Οι Αυτόματες Άμυνες στην Εργασία

Οι περισσότεροι γνωρίζουν την τριάδα των ανταποκρίσεων που έχουμε όλοι στο φόβο: “Fight, flight, freeze”. Αυτή η τριάδα περιγράφει όμως μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Η σύγχρονη ψυχοβιολογία προσθέτει άλλες τρεις και τελικά αναγνωρίζει έξι βασικές αυτόματες άμυνες απέναντι στην απειλή: fight, flight, freeze, please, attach και collapse. Αυτές τις άμυνες τις αναπτύσσουμε από μικρά παιδιά και καλώς ή κακώς δε τις αφήνουμε στην παιδική ηλικία, αλλά τις παίρνουμε μαζί σε όλη την ενήλικη ζωή και φυσικά στη δουλειά καθώς και στους ρόλους και στις ομάδες που συμμετέχουμε.

Για να το θέσω απλά, όταν ένα περιβάλλον δεν προσφέρει αίσθηση ψυχολογικής ασφάλειας και οι άνθρωποι “δυσλειτουργούν” έχετε κατά νου πως αυτή η δυσλειτουργία είναι στην πραγματικότητα επιστροφή στις στρατηγικές που κάποτε  - μάλλον ως παιδιά - τους κράτησαν ασφαλείς.

Κάθε ένταση, κάθε σιωπή, κάθε απόσυρση ή υπερβολική προσπάθεια συμμόρφωσης είναι ένα σώμα που θυμάται: “Έτσι γλίτωσα τότε."

Ο φόβος πίσω από τη συμπεριφορά

Η εργασία δεν είναι ψυχικά ουδέτερη. Είναι μία συνθήκη όπου η αναγνώριση, η σύγκριση και η εξάρτηση, πυροδοτούν τις πιο παλιές μας μνήμες ασφάλειας και αυτό δεν είναι καθόλου απλό. Ένα αυστηρό βλέμμα προϊσταμένου, ένα feedback σε κοινή θέα, ένα αμφίσημο email, μπορούν να ενεργοποιήσουν στον καθένα “αρχαίους" μηχανισμούς αυτοπροστασίας.

Θυμάμαι έναν διευθυντή που στις συσκέψεις φώναζε συχνά. Κάποια μέρα, ύστερα από μια έντονη αντιπαράθεση, σιώπησε για λίγο και είπε χαμηλόφωνα: “Δεν ξέρω γιατί φώναξα τόσο… απλώς φοβήθηκα ότι δεν με ακούει κανείς.”

Ήταν ένας “δύσκολος” άνθρωπος; Μπορεί και να ήταν, αλλά η όλη συμπεριφορά του στα meetings ήταν στην πραγματικότητα ένα νευρικό σύστημα που πάλευε να ακουστεί. Στη δουλειά δε συγκρούονται ούτε συναντιούνται χαρακτήρες. Συγκρούονται και συναντιούνται τραύματα.

Οι έξι αυτόματες άμυνες στην εργασία

Μελετήστε τις άμυνες στον παρακάτω πίνακα, όχι ως προβλήματα που χρειάζεται να διορθωθούν, αλλά ως σήματα ασφαλείας που δείχνουν πότε οι άνθρωποι νιώθουν κίνδυνο και όχι πότε φταίνε.

Ο Ηγέτης Ως Ρυθμιστής Ασφάλειας

Η ηγεσία δεν είναι μόνο στρατηγική ή καθοδήγηση αλλά ως η εκπροσώπηση της αυθεντίας και της “εξουσίας” εντός ενός συστήματος, έχει και το ρόλο να ρυθμίζει συνειδητά  τα συναισθήματα των ανθρώπων που ηγείται. Ο τρόπος που ο ηγέτης μιλά, αναπνέει, ακούει και κινείται, μεταφέρει ασυνείδητα στο σώμα των άλλων μία από τις δύο αλήθειες: “Εδώ είσαι ασφαλής” ή “εδώ απειλείσαι”.

Δεν χρειάζεται να είσαι ψυχολόγος για να το κατανοήσεις. Αρκεί να θυμάσαι ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι πάντα διάλογος μεταξύ φόβου και εμπιστοσύνης. Και η ψυχολογική ασφάλεια δεν είναι “ευγένεια” αλλά η δυνατότητα να υπάρχουμε χωρίς αμυντικό κόστος.

Πώς Να Αναγνωρίζεις και Να Ρυθμίζεις τις Αυτόματες Άμυνες

Παρατήρησε, μην ερμηνεύεις
Αντί να πεις “είναι δύσκολος”, δοκίμασε: “Βλέπω ένταση στη συζήτηση. Τι την κάνει τόσο δύσκολη;”

Ρύθμισε πρώτα τον εαυτό σου 
Αν μπεις κι εσύ σε fight, ενισχύεις τον κύκλο φόβου. Τρεις ήρεμες αναπνοές αρκούν για να επαναφέρουν ασφάλεια στο δωμάτιο.

Δημιούργησε ρυθμούς συνέπειας
Προβλέψιμες 1:1 συναντήσεις, ξεκάθαρα πλαίσια, σταθερή ανατροφοδότηση. Η προβλεψιμότητα είναι θεραπευτική

Αντάμειψε τη διαφωνία
Οι ομάδες με ψυχολογική ασφάλεια δεν συμφωνούν πάντα. Απλά δεν φοβούνται να διαφωνήσουν.

Διαχώρισε τη συμπόνια από την ανοχή
Η κατανόηση δεν σημαίνει απουσία ορίων. Σημαίνει να κρατάς το πλαίσιο χωρίς τιμωρία, σαν γονιός που παραμένει ήρεμος ενώ το παιδί φοβάται.

Η Ψυχολογική Ασφάλεια στην Πράξη

Η Amy Edmondson την ορίζει ως την κοινή πεποίθηση ότι “εδώ μπορώ να ρισκάρω χωρίς φόβο”. Υπαρξιακά, όμως, σημαίνει κάτι πιο βαθύ: Ότι εδώ μπορώ να υπάρχω χωρίς να χρειάζεται να αμύνομαι για να με δεχτούν.

Όταν οι άνθρωποι νιώθουν έτσι, η ενέργεια που πριν πήγαινε στην αυτοπροστασία, επιστρέφει στη δημιουργικότητα, στη συνεργασία, στην πραγματική παρουσία.

Τι να Κάνεις Από Αύριο Πρωί:

• Ξεκίνα το meeting με μια ανάσα και μια υπενθύμιση: “Ας θυμηθούμε ότι είμαστε στην ίδια πλευρά.”
• Παρατήρησε ποιος σωπαίνει και ποιος μιλά υπερβολικά και αναρωτήσου τι κρύβεται πίσω από αυτό.
• Αναγνώρισε δημόσια ένα παράδειγμα ειλικρίνειας, όχι μόνο ένα καλό αποτέλεσμα.
• Κλείσε τη μέρα με μια ερώτηση στον εαυτό σου: “Ένιωσαν σήμερα οι άνθρωποι πιο ασφαλείς ή πιο προσεκτικοί;"

Αν απαντήσεις “πιο ασφαλείς”, τότε έχεις ήδη ασκήσει ηγεσία, διότι στο βάθος, όλες οι αυτόματες άμυνες είναι η ίδια φράση ειπωμένη με έξι διαφορετικούς τρόπους: “Φοβάμαι μήπως δεν έχω χώρο να υπάρξω εδώ.”

Ο ρόλος του ηγέτη δεν είναι να διορθώσει συμπεριφορές, αλλά να αποκαταστήσει ασφάλεια. Όταν το καταφέρει, ο φόβος γίνεται πληροφορία, η άμυνα γίνεται διάλογος και η ομάδα αντί  να αντιδρά, αρχίζει να συνεργάζεται.