Όταν το χρήμα παύει να είναι αριθμός και γίνεται καθρέφτης

Η εποχή μας τιμά το χρήμα σαν να είναι μέτρο ζωής. Οι άνθρωποι που "τα κατάφεραν" προβάλλονται ως ζωντανές αποδείξεις επιτυχίας και με πολλούς τρόπους είναι όντως επιτυχημένοι και ικανοί. Πίσω, όμως,  από τα σύμβολα και τις επιγραφές του πλούτου κάθε επιτυχημένου, υπάρχει ένας επίμονος ψίθυρος που ρωτά: "Και τώρα τι;"

Η Ψευδαίσθηση της Επάρκειας

Η εμμονή με το "αρκετά" είναι ίσως η πιο ύπουλη πλάνη της σύγχρονης ζωής. Όσο περισσότερα αποκτούμε, τόσο πιο εύκολα - και γρήγορα - μετατοπίζεται ο πήχης. Δεν κυνηγάμε το χρήμα για το ίδιο το χρήμα, αλλά για την υπόσχεση ότι κάποια στιγμή θα αισθανθούμε πλήρεις μέσω όσων το χρήμα μπορεί να δώσει. Μόνο που η πληρότητα δεν αγοράζεται, διότι πολύ απλά δε βρίσκεται έξω από εμάς.

Ο Viktor Frankl είχε πει πως ο άνθρωπος δεν αντέχει το κενό νοήματος. Αν δεν βρει κάτι ανώτερο να υπηρετήσει, θα γεμίσει αυτό το κενό με επιτυχία, εξουσία, κατανάλωση. Είναι κακό αυτό; Όχι απαραίτητα. Αρκεί να γνωρίζουμε πως δε χρησιμοποιούμε το χρήμα ως μέσο για το "αρκετά" αλλά ως αναισθητικό για να καλύπτουμε προσωρινά τον υπαρξιακό πόνο της μοναξιάς και του νοήματος. Επειδή όμως, αυτοί οι πόνοι δεν είναι προσωρινοί, καταλήγουμε εμμονικοί με την παραγωγικότητα, την κατανάλωση, το χρήμα.

Στο ψυχοθεραπευτικό δωμάτιο, βλέπεις συχνά ανθρώπους που έχουν φτάσει πολύ ψηλά επαγγελματικά, αλλά κουβαλούν μια σιωπηλή αμφιβολία: “Μήπως ό,τι έχτισα ήταν απλώς ένας τρόπος να αποδείξω ότι αξίζω;”. Συνήθως η απάντηση είναι ναι. Το χρήμα είναι διαπιστευτήριο αξίας και αντί να λειτουργεί ως μέσο ελευθερίας, γίνεται μηχανισμός επιβεβαίωσης και μια μορφή ελέγχου απέναντι στο χάος της ύπαρξης η οποία χρίζει διαρκούς συντήρησης.

Όταν το Χρήμα Αποκαλύπτει τον Άνθρωπο

Ο Jacob Needleman έλεγε: “Αν δεν ξέρεις ποιος είσαι απέναντι στο χρήμα, δεν ξέρεις ποιος είσαι”. Το χρήμα δεν διαφθείρει, αποκαλύπτει. Η διαφθορά υπάρχει πριν το χρήμα. Το χρήμα της επιτρέπει να εκδηλωθεί. Το χρήμα αναδεικνύει τις εσωτερικές μας δομές: πώς σχετιζόμαστε με την αγάπη, τον φόβο, την ελευθερία, το θάνατο. Κάποιοι το βλέπουν ως ασπίδα, άλλοι ως ναρκωτικό και ελάχιστοι ως εργαλείο δημιουργίας.

Ένας CEO μου είχε πει κάποτε: "Το χρήμα είναι ο τρόπος με τον οποίο μετρώ πόσο αξίζω". Η φράση έδειχνε κατά τη γνώμη μου κάτι βαθύτερο και πολύ πιο ουσιαστικό από το ειπωμένο: Την αδυναμία του να βιώσει την αξία του ως δεδομένη. Το χρήμα λειτουργούσε ως καθρέφτης μιας αόρατης πείνας για αναγνώριση.

Αυτή η εσωτερική αντιστροφή - όταν το μέσο γίνεται σκοπός - είναι θεμελιώδες συστατικό της ψυχικής αποσύνδεσης από τον εαυτό. Όταν η οικονομική επιτυχία δεν υπηρετεί την ψυχική ωριμότητα, τότε γίνεται πηγή άγχους, συγκρίσεων, αυτοϋποτίμησης.

Η Παρανόηση της "Επιτυχίας"

Η κοινωνία μας ταυτίζει τη δύναμη με τη συσσώρευση. Όμως η αληθινή δύναμη είναι η ικανότητα να σταματήσεις όταν όλα γύρω σου λένε "προχώρα κι άλλο". Να αναγνωρίσεις το σημείο όπου το περισσότερο παύει να είναι ανάπτυξη και μετατρέπεται σε φυγή.

Η υπαρξιακή αντίφαση είναι αυτή: ο άνθρωπος αναζητά σταθερότητα μέσα σε ένα κόσμο που αλλάζει. Το χρήμα υπόσχεται ασφάλεια, αλλά τελικά δεν μπορεί να τη δώσει, γιατί η ρίζα της ανασφάλειας δεν είναι οικονομική, αλλά οντολογική. Είναι ο φόβος ότι χωρίς ρόλο, χωρίς απόδοση, χωρίς αύξηση, χωρίς παραγωγικότητα, ίσως πάψουμε να υπάρχουμε.

Όπως θα έλεγε ο Yalom, πίσω από κάθε εμμονή με την επιτυχία κρύβεται ο φόβος του θανάτου, όχι απαραίτητα βιολογικού, αλλά συμβολικού: του φόβου ότι θα χαθούμε από τη μνήμη των άλλων, ότι δεν θα αφήσουμε αποτύπωμα.

Από τον Έλεγχο στο Νόημα

Η μετατόπιση δεν είναι εύκολη. Απαιτεί να κοιτάξουμε το χρήμα όχι ως στόχο, αλλά ως δάσκαλο. Τι μας δείχνει για τις αξίες μας; Για τις ελλείψεις μας; Για το πού ακόμη δραπετεύουμε από τον εαυτό μας;

Ίσως το πρώτο βήμα είναι η ερώτηση: “Αν δεν χρειαζόταν να αποδείξω τίποτα, τι θα ήθελα να δημιουργήσω;” Εκεί αρχίζει η ελευθερία, όχι όταν έχεις αρκετά, αλλά όταν δεν χρειάζεται πια να μετράς.

Η ωριμότητα απέναντι στο χρήμα δεν είναι αποχή, αλλά επίγνωση. Να μπορείς να το διαχειρίζεσαι χωρίς να σε διαχειρίζεται. Να αναγνωρίζεις τη χρησιμότητά του χωρίς να προσκολλάσαι στην ψευδαίσθησή του. Όπως ένας καλός θεραπευτής μαθαίνει να βλέπει πίσω από το σύμπτωμα, έτσι κι ένας ώριμος ηγέτης μαθαίνει να βλέπει πίσω από το bonus. Γιατί συχνά αυτό που αναζητά η ομάδα του δεν είναι μεγαλύτερη αμοιβή, αλλά βαθύτερη αναγνώριση, μεγαλύτερη αξία

Απλές Στρατηγικές

Πριν ζητήσεις αύξηση, ρώτα τον εαυτό σου: “Τι προσπαθώ πραγματικά να επιβεβαιώσω;”
Όταν μιλάς για “αξία”, ξεχώρισε την οικονομική από την υπαρξιακή. Η δεύτερη δεν εξαρτάται από κανέναν και τίποτα εξωτερικό δεν την αποδίδει. 
Στη διοίκηση ανθρώπων, θυμήσου πως το χρήμα κινητοποιεί, αλλά δεν εμπνέει. Οι πραγματικοί πολλαπλασιαστές είναι η εμπιστοσύνη και το νόημα.

Επίλογος. Η Ησυχία Μετά τον Αριθμό

Κάποιοι αναζητούν στο χρήμα το δικαίωμα να ξεκουραστούν. Άλλοι, το δικαίωμα να υπάρξουν. Αλλά ίσως η βαθύτερη πολυτέλεια είναι να μπορείς να κοιτάξεις τον εαυτό σου χωρίς τιμή.

Το χρήμα δεν έχει φωνή. Απλώς αντανακλά τη δική μας. Και κάποτε, όταν η φωνή αυτή ησυχάσει, ίσως συνειδητοποιήσουμε πως αυτό που πάντα ζητούσαμε να αγοράσουμε ήταν απλώς, νόημα.