε αυξημένη παραγωγικότητα για σύντομα χρονικά διαστήματα. Έτσι, το φαινόμενο Hawthorne μπορεί να εφαρμοστεί σε μια ή περισσότερες αιτίες εκτός από την αλλαγή του φωτισμού.

Το πείραμα φωτισμού διεξήχθη από το 1924 έως το 1927. Σκοπός ήταν να προσδιοριστεί η επίδραση των διακυμάνσεων του φωτός στην παραγωγικότητα των εργαζομένων. Το πείραμα διεξήχθη σε δύο δωμάτια: την αίθουσα πειραμάτων, στην οποία οι εργαζόμενοι εργάζονταν υπό διάφορα επίπεδα φωτός, και την αίθουσα ελέγχου, στην οποία οι εργαζόμενοι εκτελούσαν τις εργασίες τους υπό κανονικές συνθήκες. Η υπόθεση ήταν ότι καθώς αυξανόταν το επίπεδο φωτός στην αίθουσα πειραμάτων, η παραγωγικότητα θα αυξανόταν.

Περίπου την ίδια εποχή, το 1927, οι ίδιοι ερευνητές διεξήγαγαν μια άλλη μελέτη, εξετάζοντας την παραγωγικότητα μεταξύ των εργαζομένων σε τηλεφωνικές αναμεταδόσεις. Σε αυτήν την περίπτωση, επέλεξαν δύο γυναίκες εργαζόμενες ως υποκείμενα δοκιμής και τους ζήτησαν να επιλέξουν τέσσερις άλλες γυναίκες για να συμμετάσχουν στην ομάδα δοκιμής τους.

Για να καθοριστεί το βασικό επίπεδο παραγωγικότητας, οι γυναίκες μελετήθηκαν για δύο εβδομάδες πριν μετακινηθούν στην αίθουσα πειραμάτων. Οι γυναίκες δεν γνώριζαν ότι η μελέτη είχε ξεκινήσει, αλλά οι ερευνητές μέτρησαν την απόδοσή τους πριν από την παρέμβαση και τελικά η προεπιλεγμένη ομάδα μετακινήθηκε σε ξεχωριστό δωμάτιο και η παραγωγικότητά της μελετήθηκε για τον επόμενο χρόνο. Καθ' όλη τη διάρκεια αυτών των μελετών, εισήχθησαν ορισμένες μεταβλητές, όπως η διαφοροποίηση της διάρκειας των διαλειμμάτων, η παροχή γευμάτων και καφέ στους εργαζόμενους και η κατάργηση της εργάσιμης ημέρας του Σαββάτου. Κάθε αλλαγή φαινόταν να αυξάνει την παραγωγικότητα των εργαζομένων - ανεξάρτητα από το τι ήταν. Οι ερευνητές πρότειναν πολλαπλές πιθανές εξηγήσεις: πρώτον, οι γυναίκες επέλεγαν τις δικές τους συναδέλφους και σχημάτιζαν μια ξεχωριστή ομάδα, χωρισμένη σε ένα δωμάτιο από τους υπόλοιπους εργαζόμενους του εργοστασίου. Οι αρχικές παρατηρήσεις του Elton Mayo από τις μελέτες Hawthorne συνέβαλαν στην εξήγηση ότι «τα έξι άτομα έγιναν μια ομάδα και η ομάδα αφοσιώθηκε ολόψυχα και αυθόρμητα στη συνεργασία στο πείραμα». 

Ωστόσο, όταν η ένταση του φωτός αυξήθηκε στην αίθουσα πειραμάτων, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η παραγωγικότητα είχε βελτιωθεί και στα δύο δωμάτια. Το επίπεδο φωτός στην αίθουσα πειραμάτων μειώθηκε στη συνέχεια και τα αποτελέσματα ήταν τα ίδια: αυξημένη παραγωγικότητα και στα δύο δωμάτια. Η παραγωγικότητα άρχισε να μειώνεται στην αίθουσα πειραμάτων μόνο όταν το επίπεδο φωτός μειώθηκε περίπου στο επίπεδο του σεληνόφωτος, γεγονός που δυσκόλευε την όραση.

Τελικά, το συμπέρασμα ήταν ότι ο φωτισμός δεν είχε καμία επίδραση στην παραγωγικότητα και ότι πρέπει να υπήρχε κάποια άλλη μεταβλητή που προκάλεσε τις παρατηρούμενες αυξήσεις παραγωγικότητας και στα δύο δωμάτια. Χρειάστηκε μια άλλη φάση πειραμάτων για να εντοπιστεί η αιτία.

Το φαινόμενο Hawthorne μπορεί να έχει επίδραση στη συμπεριφορά των συμμετεχόντων σε πειράματα, μπορεί επίσης να υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που παίζουν ρόλο σε αυτές τις αλλαγές.

Μερικοί παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τις βελτιώσεις στην παραγωγικότητα περιλαμβάνουν:

• Χαρακτηριστικά ζήτησης : Σε πειράματα, οι ερευνητές μερικές φορές εμφανίζουν ανεπαίσθητες ενδείξεις που επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να γνωρίζουν τι ελπίζουν να βρουν. Ως αποτέλεσμα, τα υποκείμενα θα αλλάξουν τη συμπεριφορά τους για να βοηθήσουν στην επιβεβαίωση της  υπόθεσης του πειραματιστή .
• Επιπτώσεις καινοτομίας : Η καινοτομία της παρατήρησης συμπεριφοράς από τους πειραματιστές μπορεί επίσης να διαδραματίσει κάποιο ρόλο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια αρχική αύξηση της απόδοσης και της παραγωγικότητας, η οποία τελικά μπορεί να σταθεροποιηθεί καθώς το πείραμα συνεχίζεται.
• Ανατροφοδότηση απόδοσης : Σε καταστάσεις που αφορούν την παραγωγικότητα των εργαζομένων, η αυξημένη προσοχή από τους πειραματιστές οδήγησε επίσης σε αυξημένη ανατροφοδότηση απόδοσης. Αυτή η αυξημένη ανατροφοδότηση θα μπορούσε στην πραγματικότητα να οδηγήσει σε βελτίωση της παραγωγικότητας