Το παράδοξο της ευμάρειας: Γιατί η επιτυχία οδηγεί συχνά σε υπαρξιακό κενό

Η ψευδαίσθηση των πόρων και η «ηδονική προσαρμογή»

Το πρόβλημα δεν είναι η απληστία, όπως συχνά εικάζεται λανθασμένα αλλά κάτι πολύ πιο δομικό. Οι ηγέτες που έχουν εκπαιδευτεί να μετρούν την επιτυχία αποκλειστικά με ποσοτικούς δείκτες (KPIs, καθαρή αξία), τείνουν να εφαρμόζουν την ίδια μεθοδολογία στην προσωπική τους ευημερία.

Ωστόσο, το ψυχολογικό φαινόμενο της “Ηδονικής Προσαρμογής” (Hedonic Adaptation) υπαγορεύει ότι ο άνθρωπος επιστρέφει γρήγορα σε ένα σταθερό επίπεδο ευτυχίας, ανεξάρτητα από τα θετικά ή αρνητικά γεγονότα. Η υπερανάπτυξη, λοιπόν, παράγει μια μορφή υπαρξιακής κόπωσης η οποία θα μπορούσε να περιγραφεί ως εξής: Όσο περισσότερα αποκτά κανείς, τόσο μικρότερη είναι η οριακή ωφέλεια χαράς που εισπράττει.

Κόντρα σε όσα μάθαμε να πιστεύουμε αλλά απολύτως αληθινό.

Case Study: Το κόστος της συναλλακτικής ταυτότητας

Πριν κάποια χρόνια συνεργάστηκα ως ψυχοθεραπευτής με ένα πολύ υπαρκτό τύπο ηγέτη: Aυτοδημιούργητος επιχειρηματίας με χαρτοφυλάκιο υψηλής αξίας και ακίνητη περιουσία που θα ζήλευαν πολλοί.

Ο συγκεκριμένος επιχειρηματίας βίωνε έναν κύκλο που παρατηρούμε συχνά σε επιτυχημένους ανθρώπους:

Απόκτηση:

Αποκτούσε, αγόραζε ένα περιουσιακό στοιχείο

Πρόσκαιρη Ανακούφιση:

Λόγω της έκρηξης ντοπαμίνης που η αγορά του περιουσιακού στοιχείου δημιουργούσε, ο επιχειρηματίας ανακουφιζόταν. Η ντοπαμίνη συχνά λειτουργεί ως αντισηπτικό για το άγχος.

Κενό:

Επιστροφή στην αρχική κατάσταση ανησυχίας, στο προσωπικό του σημείο ισορροπίας από το οποίο καμία αγορά ή επιτυχία δεν μπορούσε τελικά να τον μετακινήσει.

Γιατί συνέβαινε αυτό; Ποιο είναι το βαθύτερο αίτιο; Η συσσώρευση πλούτου λειτουργούσε ως μηχανισμός άμυνας για παλαιότερα τραύματα ανασφάλειας. Όταν η ταυτότητα ενός ηγέτη συνδέεται άρρηκτα με την οικονομική του ισχύ, το “αρκετά” παύει να είναι ποσό και μετουσιώνεται σε μια διαρκώς διαφεύγουσα συναισθηματική κατάσταση.

Οι επιπτώσεις στις διαπροσωπικές σχέσεις

Ένα από τα πιο επικίνδυνα παράδοξα της ευμάρειας είναι η μετατροπή των ανθρώπινων σχέσεων σε ένα είδος συναλλαγής. Στην περίπτωση του προαναφερθέντος επιχειρηματία, οι πολλαπλές αποτυχίες στην προσωπική του ζωή δεν οφείλονταν σε έλλειψη δέσμευσης, αλλά σε έλλειμμα εμπιστοσύνης.

Όταν η αξία ενός ατόμου μετριέται αποκλειστικά με οικονομικούς όρους, δημιουργείται ένα περιβάλλον καχυποψίας όπου είναι αδύνατον να διακριθεί η αυθεντική σύνδεση από το συμφέρον. Με άλλα λόγια η ανασφάλεια που κάποτε θεμελιώθηκε, έρχεται ξανά στην επιφάνεια.

Αυτό το μοτίβο επεκτείνεται συχνά και στην επόμενη γενιά. Παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα υπερβολικής αφθονίας, λαμβάνοντας υλικά αγαθά ως υποκατάστατο της γονεϊκής παρουσίας, συχνά εξελίσσονται σε ενήλικες με χαμηλή ανθεκτικότητα και αδυναμία διαχείρισης της ματαίωσης.

Από τον εθισμό στο αποτέλεσμα, στην στρατηγική του νοήματος

Η “θεραπεία” για αυτή την κατάσταση απαιτεί μια στρατηγική αλλαγή νοοτροπίας. Το σημείο καμπής για τον επιχειρηματία, ήρθε όταν συνειδητοποίησε ότι είχε χάσει την ικανότητα να αντλεί ικανοποίηση από μη-νομισματικές εμπειρίες.

Η μετάβαση από τη “φυλακή της ευμάρειας” σε έναν πολύ πιο ουσιαστικό τρόπο ζωής απαιτεί τρία βήματα:

• Αναγνώριση του Κόστους Ευκαιρίας:

Συνειδητοποίηση του τι θυσιάζεται (χρόνος, εμπιστοσύνη, ψυχική ηρεμία) για την απόκτηση περισσότερων πόρων.

• Μετάβαση από τη Συναλλαγή στην Προσφορά:

Η αξία δεν προκύπτει από την εισροή (inflow) αλλά από την εκροή (outflow). Η γενναιοδωρία —χρόνου, mentoring, προσοχής— επανεκπαιδεύει τον εγκέφαλο να βρίσκει νόημα στη σύνδεση.

• Επαναπροσδιορισμός της Επιτυχίας:

Η μετατόπιση των δεικτών επιτυχίας από την ποσότητα των αποκτημάτων στην ποιότητα του αντικτύπου (impact) στους άλλους.

Το ερώτημα που ζητά απάντηση

Το κρίσιμο ερώτημα που πρέπει να θέσει κάθε άνθρωπος που βρίσκεται σε αυτό το σταυροδρόμι και ο οποίος παρά την όποια επιτυχία δε βιώνει την αναμενόμενη ικανοποποίηση,  δεν είναι το “Έχω αρκετά;”. Η απάντηση σε αυτήν την ερώτηση, υπό το πρίσμα της ανασφάλειας την οποία ακόμα δεν έχει ξεπεράσει, θα είναι πάντα αρνητική.

Το στρατηγικό ερώτημα που χρειάζεται να κάνει στον εαυτό του είναι αυτό: “Ποιο είναι το οριακό κόστος που πληρώνω σε προσωπικό επίπεδο, προσπαθώντας να νιώσω ασφαλής μέσω της συσσώρευσης;”

Η πραγματική ευμάρεια στον 21ο αιώνα ίσως τελικά να μην ορίζεται από την ικανότητα απόκτησης και επίτευξης, αλλά από την ελευθερία και το θάρρος της προσφοράς.