Από την… απλή ηλιθιότητα στην επιχειρηματική: Ναι, γίνεται!

Βεβαίως, αδυνατώ να αντιληφθώ πώς η ηλιθιότητα μπορεί να είναι λειτουργική. Μάλλον θα έπρεπε να γίνεται λόγος για dysfunctional. Όμως, οι André Spicer και Mats Alvesson που επινόησαν τον όρο, είναι ευγενείς και επιεικείς.

Επιτρέψτε μου να γυρίσω πίσω τον χρόνο για μια αναφορά  στον Dietrich Bonhoeffer – Γερμανό Λουθηρανό θεολόγο και αντιναζιστή, ο οποίος συμμετείχε σε σχέδιο δολοφονίας του Hitler, με συνεργούς και πρώην μέλη της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Αντικατασκοπείας, που τελικά εκτελέστηκε το 1945 από τα SS με διαταγή του ίδιου του Hitler. Μεταξύ πολλών άλλων, ο Bonhoeffer μας άφησε ως παρακαταθήκη τη «θεωρία της ηλιθιότητας» η οποία συνοψίζεται στο ότι έχουμε περισσότερα να φοβηθούμε από τους ηλίθιους παρά από τους κακούς. Ισχυρίζεται ότι το κακό είναι ευκολότερο να εντοπιστεί και να πολεμηθεί αλλά δεν ισχύει το ίδιο με την ηλιθιότητα απέναντι στην οποία είμαστε ανυπεράσπιστοι. 

Δεν μπορούμε να την πολεμήσουμε εύκολα για δύο λόγους. Πρώτον, είμαστε συλλογικά πολύ πιο ανεκτικοί απέναντί της. Η ηλιθιότητα δεν θεωρείται ελάττωμα που παίρνουμε στα σοβαρά. Δεν κατακεραυνώνουμε τους άλλους για την άγνοιά τους. Δεν ουρλιάζουμε επειδή δεν ξέρουν κάτι. Δεύτερον, ο ηλίθιος είναι δύσκολος αντίπαλος. Δεν θα νικηθεί με διάλογο ούτε θα πειστεί με λογικά επιχειρήματα. Επιπλέον, όταν στριμωχτεί θα αντιδράσει με οργή. 

Και εδώ γίνεται η σύνδεση μεταξύ απλής και λειτουργικής ηλιθιότητας. Ο Bonhoeffer είχε αναφέρει ότι η μεγάλη δύναμη μπορεί να συνοδεύεται και από μεγάλη ηλιθιότητα η οποία δεν σε αποκλείει από το να κατέχεις αξιώματα. Η πολιτική βρίθει τέτοιων παραδειγμάτων. Κατά ένα, όχι και τόσο, παράξενο τρόπο, η φύση της εξουσίας απαιτεί από τους ανθρώπους να απαρνούνται ορισμένες ικανότητες που είναι απαραίτητες για την έξυπνη σκέψη, όπως είναι η κριτική ικανότητα και η αυτογνωσία. 

Η λειτουργική ηλιθιότητα περιγράφει έναν χώρο εργασίας όπου έξυπνα άτομα εκτελούν τις εργασίες τους με επάρκεια, αλλά χωρίς να αμφισβητούν τον ευρύτερο σκοπό ή να αναρωτούνται για τον αντίκτυπο των δράσεων τους. Πρόκειται για ένα συμβατικό ή ακόμα και συντηρητικό μοτίβο σκέψης, όπου οι άνθρωποι δίνουν προτεραιότητα στην τήρηση κανόνων και διαδικασιών αντί για κριτική ανάλυση, λήψη αποφάσεων με κύριο οδηγό τη λογική και την αποτελεσματική επίλυση προβλημάτων.

Πώς μια επιχείρηση μεταβάλλεται σε λειτουργικά ηλίθια; Μένει προσκολλημένη σε μια κουλτούρα που αποθαρρύνει την αμφισβήτηση ή τον διαφορετικό τρόπο σκέψης. Η εστίαση σε βραχυπρόθεσμα οφέλη είναι ένας ακόμα λόγος.

Προτεραιοποίηση των άμεσων αποτελεσμάτων έναντι της μακροπρόθεσμης στρατηγικής. Αυτή η τελευταία φοβίζει όσο τίποτα άλλο αφού συνδέεται με την αποφυγή ρίσκου, την έλλειψη ευελιξίας και προσαρμοστικότητας στις συνθήκες και τις τάσεις της αγοράς. Μια λειτουργικά ηλίθια επιχείρηση τρέμει τις αρνητικές συνέπειες από οποιαδήποτε αλλαγή και επιμένει να στρουθοκαμηλίζει ενώ σε κανέναν εργαζόμενο δεν επιτρέπεται να διατυπώνει μια αντίθετη άποψη. 

Τολμάς να αντισταθείς στο corporate stupidity;